چقدر دل‌تان خواسته در طول سفرهم کنار دریا باشید، هم نزدیک شهر و هم این که امکان بازدید از اماکن تاریخی را داشته باشید؟ اینجا «فرح‌آباد»، ۲۵ کیلومتری شمال ساری و ۲ کیلومتری ساحل دریای مازندران است، شهری تاریخی که از یک سو به مرکز استان و از سوی دیگر به دریا راه دارد، در کنار این موارد دسترسی آسان به شهرهای بهشهر و بابلسر را هم به مزایای دیدار از اقامتگاه تابستانه "شاه عباس صفوی" اضافه کنید.
ماجرای شکل‌گیری فرح‌آباد به دوران صفویه بازمی‌گردد. روستای «طاهان» در سال ۱۰۲۱ ق در یکی از سفرهای شاه‌عباس کبیر مورد توجه او قرار گرفت و به فرمان شاه، به شهر و بندری بزرگ و پررونق تبدیل و رونق تجاری و مواهب طبیعی آن سبب شد تا این روستا به دارالسلطنه و دارلسرور شهرت پیدا کند، به همین دلیل شاه عباس نام «فرح‌آباد» را برای آن انتخاب کرد تا نشانگر شادی و سرزندگی شهر باشد.
به دستور شاه عباس بناهایی ازجمله کاخ، کاروانسرا، مسجد، حمام، بازار، پل و مانند آن در فرح‌آباد ساخته شد. با احداث این مجموعه بناها، شهر رونقی بیش از پیش یافت و همچنین به اقامتگاه تابستانه شاه تبدیل شد. این شهر که پلان نخست آن در زمان آبادانی قابل قیاس با میدان نقش جهان اصفهان بود، در سال ۱۳۵۵ به ثبت ملی رسید و چند دهه بعد، در سال ۱۳۹۶ به شهر تبدیل شد و در حال حاضر نیز نزدیک به ۴ هزار نفر در آن ساکن‌اند.
مسجد- مدرسه فرح‌آباد
در آستانه ورود به این شهر گنبد و هلال آجری مسجد- مدرسه فرح‌آباد به گردشگران سلام می‌کند. این بنا در روزگاران گذشته هم به‌عنوان مسجد کاربری داشت و هم از آن به‌عنوان مدرسه علوم دینی استفاده می‌شد. ورودی اصلی این بنای چهار ایوانی در ضلع شمالی قرار دارد و با پایین رفتن از چند پله وارد فضای اصلی می‌شوید، پس از آن فضای هشتی با کاربندی و رسم‌بندی ساخته شده که از همان نقطه به دیگر بخش‌های بنا منشعب می‌شود، فضای اصلی در جنوب هشتی و در شرق آن مسجد صفوی قرار دارد. معمار با استفاده از گچبری، آجرکاری و ترکیب آن با دو طاق‌نما و یک پاچنگ در پیش‌طاق و سکوهایی با تزیینات آجرکاری ختایی در دو سوی پیش‌طاق، نمایی چشم‌نواز برای مخاطبان مسجد- مدرسه خلق کرده است.
در بخش مرکزی فضای اصلی، حوض بزرگ و آبی رنگی دیده می‌شود که در اطراف آن باغچه‌های کوچکی تعبیه شده‌است. فضای داخلی مسجد در قسمت‌های شرقی و غربی، به حجره‌های ۳ دری و در قسمت شمالی به حجره‌های ۱ دری ختم می‌شود، نکته جالب‌توجه در این بخش این که در فاصله بین آجرهای دیوار بیرونی ۶ حجره، دیوار نویسی‌های طلابی دیده می‌شود که در دوران قاجار این مدرسه محل زندگی و تحصیل آنان بود. دیوارنویسی‌ها به خطوط نستعلیق، نسخ و برخی دیگر به رنگ سیاه نوشته شده و شامل بیان روزمرگی، تاریخ، اسامی خداوند، اشعار حافظ، آیات قرآن و برخی تاریخ‌ها است.
نقطه عطف این بنا فضای گنبد و دو مناره در اطراف و محراب و شبستان است که در بخش جنوبی بنا قرار گرفته‌اند، این مسجد- مدرسه میان اهالی منطقه به مسجد شاه عباس شهرت دارد.
در ساخت این بنا از آجر، ساروج، پیِ سنگ‌چین و سقف بام‌پوش سفالی و تزیینات داخلی آجرکاری، کاشی‌کاری با نقوش انسانی و جانوری، گیاهی و اسلیمی و گچبری با نقوش گل‌وبوته استفاده شده بود، بخش زیادی از تزیینات این بنا طی گذر زمان و فرسایش از بین رفته‌است.
حمام صفوی
در فرهنگ ایرانی- اسلامی حمام مکانی برای تطهیر روح و جسم بوده است. با آغاز سلسله صفویه و رسمی شدن مذهب شیعه مسجد و حمام جایگاه ویژه‌ای را در معماری ایرانی به خود اختصاص دادند.
حمام صفوی از بناهای عام‌المنفعه شهر بود که در مجاورت مسجد- مدرسه فرح‌آباد ساخته شد. این حمام آجری در جهت شمالی- جنوبی بنا و طی کاوش‌های سال ۱۴۰۰ توسط محمدآرمان ارشادی (مدیر پایگاه میراث فرهنگی فرح‌آباد) مشخص شد که کف آن سنگ‌فرش بوده و از انواع کاشی در طرح‌ها و رنگ‌های گوناگون برای تزیینات آن استفاده شده است. در حمام کاخ جهان‌نما از کفپوش سنگ مرمر و در برخی نقاط نیز از کاشی استفاده شده، قیاسی ساده با حمام صفوی که در ساخت آن کاشی‌های ساده و رنگی، کاشی با نقوش اسلیمی و تزیینات سنگ معمولی در کف آن به کار رفته نشان می‌دهد که این حمام کاربری عمومی داشت.
