به گزارش ایسنا، روزنامه «شرق» در ادامه نوشت: «پایان سلطه دلار» عنوان تبلیغاتی است که بارها بلوک شرق در چشم‌انداز اقتصادی خود مطرح کرده‌ است. پس از جنگ روسیه با اوکراین، روس‌ها که یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان نفت و گاز جهان هستند، اعلام کردند برای تقویت پول خود، معاملات انرژی را با روبل انجام می‌دهند و بارها از عنوان «دلارزدایی» از معاملات اقتصادی استفاده کردند؛ اما روسیه در جایگزینی روبل به جای دلار چندان موفق نبود. به جز روسیه، چین سال‌هاست مسئله دلارزدایی از مبادلات خود و جایگزینی یوآن را مطرح کرده است. آنها از سال ۲۰۱۸ اعلام کردند که به‌عنوان بزرگ‌ترین واردکننده انرژی، قراردادهای نفتی خود را با یوآن می‌بندند. حالا با بالاگرفتن تنش‌ها بین آمریکا و چین، مسئله جایگزینی یوآن در معاملات اقتصادی جدی‌تر مطرح شده و در آخرین خبرها اعلام شده که چین در حال رایزنی با اعضای بریکس است تا مبادلات خود را با یوآن انجام دهند؛ اما آیا دومین اقتصاد جهان می‌تواند اسکناس آمریکایی را پس زده و یوآن را جایگزین آن کند؟

رایزنی برای جایگزینی یوآن

از حدود سه ماه پیش و پس از سفر شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین، به عربستان و ملاقات با سران کشورهای عربی، این گمانه به وجود آمد که احتمالا یوآن جایگزین دلار در معاملات نفتی میان کشورهای عرب با چین خواهد شد.

کمی بعد حمد الجدان، وزیر دارایی عربستان سعودی، این گمانه را تأیید کرده و به‌طور رسمی از امکان فروش نفت به خارج از کشور به ارز هر کشوری خبر داد.

این خبر در حالی اعلام شد که تاکنون تقریبا تمام معاملات انرژی با دلار آمریکا انجام شده است و حالا خروج یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان نفت جهان یعنی عربستان از مبادلات دلاری نفت، تردیدهایی درباره تزلزل دلار و قدرت‌گرفتن یوآن در اقتصاد جهان را ایجاد کرده است. تردیدهایی که بیشتر از سوی رسانه‌های بلوک شرق و به‌ویژه رسانه‌های ایران مطرح می‌شود و از آن با عنوان پایان سلطه دلار بر معاملات جهان یاد می‌کنند. برای مثال به‌تازگی چین برای نخستین بار خرید گاز طبیعی از امارات را با استفاده از واحد پول خود یعنی یوآن کلید زده و با برزیل نیز توافق‌نامه‌ای را برای تجارت با ارزهای یکدیگر امضا کرده است که به دنبال این اتفاق، دلار آمریکا به‌عنوان یک واسطه کنار گذاشته می‌شود و ارزهای ملی این دو کشور جایگزین خواهد شد. بانک مرکزی عراق نیز به‌تازگی اعلام کرده که طبق توافقی با چین، در تجارت با این کشور برای نخستین‌بار به‌ جای دلار با یوآن معامله خواهد کرد.

همچنین گزارش‌های بانک مرکزی روسیه نیز نشان می‌دهد که سهم یوآن چین در تجارت خارجی روسیه به‌شدت افزایش یافته است؛ در واقع سهم یوآن در واردات روسیه در ژانویه ۲۰۲۲، حدود چهار درصد بود؛ اما در دسامبر همان سال به ۲۳ درصد افزایش یافته و تقریبا شش برابر شده است. سهم یوآن در صادرات روسیه هم از نیم درصد به ۱۶ درصد افزایش یافته و ۳۲ برابر شده است. این سلسله اخبار و تلاش‌ مقامات چینی موجب شده برخی از جمله تعدادی از رسانه‌های ایران، از پایان سلطه دلار در جهان و تضعیف شدید آن از سوی قدرت یوآن چین بگویند، آن‌هم درحالی‌که هنوز بیش از ۴۰ درصد از تسویه حساب‌های بین‌المللی با دلار انجام شده و نزدیک به ۶۰ درصد ذخایر ارزی جهان به دلار است! در چنین شرایطی احتمال تضعیف دلار چقدر می‌تواند به حقیقت نزدیک باشد؟

