به گزارش ایسنا، دکتر عباس امام (نویسنده، مترجم، خوزستان‌پژوه و عضو هیات علمی دانشگاه شهید چمران اهواز) در این مطلب افزون بر معرفی و نقد کتاب حاضر نقبی هم به دیگر تلاش‌های امین قزلباشان در موضوع تبارشناسی و نمود «تکثر فرهنگی» در تحقیقان وی زده است.
دکتر امام مطلب حاضر را برای انتشار فقط در اختیار ایسنا گذاشته است که می‌خوانید:
امروزه در سطح جهان و به ویژه در دنیای پیشرفته صنعتی یکی از مفاهیمی که بر لزوم کاربرد آن بسیار تاکید می‌شود مفهومی است با عنوان Multiculturalism که در فارسی به معنای «تکثر فرهنگی» است؛ پدیده‌ای که جهان غرب به آن می‌بالد. در حقیقت در دنیای غرب به صورت تجربی شرایطی پیش آمده که مثلا در ۱۰۰ یا ۲۰۰ سال اخیر افراد سیاه‌پوست، سفیدپوست، سرخپوست، آسیایی، ایرانی، عرب، ترک، مکزیکی و افرادی از اقوام و ملل مختلف دیگر همگی در کنار هم به نام شهروند زندگی می‌کنند و به رشد و توسعه جوامع میزبان کمک می‌کنند. ارزش والای تکثر فرهنگی در رشد و گسترش دادن همزیستی و همگرایی میان اقوام و ملت‌های مختلف است. خوشبختانه هم سرزمین ایران به طور عام و هم استان خوزستان به طور خاص از دیرباز و حتی هزاره‌های پیش جلوه‌گاه همزیستی اقوامی با زبان‌ها، گویش‌ها و فرهنگ‌های متفاوت بوده‌اند. یکی از این اقوام خوزستانی قوم گرجستانی‌تبار سرزمین ما هستند. تحقیق در چندوچون ابعاد گوناگون هویتی قوم شریف گرجی‌تبار خوزستان سال‌هاست توسط امین قزلباشان صورت می‌گیرد. آنچه بنده در سال‌های اخیر از آثار آقای امین قزلباشان مطالعه کرده‌ام همگی در راستای تقویت همین تکثر فرهنگی و ارج‌گذاری به تنوع قومی، فرهنگی و زیست مسالمت‌آمیز اقوام متفاوت در گستره خوزستان بوده‌اند. گرجستانی‌تبارهای خوزستان از دوران صفویه در این منطقه ساکن شده‌اند برای شناخت کلی گرجستانی‌تبارهای خوزستان توصیه می‌کنم نوشته‌ای از اینجانب با عنوان «شناسنامه خاندان‌های گرجستانی‌تبار خوزستان» در خبرگزاری ایسنا (منطقه خوزستان) به تاریخ پنجشنبه چهارم فروردین ۱۴۰۱ مطالعه کنید.
امین قزلباشان که خود خوزستانی است و از خانواده‌های گرجی‌تبار/گرجستانی‌تبار این دیار سال‌هاست با دیدگاهی علمی‌ـ‌پژوهشی موفق به تدوین و تالیف چند اثر ارزشمند در شناخت و شناساندن گرجی‌تبارهای خوزستان و ایران شده است. درباره اهمیت شاخت و شناساندن گرجی‌تبارهای ایران و خوزستان همین بس که بدانیم بیش از ۴۰۰ سال است که از زمان صفویه ساکن خوزستان هستند و در یک بازه زمانی ۱۰۰ ساله زمامداران خوزستان از این قوم بوده‌اند. درگذشته‌های دور مرکز زیست گرجی‌تبارهای خوزستان عمدتا ۲ شهر کهن خوزستان یعنی شوشتر و دزفول بوده اما در ادوار بعدی علاوه بر این ۲ شهر به شهرهای دیگر خوزستان نیز کوچیده‌اند؛ قومی که از میان آنان سیاستمداران، جنگاوران، دیوانسالاران، خوانین و ملاکان و شخصیت‌های علمی و فرهنگی خوزستانی بسیاری برخاسته‌اند. قزلباشان افزون برچند مقاله در نشریات معتبر داخلی و خارجی توانسته هفت کتاب تحقیقی زیر را در این زمینه به جامعه علاقه‌مند این نوع پژوهش‌ها تقدیم کند:
امین قزلباشان
ـ نسب‌نامه؛ سلسله انساب گروهی از گرجی‌تباران خوزستان و برخی اقوام وابسته، شامل نوادگان واخوشتی خان گرجی، آبینه گرجی و منوچهر خان چگنی. مقدمه تصحیح حاشیه و تعلیق امین قزلباشان با همکاری علیرضا چنگیزی و رضا خضریان، تهران، ارمغان تاریخ، چاپ اول، ۱۳۹۵.
