خاک‌ها به عنوان زیست بنیان طبیعت تأمین‌کننده بیش از ۹۵ درصد غذا، فیبر و سوخت جامعه بوده و ۲۵ درصد تنوع زیستی موجود در هستی را میزبانی می‌کنند. به همین خاطر حفظ و نگهداری خاک باید یک اولویت باشد زیرا تجدیدپذیری خاک نسبت به آب سخت‌تر است.

کشاورزی حفاظتی به عنوان یک الگوی کشت جدید و سازگار با محیط زیست به عنوان یک بسته کامل شامل «حداقل دستکاری خاک، مدیریت و حفظ بقایای گیاه قبلی و رعایت اصول تناوب زراعی» و راهکاری برای حفظ ساختار خاک و استفاده بهینه از آب است.

تخریب ساختمان خاک و کاهش نفوذ آب، کاهش ظرفیت نگهداری رطوبت، متراکم شدن خاک و کاهش نفوذ ریشه و قدرت خاک در نگهداری عناصر غذایی و تغذیه گیاه، تنها بخشی از عواقبی بوده که با مدیریت اشتباه، گریبان خاک‌های کشاورزی ما را گرفته است.

قربان گلدی توسلی کشاورز شهرستان آق قلا که به مدت سه سال است از روش حفاظتی در کشت محصولات خود استفاده می‌کند، در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: در مدت این سه سالی که از روش کشت حفاظتی استفاده می‌کنم، هر سال نسبت به سال قبل عملکرد محصولات کشاورزی من رشد بهتری داشته است.

حفظ رطوبت خاک مزیت بزرگ کشت حفاظتی

وی مهمترین مزیت کشت حفاظتی برای اراضی کشاورزی خود را حفظ رطوبت خاک دانست و افزود: من به توصیه کارشناسان بقایای محصول قبل خود را در زمین نگه داشته و با کارنده‌های مستقیم بر روی همان بقایا محصول بعدی خود را کشت می‌کنم و همین کاه و کلش باقی مانده از زراعت قبلی، باعث عدم تبخیر رطوت خاک اراضی کشاورزی من شده است.

کشاورز آق قلایی ادامه داد: شهرستان آق قلا جزو مناطق خشک و کم باران در استان گلستان است که در چند سال اخیر و با شدت گرفتن معضل خشکسالی در گلستان، بسیاری از کشاورزان این منطقه عملکرد بسیار پایینی داشته و یا به طور کل محصولات خود را از دست می‌دهند.

توسلی توضیح داد: به طور مثال همین امسال در اثر خشکسالی، محصول گندم کشاورزانی که در همسایگی زمین‌های من قرار داشتند، ۱۰۰ درصد خشک شده و حتی برای علوفه دام‌ها هم نتوانست از دسترنج خود استفاده کندواما در همین شرایط آب و هوایی به دلیل کشت حفاظتی گندم من به بار نشست.

لزوم کشت گیاهان  کم آب بَر و متناسب با اقلیم منطقه

این کشاورز پیشرو در کشت حفاظتی با بیان اینکه کشاورزان باید علاوه بر پرهیز از آتش زدن بقایای گیاه و استفاد از کارنده‌های مستقیم که از اصول کشت حفاظتی است، به نوع محصولی که کشت می‌کنند نیز توجه داشته باشند، گفت: سال گذشته به توصیه کارشناسان گیاه گلرنگ و سیاه دانه کشت کردم که محصولاتی کم آب بر، متناسب با اقلیم خشک و با صرفه اقتصادی خوبی بودند.

یک پژوهشگر آب و خاک در گفت‌وگو با ایسنا خاطرنشان کرد: مجموعه عملیاتی همچون عدم دستکاری مکانیکی و حداقل برهم زدن خاک، حفظ بقایای گیاهی در سطح خاک و رعایت تناوب زراعی برای تولیدات پایدارکشاورزی و همچنین بازسازی و حاصلخیزی خاک که اصطلاحاً کشاورزی حفاظتی (Conservation Agriculture) نامیده می‌شود فعالیت‌های مهمی هستند که می‌توانند برای سازگاری با خشکی و مدیریت بهینه استفاده از منابع آبی محدود کشور صورت گیرند.

محمداسماعیل اسدی با اشاره به اینکه بنابر نظریه فائو کشاورزی حفاظتی عامل قدرتمندی برای دسترسی به نیازهای غذایی آینده است، ادامه داد: به ترتیب ۳۵ و ۴ دهم و ۲۹ و یک‌دهم درصد مساحت کشور را مناطق فراخشک و نیمه خشک تشکیل می‌دهد که در مجموع حدود ۶۵ درصد خاک کشور را شامل می‌شود و پیش‌بینی کارشناسان نشان می‌دهد با ادامه این روند تا سال ۲۰۵۰ مساحت خشک و فراخشک ایران به بیش از ۷۴ درصد می‌رسد.

وی با تأکید بر اینکه تبعات خشکسالی در کوتاه‌مدت آزار دهنده و شاید مشهود باشد اما  اگر با آن سازگار نشویم خسارات وارده در دوره دراز مدت بسیار سخت و غیرقابل جبران خواهد بود، گفت: علاوه بر محدودیت منابع آب، خاک‌های کشاورزی ما نیز به علت استفاده از روش‌های خاک‌ورزی نامناسب، آتش زدن بقایای گیاهی بعد از برداشت، آبیاری‌های بی‌رویه و غیرعلمی و همچنین مصرف بی‌رویه کودهای شیمیایی در معرض تخریب و نابودی قرار گرفته است.