تحلیل روزنامه روسی از دلارزدایی

روزنامه ایزوستیا روسیه که از پرتیراژترین روزنامه‌های این کشور است، چندی پیش دراین‌باره نوشته بود که اگرچه عربستان سعودی و چین به‌تازگی گردش مالی تجاری و همکاری در اقتصاد را با یوآن افزایش داده‌اند، بعید است که حتی یوآن چین در سال‌های آینده به طور جدی با دلار یا یورو رقابت کند؛ زیرا تغییرات در ساختار پس‌انداز ارزی در مقیاس جهانی کُند است و اعتماد به یک ارز طی چند دهه به دست می‌آید. در این مورد، ریاض کار را برای پکن ساده کرده و معاملات نفتی با یوآن را کلید زده است و حالا پول چین، اگرچه در جهان پیشرو نیست؛ اما به‌راحتی با دلار یا یورو قابل مبادله است. چنین رویه‌ای در مقیاس خاصی امکان‌پذیر است. با وجود این، بعید است که این امر ضربه ملموسی به دلار وارد کند. این نشریه خاطرنشان کرده که قبلا هم اتفاقاتی مشابه افتاده؛ اما نتوانسته ضربه‌ای به جایگاه دلار در جهان وارد کرده و موقعیت پول آمریکا را متزلزل کند. این رسانه همچنین به بررسی سهم هر ارز در تسویه‌ حساب‌های بین‌المللی پرداخته و تأکید کرده که براساس بولتن ماهانه سوییفت برای نوامبر ۲۰۲۲ میلادی، سهم یورو در تسویه حساب‌های بین‌المللی حدود ۳۶ درصد است، سهم دلار آمریکا در طول ماه اندکی کاهش یافته و به ۴۱.۴ درصد رسیده است و یوآن جایگاه خود را به‌عنوان پنجمین ارز برای تسویه حساب‌های جهانی با سهم ۲.۳۷ درصد حفظ کرده است. بنابراین افزایش سهم یوآن از معاملات و تسویه حساب‌های جهانی ممکن است سال‌های طولانی طول بکشد.

۶۰  درصد ذخایر ارزی جهان دلاری است

بلومبرگ هم تقریبا ماه گذشته در گزارشی اشاره کرد که دلار همچنان رایج‌ترین ارز جهان است و نیمی از اسکناس‌های دو تریلیون‌دلاری در خارج از ایالات متحده در گردش است. همچنین حدود ۴۰ درصد از بدهی‌های جهان براساس دلار صادر شده و اکثر وارداتی که برای پاسخ‌گویی به نیاز مصرف‌کننده باشد، با دلار انجام می‌شود.

بنا بر گزارش بلومبرگ این شرایط همچنان قدرت کنترلی به اسکناس آمریکایی می‌دهد و این قدرت برای هر فرد و نهادی قابل تأیید است.

