فطرت انسان‌ها از ابتدای خلقت با زیبایی عجین شده و همواره انسان‌ها برای دست یافتن به زیبایی‌ها تلاش می‌کنند. زیبایی از ویژگی‌های مهم هنر است. آثار هنری همچون فرش، تابلوهای نقاشی، عکس، خطاطی، میناکاری، ظروف سفالی بخشی از هنرهایی هستند که امروزه علاقه‌مندان به آن‌ها تحصیلات دانشگاهی را در رابطه با این هنرها دنبال می‌کنند.

هنر یکی از ابعاد مهم زندگی افراد است؛ نقش هنر در تکامل اجتماعی بشر انکارناپذیر است و باید آن را از ابزار مهم پیشرفت بشر دانست.

زنده و پویا نگه داشتن هنرهای اصیل در همه جوامع از اهمیت زیادی برخوردار است. به همین جهت، با هدف معرفی و آشنایی بیشتر با هنرهای مختلف برای ورود علاقه‌مندان به عرصه‌های متنوع هنری قصد داریم با هنرمندان در حوزه های هنری مختلف به گفت‌وگو بپردازیم.

در این گفت‌وگو هنرمند فعال در رشته تذهیب از سابقه کار هنری خود می‌گوید.

لیلی عظیمی فهیم دانشجوی ارشد صنایع دستی و هنرمند فعال در رشته تذهیب در گفت‌وگو با ایسنا، عنوان کرد: بیش از ۲۰ سال است که تقریبا به صورت مستمر و متمرکز در رشته نگارگری و تذهیب با نام هنری نیهور فعالیت می‌کنم.

هنر تذهیب؛ هنر آراستن است

وی ادامه داد: تذهیب در لغت از ریشه طلا گرفته شده، طلاکاری کردن، زراندود یا زرنگاری است. از عناصر اصلی این رشته رنگ طلایی است و در گذشته از طلای اصل استفاده می شده است؛ و به گفته استاد تاکستانی که استادکار و پژوهشگر این رشته هستند، هنر آراستن است.

عظیمی فهیم اظهار کرد: با توجه به رونق کتاب آرایی در گذشته این مرز، که البته بیشتر در جهت تولید نسخ و کتاب‌ها بوده است رشته تذهیب که از ارایه‌ها و تزئینات اصلی در کتاب‌ها بوده، بسیار مورد توجه بوده و رواج داشته است.

وی در مورد پیشینه هنر تذهیب بیان کرد: تقریبا از قرن چهارم نسخه‌هایی آراسته با نقوش ساده و رنگ آمیزی شده با طلا موجود است و کم کم گسترده شدن این آراستگی را در قرن‌های بعد، در سطح و در نقش داریم.

این هنرمند تذهیب کار تصریح کرد: در دوران سلجوقی در صفحات بیشتر از نقوش هندسی استفاده می شده و بعد در دوران ایلخانی کم کم نقوش از سادگی خارج شدند؛ در دوران ایلخانی و تیموری با نگاه مثبتی که پادشاهان مغول به کتاب آرایی داشتند، تذهیب رشد بسیار داشت و نظم و دقت در آثار آن دوران بی نظیر و تکرار ناشدنی است. در این دوران شهرهای هرات، شیراز و تبریز پایگاه هنرمندان این رشته بود.

وی ادامه داد: تذهیب دوران صفویه در ادامه مسیر دوران تیموری حرکت کرد. و دراین دوران شاهد تزئینات بسیار و به کمال رسیدن اسلیمی‌های گلدار هستیم. ‌ در اواخر دوران صفوی کم کم کارگاه های سلطنتی تعطیل‌ و جایگاه تذهیب تغییر کرد؛ به نحوی که در دوران قاجار مشاهده می‌کنیم که تذهیب بیشتر در بین مردم برای آراستن وقف نامه ها، اسناد سندهای ازدواج و ... رواج پیدا کرد و شاهد به وجود آمدن مرقعات هستیم. ‌

عظیمی فهیم یادآور شد: وسایل مورد نیاز این رشته برای شروع مداد و کاغذ برای طراحی، و در مراحل بعد قلموهای طبیعی و ظریف از موی گربه یا سمور است. رنگ‌های مورد استفاده در تذهیب، رنگ‌های جسمی هستند که از ترکیبات سنگ‌های معدنی هستند و اصلی ترین آنها طلا و لاجورد است.