ـ از بیرتویسی تا بندبال: پانصد سال تاریخ خاندان گرجی‌تبار باراتاشویلی در ایران ـ از سال ۹۴۷ هـ.ق تا دوره معاصر. تهران، ارمغان تاریخ، چاپ اول، ۱۳۹۷.
ـ ششصد سال تاریخ و نسب‌شناسی خاندان گرجی‌تبار باراتاشویلی در گرجستان و ایران ـ از قرن پانزدهم میلادی تا عصر حاضر. خاندان باراتاشویلی در ایران. تهران، انتشارات میراث فرهیختگان، چاپ اول، ۱۳۹۹.
ـ مجموعه مقالاتی درباره تاریخ گرجی‌های خوزستان، تاریخ محلی دزفول، صفویان و موضوعات وابسته. تهران، انتشارات میراث فرهیختگان، چاپ اول، جلد اول، ۱۳۹۹.
ـ دودمان‌های فراموش شده (جلد اول: ایران عصر صفوی) دودمان‌های فراموش شده، تهران، انتشارات میراث فرهیختگان، جلد اول، چاپ اول، ۱۳۹۹.
ـ دودمان‌های فراموش شده (جلد دوم: ایران عصر قاجار). دودمان‌های فراموش شده، تهران، انتشارات میراث فرهیختگان، جلد دوم، چاپ اول، ۱۴۰۰.
ـ بزرگ‌زادگان. تهران: ارمغان تاریخ،۱۴۰۲.
اکنون «باراتاشویلی‌ها و آل‌کثیر: یک ازدواج سیاسی» (۱۴۰۲) به قلم امین قزلباشان (تهران: نشر ارمغان تاریخ) جدیدترین کتاب بسیار ارزشمند این پژوهشگر است. ظاهر کتاب از نظر جلد چشم‌نواز، جنس کاغذ و حروف‌چینی و غیره بسیار خوب است و باطن آن نیز به همین ترتیب. این کتاب پژوهشی در چهار گفتار تنظیم شده است و نحوه چینش مطالب آن به گونه‌ای است که خواننده را گام‌به‌گام به پیش می‌بَرَد تا به نتیجه نهایی که در عنوان کتاب آمده برساند. در واقع سخن اصلی «باراتاشویلی‌ها و آل‌کثیر: یک ازدواج سیاسی» حرف بسیار ساده‌ای است: حدود ۲۰۰ سال پیش یکی از سران طایفه گرجی‌تبار خوزستان (باراتاشویلی‌ها) به نام مهرعلی خان گرجی که نایب‌الحکومه دزفول بوده با انگیزه‌ای خاص از طریق ازدواج پیوندی نَسَبی یا خانوادگی با طایفه عرب آل‌کثیر (در منطقه عمومی شوش، دزفول و هفت‌تپه امروزی) برقرار می‌کند که حاصلِ آن پیدایش خاندان دزفولی «سامری» بوده است. اما قزلباشان همین نکته ساده را با روشی بسیار منطقی و علمی و با موشکافی کامل به خواننده منتقل می‌کند.
گفتار اول کتاب معرفی پیشینه خاندان گرجی‌تبار باراتاشویلی به خواننده است آن هم به شکلی بسیار مستند، دقیق و مفصل. گفتار دوم پیشینه دقیق طایفه آل‌کثیر را مطرح کرده و در گفتار سوم نیز زمینه‌ها و علل انجام این ازدواج (که ازدواج سیاسی نامیده شده) با دقت تمام و به صورتی مستند به خواننده منتقل می‌شود. سپس در گفتار چهارم به چگونگی پیدایش خاندان سامری به عنوان یکی از خانواده‌های نخبه‌پرور فرهنگی دزفول معاصر پرداخته می‌شود.
کاری که قزلباشان در این اثر انجام داده از نظر هویت‌شناسی و شناخت پیشینه نیاکانی هم برای خانواده‌های شریف گرجی‌تبار هم برای خانواده‌های طایفه آل‌کثیر و هم درخصوص ارتباط آنها با خاندان‌های دیگری که در منطقه عمومی دزفول (دزفول، اندیمشک، شوش، هفت‌تپه، گتوند و جاهای دیگر) وجود دارند قابل تأمل است و از نظر شناساندن هویت این خانواده‌ها به خودشان یا دیگرانی که بخواهند این خاندان‌ها را بشناسند خدمت بسیار ارزشمندی است.قزلباشان در این پژوهش موازین تحقیقاتی را به بهترین شکل ممکن، با دقت زیاد و رعایت موازین تحقیق علمی و بی‌طرفانه انجام داده به گونه‌ای که ساختار کلی کتاب از نظر رعایت متدولوژی تحقیقات امروزی بسیار غنی، درخور توجه و قابل احترام است.