به نوشته این رسانه، نزدیک ۶۰ درصد ذخایر ارزی جهان به دلار است و یورو با ۲۰ درصد در جایگاه دوم قرار دارد. نزدیک به ۹۰ درصد معاملات ارزهای خارجی در جهان هم با دلار انجام می‌شود. همچنین حدود ۴۰ درصد از حجم تجارت جهانی با دلار انجام می‌شود که چهار برابر سهم ایالات متحده از تجارت جهانی است. دلار آمریکا حدود ۴۲ درصد از حجم معاملات بین‌بانکی را در سراسر شبکه سوییفت به خود اختصاص داده؛ درحالی‌که سهم یوآن از این معاملات تنها دو درصد است. سهم ۳۶ درصدی یورو نیز درخورتوجه است؛ ولی این حجم عمدتا ناشی از تجارت ۲۰ عضو اتحادیه در منطقه یورو با یکدیگر است. سهم یورو از تجارت جهانی حدود ۱۶ درصد است و در خارج از مناطق تحت نفوذ یورو، جایگزینی برای دلار وجود ندارد. بلومبرگ در گزارش خود مدعی است «تا زمانی که قدرت‌های بزرگ آسیایی مانند هند، چین، کره جنوبی و ژاپن تصمیم به ایجاد ارز جدید نگیرند، دلار اولین پول جهانی خواهد ماند».

سهم ۲ درصدی یوآن در تجارت جهانی

اما کارشناسان داخلی وضعیت را چطور تحلیل می‌کنند؟ آیا از نگاه آنان عصر دلار به سر آمده است؟ محمدتقی فیاضی، کارشناس اقتصادی، در پاسخ به این سؤال به «شرق» می‌گوید: اولا باید در نظر داشت که برتری یک ارز در جهان صرفا به عوامل اقتصادی وابسته نیست، مسائل سیاسی از جمله هژمونی آن کشور نیز بسیار مؤثرند. ضمن اینکه اگرچه چین دومین اقتصاد جهان است؛ اما فاصله آن با آمریکا همچنان بسیار زیاد است و حتی تا همین‌جا هم اقتصادش به‌شدت به تکنولوژی‌های نو و برتر اروپا و آمریکا وابسته است. در واقع چین اگر بخواهد ارتباطش با آمریکا و اروپا را قطع کند احتمالا پویایی اقتصادی‌اش را از دست بدهد. نکته دیگر اینکه تسلط یک ارز بر اقتصاد جهان و مقبولیت آن در تمام دنیا در کوتاه‌مدت حاصل نمی‌شود. همین حالا هم سهم یوآن در تجارت جهانی بسیار پایین و تنها دو درصد است. این یعنی اگر خیلی هم تلاش بکند، نهایتا ظرف ۱۰ سال این مقدار را به شش یا هفت درصد می‌تواند برساند که باز هم با سهم دلار فاصله فاحشی دارد. به باور فیاضی در وهله دوم باید دید سهم تجارت کشورهای حاشیه خلیج فارس که قصد استفاده از یوآن چین را دارند، از کل تجارت کشورهای جهان چقدر است؟ او می‌افزاید: من گمان نمی‌کنم این سهم بیش از ۱۰ درصد باشد؛ بنابراین تمام این جریان و آنچه برخی از رقابت یوآن با دلار می‌گویند، هیاهو برای هیچ است و اینکه انتظار داشته باشیم یوآن بتواند حتی جای یورو را هم بگیرد خوش‌خیالی است، چه برسد به دلار. او معتقد است که بیشتر این تبلیغات سیاسی و غیرواقعی است و از سوی رسانه‌های دولتی ایران انجام می‌شود. این در حالی است که باید از آنها پرسید حتی با فرض اینکه یوآن قدرت بگیرد و معتبر بشود، فایده آن برای ایران چیست؟ مگر تجارت ایران با چین چقدر است که بخواهد با یوآن معامله کند و از فواید قدرت آن بهره‌مند شود؟ چون ایران نه در شرایط غیرتحریمی است و نه سهم معقولی از اقتصاد جهان دارد. به گفته فیاضی حتی اگر چین پنج تا ۱۰ سال آینده با همین سرعت ادامه دهد و یوآن به ارز معتبر بین‌المللی تبدیل شود و کشورهای زیادی هم از آن استفاده کنند، با ادامه شرایط فعلی ایران، کشور ما هیچ فایده‌ای از این اتفاق نخواهد برد؛ چراکه اگر ایران بخواهد با یوآن معامله کند، عمدتا مجبور است با چین و کشورهای پذیرنده یوآن مثل کشورهای حاشیه خلیج‌ فارس یا روسیه معامله کند؛ بنابراین باز هم ایران از نظر تکنولوژی عقب خواهد افتاد. این کارشناس تأکید می‌کند که حتی این فرض که یوآن بتواند موجب تضعیف دلار شود، هم احتمال بسیار ضعیفی دارد، چه رسد به جایگزینی آن. زیرا چین نتوانسته مثل آمریکا و اروپا بلوک اقتصادی ایجاد کند و «کشورهای غربی و آمریکا بلوک‌های متعدد اقتصادی با شرق و غرب ایجاد کرده‌اند؛ درحالی‌که چین نتوانسته مشابه این را انجام بدهد تا بتواند بخشی از دنیا را تحت سیطره اقتصادی داشته باشد و یوآن خود را به نقش دوم بعد از دلار برساند».