کاهش ماده آلی خاک و تشدید فرسایش خاک در کشت سنتی

اسدی عملیات خاک‌ورزی توأم با آبیاری‌های سنتی را غیرعلمی و موجب تشدید فرسایش‌های آبی، بادی و کاهش ماده آلی خاک‌ها دانست و افزود: متأسفانه کشت و زرع مداوم خاک‌های ضعیف و عدم بازسازی غذایی کافی، منجر به کاهش روزافزون بازدهی محصول و حاصلخیزی خاک می‌شود.

پژوهشگر بین‌المللی آب و خاک با اشاره به اینکه روش‌های کشاورزی حفاظتی موجب کارآیی در مواد اولیه، افزایش درآمد از مزرعه، بهبود شرایط پایدار تولید محصول و موجب حفظ و بازسازی مجدد خاک، تنوع زیستی و منابع زیربنایی طبیعی شود، بیان کرد: در این روش اعمال مکانیکی روی خاک به حداقل کاهش و استفاده از نهاده‌هایی مانند انواع کودهای شیمیایی به حداقل رسیده، به گونه‌ای که باعث تخریب فرآیند زیستی نشود.

ماده آلی ۶۱ درصد خاک‌های کشور زیر یک درصد است

اسدی کشاورزی حفاظتی شامل عدم دستکاری خاک به همـراه سـایر فعالیـت‌های تلفیقی از جمله مدیریت بقایای گیاهی و رعایت تنوع گیاهی را کلید حل معضل بحـران ماده آلی خاک‌های کشور دانست و تصریح کرد: طی بررسی‌های بـه عمل آمده مشخص شده است که بالغ بر ۶۱ درصد خاک‌های کشور زیر یک درصد مواد آلی دارند.

وی افزایش ماده آلی خاک، افزایش فعالیت‌های بیولوژیک خاک، افزایش نفوذپذیری خاک، کاهش تبخیر از سطح خاک، جلوگیری از روان‌آب، جلوگیری از فرسایش خاک، کاهش انرژی مصرفی در عملیات کشاورزی، کاهش نیروی کارگری مورد نیاز، کاهش هزینه‌های تولید، کنترل بیولوژیک آفات، کاهش فشردگی خاک، کاهش مصرف سوخت، افزایش ظرفیت مزرعه‌ای عملیات کشاورزی و صرفه‌جویی در زمان انجام عملیات کشاورزی را به عنوان مهمترین مزایای کشت حفاظتی برشمرد.

رئیس جهاد کشاورزی گلستان نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا با اشاره به اینکه کشاورزی به روش حفاظتی برای اولین بار در سال ۸۶ در استان گلستان آغاز شد، اظهار کرد: استان گلستان یکی از استان‌های پیشرو در کشت حفاظتی در کشور است که به دو روش بی‌خاک ورزی و خاک ورزی‌های کاهش یافته انجام می‌شود.

۴۰۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی گلستان به روش حفاظتی کشت می‌شود

محمد برزعلی با اشاره به اینکه در کشاورزی حفاظتی به روش خاک‌ورزی کاهش یافته حداقل ۳۰ درصد بقایای گیاه در اراضی کشاورزی حفظ می‌شود، گفت: ۴۰۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی گلستان به روش حفاظتی از نوع خاک‌ورزی کاهش یافته کشت می‌شود.

وی با توضیح اینکه در کشاورزی حفاظتی به روش بی‌خاک ورزی تنها یک شیار باریک برای کشت دانه در دل خاک ایجاد می‌شود گفت: در این روش بیش از ۹۰ درصد خاک دست نخورده باقی مانده و تنها ۱۰ درصد خاک اراضی کشاورزی دستخوش تغییرات می‌شود که حفظ رطوبت خاک بزرگترین مزیت این روش است.

برزعلی میزان اراضی کشاورزی گلستان که به روش بدون خاک‌ورزی یا کشت مستقیم کشت می‌شود را پنح هزار هکتار اعلام کرد و افزود: مزیت کشت به روش مستقیم و خفاظتی در سال‌های خشکسالی بیشتر نمایان می‌شود. به طور مثال کشاورزی به روش مستقیم یا بی‌خاک ورزی عملکرد سویا را تا ۳۰ درصد و ذرت را تا ۲۰ درصد در هر هکتار افزایش می‌دهد.

رئیس جهاد کشاورزی گلستان کشاورزی حفاظتی را روشی برای احیا خاک دانست و توضیح داد: در کشت حفاظتی با نگه داشتن بقایای گیاه، مواد آلی خاک حفظ شده و رطوبت کمتری از سطح خاک تبخیز و ساختار خاک بهبود و هوا دهی بهتری در خاک اتفاق می‌افتد.

به گزارش خبرنگار ایسنا، با توجه به اهمیت تولید محصولات کشاورزی در امنیت غذایی کشور، خشکسالی که کشور ما را تهدید می‌کند و اثرات جبران ناپذیری که کشت غیراصولی در تخریب خاک دارد، امروز کشاورزی حفاظتی دیگر یک انتخاب نیست بلکه ضرورتی است که تحقق کامل آن نیازمند عزم جدی همه مسئولان و کشاورزان کشور است.

انتهای پیام