در حالی که امروزه بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته از هر روزنه تاریخی برای جذب توریست و گردشگر بهره می‌برند اما در ایران اسلامی از جمله در گلستان که به نگارستان ایران لقب گرفته آنگونه که باید از این ظرفیت‌ها بهره‌برداری نشده و به نظر می‌رسد ضعف در معرفی این جاذبه‌های گردشگری و تاریخی خود مزید بر علت است.

می‌خواهیم شما را به شهر گمشده این خطه سرسبز شمالی ببریم شهری که متعلق به دوران ساسانی بوده و با وجود ثبت به‌عنوان یکی از آثار ملی، کمتر گلستانی است که نام شهر تمیشه را شنیده باشد.

این شهر پایتخت یک سلسله محلی متعلق به اوایل اسلام تا دوره سلجوقی بوده و هم‌اکنون بقایای شهر قدیمی تمیشه و دیوار آن در غرب روستای سرکلاته خرابشهر در شهرستان کردکوی به‌صورت تپه‌های پست و مرتفع جلب‌توجه می‌کند.

 بخشی از عناصر حفاظتی شهر متعلق به دوره ساسانی است که در زمان سلطنت انوشیروان ساخته‌شده بود. دیوار عظیم شهر تمیشه که از دامنه کوه واقع در جنوب روستای سرکلاته خرابشهر شروع‌شده و تا دریای خزر ادامه دارد نیز مربوط به دوره ساسانی است.

ویرانه‌های شهر تمیشه در محل آبادی سَرکلاته، مرکز دهستان چهارکوه، در بخش مرکزی شهرستان کُردکوی، در استان گلستان، در حدود ۱۱ کیلومتری جنوب غربی شهر کردکوی و ۶ کیلومتری جنوب راه اصلی کردکوی- بهشهر واقع است.

براساس منابع قابل دسترس به نظر می‌رسد نخستین پژوهش انجام شده در محدوده شهر تاریخی تمیشه، مربوط به سال ۱۳۴۳ خورشیدی است که ابتدا امتداد دیوار از جنگل‌های جنوب دهکده سرکلاته رهگیری شد ولی انتهای آن به دست نیامده است. دیوار تدافعی است و با آجرهای چهارگوش بزرگ به ابعاد ۸×۳۶×۳۶ سانتی متر و ۱۰×۳۸×۳۸ سانتی متر احتمالاً در دوره ساسانی ساخته شده که پیدا شدن سفال‌های بدون لعاب، تعلق آن را به دوره ساسانی تایید کرده است.

 پژوهش انجام‌شده در سال ۱۳۸۰ نشان می‌دهد شهر باستانی تمیشه با توجه به وسعت و گستردگی آثار تمیشه و موقعیت مکانی آن از لحاظ زیبایی‌شناسی و شهرسازی و به‌کارگیری از مصالح بومی در ساخت و سازهای شهری بی‌نظیر و عظیم بوده و به احتمال زیاد معماران پیش از احداث شهر دارای نقشه بوده‌اند.

 به استناد شواهد با توجه به رطوبت فراوان منطقه، بیشتر بناهای شهر روی پِی‌های سنگی قرار داشته‌اند، سقف خانه‌ها به صورت شیروانی و دارای بام پوش کانالی شکل و ناودانی بوده و طراحان شهر تمیشه برای حفاظت از شهر خندق و دیوار آجری پیرامون آن ساخته‌اند.

شهر تمیشه و تاسیسات وابسته به آن شامل محوطه‌های مهمی چون کانال قدیمی انتقال آب معروف به میرانلو، محوطه بانوسران، محوطه خرابشهر، دیوار تمیشه است.

با مطالعه ساختارهای معماری تمیشه چنین به نظر می‌رسد که این شهر پیش از ساخته شدن به مانند برخی از شهرهای ساسانی چون فیروزآباد دارای نقشه بوده و طراحان ساسانی از آن استفاده کرده‌اند البته به واسطه اوضاع سیاسی در این دوره و تحریک قبایل شمالی توسط امپراطوری روم، دولت ساسانی ناگزیر شد خطه شمال را با کشیدن دیوارهای دربند در قفقاز و دیوار بزرگ گرگان در دشت گرگان این مناطق را از خطر تهاجم گاه و بیگاه این اقوام دور نگاه دارد، زیرا نبردهای سنگین بین ایران ساسانی و دولت روم تقریباً به صورت دائمی هرازگاهی چند به وقوع می پیوست از این رو سیاستمداران این دولت‌ها، راه‌های فشار بر یکدیگر را دائماً مورد مطالعه قرار داده و از کوچکترین فرصت‌ها برای ضربه زدن استفاده می‌کردند.

مطالعات باستان‌شناسی در سال های ۸۸-۱۳۸۴ نشان می دهد که دیوار بزرگ گرگان و دیوار تمیشه در اواخر دوره ساسانی ساخته شده اما این دیوارها به ترتیب در جهت‌های غرب به شرق و شمال به جنوب کشیده شده است. 

بررسی های باستان شناسی در ضلع شمال گرگان نشان از استفاده این محوطه‌ها در اوایل دوره ساسانی بوده که پس از کشیدن دیوار این اسقرارگاه‌ها تا اندازه‌ای متروک شده است.

وجود ۴۳ قلعه متصل به دیوار گرگان و قلعه هایی چون قلعه یساقی، قلعه خرابه، سلطان دون، قلعه دلند، گوگ قلعه، دشت قلعه، گبری قلعه و قلعه گرگاندوز نشان می دهد که بخشی از سپاه ساسانی در این منطقه حضور دائم داشته و نسبت به حفاظت از این مرزها اقدام کرده‌اند.

 کشف بقایای چهارطاقی در قره دیب‌نشان از توجه بیش از پیش دولتمردان ساسانی به این ناحیه است. چنین به نظر می‌رسد شهر تمیشه یکی از شهرهای است که بر حسب ضرورت و نیاز ایجاد شده و به نوعی بخش تکمیلی از تاسیسات دفاعی بوده است.

علاوه بر اسناد و شواهد تاریخی که نشان دهنده جایگاه تمیشه در دوره اسلامی است پژوهش‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد بخش‌هایی از این شهر در دوره اسلامی گسترش یافته و برخی از بناها دچار تغییر کاربری شده است.

مطالعات میان رشته ای در قلعه بانسران نشان از یک مسجد متعلق به اوایل دوره اسلامی است که در متون این دوره نیز به آن اشاره شده است.

بررسی یافته‌های سفالی که بیشترین طیف آن متعلق به قطعات سفال‌های قرمز ساده و منقوش است و شامل بقایای تنگ‌ها، کوزه‌ها، کاسه‌ها، بام پوش‌ها و غیره بوده که ادامه سنت سفالگری دوره ساسانی را تا قرون اولیه اسلام نشان می‌دهد البته وجود برج رادکان قرن پنجم هجری که دارای کتیبه‌های دوزبانه پهلوی ساسانی و کوفی بنایی است نشان از نفوذ فرهنگ ساسانی-اسلامی در این منطقه دارد.

انتهای پیام