۲۰ درصد تولید جهان در اختیار آمریکاست

هادی حق‌شناس، کارشناس پول هم به «شرق» توضیح می‌دهد که با وجود تبلیغات فراوان برای قدرت‌گرفتن یوآن باید گفت که واقعیت چیز دیگری است و آمریکا به‌تنهایی ۲۰ درصد از اقتصاد جهان را در اختیار دارد و این به آن معناست که اگر حدود ۲۰۰ کشور دنیا ۸۰ درصد از تولید جهان را در اختیار داشته باشند، آمریکا به‌تنهایی ۲۰ درصد تولید جهان را در اختیار دارد. این کارشناس ادامه می‌دهد که مجموع سهم آمریکا و متحدان اروپایی آن از اقتصاد و تولید جهان به بیش از ۴۰ درصد می‌رسد و نه‌تنها دلار آمریکا قدرتمندترین ارز جهان است که یوروی اتحادیه اروپا و سپس پوند انگلیس دومین و سومین ارزهای قدرتمند جهان هستند؛ بنابراین اینکه تصور کنیم یوآن به سادگی می‌تواند جایگزین چنین ارزهای قدرتمندی شود، تصور واهی است.

حق‌شناس همچنین ادامه می‌دهد که چین با وجود آنکه در سه دهه گذشته میانگین رشد اقتصادی حدود ۱۰ درصد را به ثبت رسانده است، باز هم دهه‌ها طول می‌کشد تا بتواند سایر کشورها را راضی کرده و اعتماد آنها را جلب کند تا مبادلات‌شان را با یوآن انجام بدهند. او در ادامه تأکید می‌کند که با وجود اقتصاد قدرتمند اتحادیه اروپا و پول قدرتمند یورو، این ارز هرگز نتوانست جایگزین دلار شود؛ بنابراین اینکه بگوییم یوآن سلطه دلار را پس می‌زند، ادعای اصولی و کارشناسی نیست.

حق‌شناس همچنین می‌گوید: آمریکا در مبادلات جهانی نه‌تنها متحدانی قوی مانند کشورهای اروپایی دارد که بسیاری از کشورهای شرقی و اقتصادهای نیرومند مانند ژاپن، کره جنوبی، سنگاپور و اقتصاد بزرگ هند مبادلات خود را با دلار انجام می‌دهند و حذف دلار یا دلارزدایی تاکنون در جهان ناموفق بوده است.

این کارشناس اقتصادی تأکید می‌کند که ایران نباید منافع خود را به این مسائل گره بزند و اگرچه پیوستن به توافق‌نامه‌های پولی یا پیمان‌های اقتصادی مانند اکو، شانگهای، اوراسیا یا بریکس می‌تواند تا حدی مشکلات فعلی کشور را به صورت مقطعی مرتفع کند؛ اما ایران بدون رفع تحریم‌ها و عادی‌سازی روابط خود با جهان در رقابت با کشورهای منطقه بازنده خواهد شد و روند توسعه کشور  به تعویق می‌افتد.

انتهای پیام