مراحل خلق یک اثر

وی بیان کرد: برای تولید یک اثر تذهیب، ابتدا طراحی اثر انجام می‌شود و بعد طرح روی کاغذ یا مقوا یا بوم اصلی کار منتقل شده و مراحل اجرای رنگی آن شروع می شود. از اولین مراحل طلاگذاری است، که در کارهای حرفه‌ای و در سطح نمایشگاهی از طلای اصل استفاده می‌شود و نیاز به مهارت و تجربه دارد.

این هنرمند ادامه داد: بعد از مرحله طلاگذاری، می توانیم رنگ گل‌ها و اسلیمی را انجام دهیم و در نهایت همه نقوش رنگ شده باید قلمگیری شوند؛ قلمگیری در تذهیب به صورت بسیار نازک و با یک ضخامت انجام می شود. ‌

وی افزود: مهارت یک هنرمند، در مرحله قلمگیری قابل تشخیص است و این مرحله مهمترین و حساس ترین قسمت کار است و بعد از آن، در نهایت دقت رنگ زمینه اثر گذاشته می شود.

افزایش اقبال عمومی به هنر تذهیب

‌این هنرمند اظهار کرد: از نقوش و فضاها در تذهیب، فضای ترنج، شمسه، سرلوحه و حاشیه است؛ که با نقوش اسلیمی و ختایی ساخته می شود.

‌ عظیمی فهیم تصریح کرد: هر چند این رشته، هنوز در بین عموم جامعه شناخته نشده است؛ ولی خوشبختانه جمعیت آماری خوبی به آن پرداخته اند و در شهرهای مختلف هنرمندان زیادی در سطوح مختلف به آن مشغول هستند.

وی عنوان کرد: در سال‌های اخیر، شاهد اتفاق‌های بسیار خوبی در این رشته هستیم و نقوش سنتی آن در روی لباس‌ها، روسری‌ و کیف، مورد استقبال قرار گرفته و باعث بیشتر دیده شدن و آشنایی نسل جدید با این هنر خواهد بود. البته هستند کسانی که به این رشته نگاهی تک بعدی، و منحصر به فضای قرآن و مسجد دارند ولی اقبال عمومی به این هنر با توجه به سطح آگاهی مردم، روبه افزایش است.

هنر تذهیب، از شاخه‌های دیگر نقاشی اقتصادی‌تر است

این هنرمند اضافه کرد: اشتغال در این رشته، به شدت وابسته به سطح هنری هنرمند دارد، و هر چقدر مهارت بیشتری داشته باشد به سرعت شناخته شده و می تواند بازار کار خوبی داشته باشد و حتی به راحتی سفارشاتی از کشورهای همسایه که مخاطب این هنر هستند، داشته باشد. البته همه‌ی کسانی که به این هنر مشغول هستند می‌توانند کسب درآمد داشته باشند؛ و به نظرم از شاخه‌های دیگر نقاشی، دارای فضای اقتصادی مناسب‌تری است.

وی تاکید کرد: در مورد مشکلات هنرمندان این رشته، باید بگویم اصلی ترین مشکل برای هنرمندانی است که در عالی ترین سطح این هنر، اثر تولید می‌کنند. آثار آنان معمولا در نمایشگاه‌ها و توسط موزه‌های دیگر کشورها خریداری می شود و در مجموعه‌های آن‌ها قرار می‌گیرد؛ و در ایران توجه چندانی به این موضوع نمی شود. ‌

 ‌عظیمی فهیم در ادامه گفت: با کمی حمایت و توجه می توان این رشته اصیل و ارزشمند را به صورت عالی و کامل در سطح جامعه شناساند و مورد توجه قرار داد.

آموزش‌های نادرست، مسیر حرکت این رشته‌ی اصیل را منحرف می‌کند

این هنرمند در رابطه با آموزش هنر تذهیب بیان کرد: در بعضی از شهرها، هنرمندان این رشته از فضاهای آموزشی خوب و اساتید متبحر که دانش خوبی دارند بهره مند هستند و البته در بسیاری از شهرهای کشور، اصلا دسترسی به اساتید وجود ندارد.

وی در پایان عنوان کرد: متاسفانه هستند بسیاری از کسانی که با آموزش‌های نادرست، مسیر حرکت این رشته‌ی اصیل را منحرف می‌کنند. ‌هرچند وضعیت آموزش و گرایش این روزها رو به افزایش است اما قطعا، خیلی بیشتر و بیشتر می‌توانیم در اعتلای این هنر قدم برداریم. ‌

انتهای پیام