ورودی اصلی حمام صفوی به سمت راسته اصلی و میدان قدیم بود، تامین آب این حمام از طریق آبراهه متصل از رودخانه به مجموعه و هدایت آن به کمک تنبوشه‌های سفالی به درون حوضی که در وسط بنا ساخته شده بود و از آنجا به خزینه هدایت می‌شد، انجام می‌گرفت.
کاخ جهان‌نما
موقعیت جغرافیایی این کاخ در شمال‌شرقی شهر و جنوب دریای خزر بود. سفرنامه‌نویسان اروپایی این کاخ ۱۰ هکتاری این‌گونه توصیف کرده‌اند «فضای زیادی برای قصر محصور شده که با دیواری محکم و برج‌هایی در زوایای آن تشکیل شده است. این فضا خود به دو بخش شمالی با بنای خصوصی و بخش جنوبی با محل عمومی جدا می‌شود. در بخش شمالی تنها سه اتاق موجود است که شاه هنگام آمدن به شکار در آن اقامت داشته و راه ورودی دارای دیوارهای بلند که نشان از سکونت در محل سکونت حرم بوده است. بنایی که در این نقطه به جای مانده بنایی مربع شکل و دو اشکوبه با برجی در بالا و در کنار رودخانه است که جهان‌نما خوانده می‌شود».
این بنا از تالاری مرکزی با اتاق‌هایی در گوشه‌ها و اتاق‌هایی در میان آنها در طبقه بالا و پایین تشکیل می‌شد. نوع و کاربری اتاق‌ها با هم تفاوت داشت و با نگاهی ساده می‌توان فهمید که هر اتاق، کاربری ویژه خود را داشت.
دیوارهای اتاق‌ها از گچ بوده و روی آنها نقوش انسانی، گیاهی و هندسی ترسیم شده بود، بخش زیادی از این نقوش طی فرسایش طبیعی از بین رفته‌اند.
در بخش غربی کاخ جهان‌نما بقایای حصار و دروازه وجود دارد، بنا بر متون برجای مانده این کاخ با دو دروازه و سردر ورودی تزیین شده و فضای میان این دو با معابر مشجّر تزیین شده بود.
در بخش دوم، باغی سرسبز با حوض‌های متعدد در میانه وجود داشت. در میانه حوض نیز اتاقکی چوبی برای جلوس شاه ساخته شده بود و در اطراف اندرونی، اتاق‌های مفروش با قالی‌های ترکی قرار داشتند. دیوارها و بالای اتاق‌ها طلاکاری و اطراف اتاق‌ها آیینه‌کاری بود. در طاقچه‌های اتاق، چینی‌های زیبا همراه با اتاقی مخصوص برای پخت کباب قرار داشت، کاخ جهان‌نما در دو طبقه و به تقلید از کاخ عالی‌قاپو با اتاق‌های کوچک و تزیینات فراوان ساخته شد.
پل صفوی
این پل که در بخش شرقی با محوریت شرقی- غربی روی رودخانه تجن ساخته شد، در نزدیکی کاخ جهان‌نما قرار دارد. گرچه این پل شکوه و عظمت دیروز را ندارد اما سه پایه پل با دو دهنه سالم و یک دهنه شکسته که به دو بخش تقسیم شده، همچنان پس از قرن‌ها پابرجا و گویای عظمت معماری ایرانی است.
در ساخت این پل از ملات ساروج و آجر استفاده شده و براساس بقایا می‌توان حدس زد که تعداد چشمه‌های پل ۷ تا ۹ طاق گهواره‌ای بوده است. روگذر با آجر فرش شده بود و از این پل برای ارتباط میان دو سوی رودخانه و نقل‌وانتقال بومیان منطقه میان فضای مسکونی و زراعی استفاده می‌شد.
حمام قاجاری
کمی آن طرف‌تر از پل صفوی، بقایای حمام قاجاری میان شقایق‌ها و گل‌های زرد دیده می‌شود، حمامی که نشان از ادامه رونق شهر پس از صفویه تا قاجار دارد. این حمام در بخش شرقی شهر ساخته و در ساخت آن از آجرهای باقی‌مانده صفوی در دو قسمت جداگانه زنانه و مردانه استفاده شده‌است.
پلان حمام قاجاری مستطیل و دارای سربینه ۸ ضلعی بوده، پوشش بام حمام سقف گنبدی آجری با روزنه‌های دایره در بخش‌های مختلف برای تامین هوا، تهویه و تامین نور حمام بود.
در کوچه و خیابان‌های فرح‌آباد که قدم بزنید هنوز بقایای تاریخ را تماشا می‌کنید، خانه‌هایی که از مصالح صفوی و قاجاری در ساخت دیوارهایشان استفاده شده تا آجرهای قدیمی رهاشده در کنار خیابان. در گذشته بازاری هم در بخش شمالی مسجد- مدرسه قرار داشته که بقایای آن طی کاوش‌های اخیر آشکار شده است. کاوش‌های فرح‌آباد ادامه دارد و می‌توان امید داشت که این شهر بازتابی از نام آن در آینده باشد.
انتهای پیام
نظرات