نکته دیگری که به ارزش کتاب افزوده این است که در چهارچوب تحقیق کتابخانه‌ای اثر ارزشمندی است زیرا وی کتاب‌ها و مجلات مختلف دانشگاهی و غیردانشگاهی، روزنامه‌ها و دیگر منابع نوشتاری ذی‌ربط (از قبیل فرهنگ‌ها، دانشنامه‌ها،کتاب‌ها، مقاله‌ها و غیره) همه را دیدهو نمود استفاده از همه این منابع در صفحات مختلف کتاب به ویژه در پاورقی‌ها به چشم می‌خورد. این امر نشان‌دهنده تسلط قزلباشان به منابع اصلی است؛ اقدامی که برای رساندن پیام همدلانه و مثبت و در عین حال علمی خودبه‌خوبی از آن استفاده کرده است. با این همه، قزلباشان فقط به کتاب و تحقیق کتابخانه‌ای اکتفا نکرده است چراکه لازم بوده با برخی خاندان‌های طایفه آل‌کثیر و دیگران در جاهای مختلف به صورت میدانی و حضوری گفت‌وگو کنند، این کار را نیز با احساس مسؤولیت و سفر به برخی روستاها ، بخش‌ها و شهرهای خوزستان انجام داده است.
نکته دیگر زبان یا نحوه نگرش مؤلف است. نحوه نگرش قزلباشان به عنوان مؤلف کتاب زبانی است بسیار علمی و محترمانه و فارغ از برخی آسیب‌های خودبرتربینی قومی و طایفه‌ای که در برخی نسب‌نامه‌شناسی‌ها یا تحقیقات تاریخی طایفه‌ای و عشیره‌ای به چشم می‌خورد. من حقیقتا خوشبختانه چنین موردی در کتاب او ندیدم و طبعا این نکته‌ای است بسیار قابل احترام و از نظر علمی درخور تحسین.
همچنین در پایان کتاب چندین پیوست وجود دارد که می‌توانند در روشن کردن زوایا و نکاتی که قزلباشان می‌خواهند به خواننده منتقل کنند بسیارسودمند هستندو برای مثال در انتهای کتاب منابع را به صورت کامل و منطبق با درج صحیح و یکدست اصول کتابنامه‌نگاری ذکر کرده است؛ چه منابع مکتوب (کتاب، مقاله، روزنامه و غیره) و چه افرادی که با آنها مکاتبه و مصاحبه انجام شده است. علاوه بر این، نه تنها فهرست اعلام (اسامی خاص افراد، اقوام و اماکن جغرافیایی) نیز در انتهای کتاب آمده بلکه مقدار زیادی عکس از اشخاص معروفی که ذکری از آنها در کتاب رفته نیز در انتهای کتاب چاپ شده که شامل خانم‌ها و آقایانی از هر سه مجموعه بزرگان گرجی‌تبار خوزستان (در دزفول و شوشتر)، سران مختلف طایفه آل‌کثیر در منطقه حوزه عمومی دزفول، شوش، هفت‌تپه و همچنین خاندان گرجی‌تبار دزفولی «سامری» است که خواننده را برای مطالعه کتاب بهتر ترغیب می‌کند. یکی دیگر از پیوست‌های کتاب ارایه چندین نمودار نَسَب‌شناسی مربوط به خاندان‌های مختلف عشایر آل‌کثیر و گرجی‌تبار است که با همکاری خود خانواده‌های آل‌کثیر و گرجی‌تباران تنظیم و به صورت مستند روابط این افراد و خانواده‌ها را با یکدیگر به خواننده نشان می‌دهد.
اما به‌رغم تمام نکات بسیار مثبت کتاب چندین اشتباه تایپی و چاپی محدود هم در کتاب دیده می‌شود؛ از جمله در صفحه ۱۰۷ کتاب کلمه «مغضوب» به اشتباه «مغذوب» تایپ شده و یا اسمی در صفحه ۱۶۷ به نام «ایونه» در فهرست اعلام به صورت «ایوانه» آمده که معلوم نیست شکل صحیح کلمه ایونه است یا ایوانه؟ ولی به هر صورت این گونه موارد فوق‌العاده کم‌شمار هستند و به هیچ وجه از ارزش کار قزلباشان کم نمی‌کند. در مجموع، «باراتاشویلی‌ها و آل‌کثیر: یک ازدواج سیاسی»، هم در گرجی‌پژوهی و هم در خوزستان‌پژوهی شایسته شناخت و شناساندن است.
پیشتر از دکتر امام در ایسنا منتشر شده:
ترجمه و سیاست؛ معرفی یک منبع مرجع فراگیر
«ترجمه و فناوری» از نگاه پژوهشگران راتلج
ترجمه‌پژوهی پسااستعمارگرای امروز؛ چالش‌های نوین و چشم‌اندازهای فردا
بانوی آموزگار هندی ـ اتریشی در روستاهای دزفول
انتهای پیام
نظرات