روش‌های گفتگوی مؤثر و همدلانه، محور اصلی کارگاه آموزش «آداب گفتگو» بود که با پرداختن به ابعاد روانشناختی گفتگو ویژه فعالا رسانه و با حضور سوده امیرخانی، روان‌درمانگر بالینی، پژوهشگر و مدرس دانشگاه چهارشنبه (۵ بهمن‌ماه) در تالار شهید آوینی دانشگاه اصفهان برگزار شد.

هنر گفت‌وگوی مؤثر ...

سوده امیرخانی، روان‌درمانگر بالینی، پژوهشگر و مدرس دانشگاه با بیان اینکه مبنای اصلی آموزه‌های این کارگاه بر اساس کتاب «ارتباط بدون خشونت، زبان زندگی» تألیف «مارشال روزنبرگ» است، گفت: ضرورت برگزاری این کارگاه در صنف‌ها و ارتباطات مختلف به شدت احساس می‌شود. در دوران کرونا که خانه‌نشینی اجباریِ اپیدمیک در جامعه ایجاد شد، به‌طور چشمگیر و ناگهانی آمار نزاع‌های خانوادگی بالا رفت و مراجعه به کلینیک‌های روان‌شناختی افزایش یافت، اتفاقی که قبل از آن وجود نداشت.

او افزود: یکی از عوامل تأثیرگذار از بُعد روان‌شناختی، نداشتن هنر گفت‌وگو است. اتفاقی که در یکی دو ماهِ اول خانه‌نشینی اجباری در دوران کرونا اتفاق افتاد و متخصصان حوزه علوم انسانی را به شوک و تأمل واداشت و تنها موضوعی که در این مدت به‌طور عمده تغییر کرد دیدن آدم‌ها برای مدت‌زمان زیادی در خانه بود! چراکه مجبور و ناچار بودند بیشتر با یکدیگر ارتباط داشته باشند و تعامل کنند و به دلیل اینکه راه‌های این گفت‌وگو و ارتباط را نمی‌دانستند نزاع رخ می‌داد.

این روان‌درمانگر اضافه کرد: آداب گفتگو که مارشال روزنبرگ در تحقیقات گسترده در بررسی گفتگوها و تعاملات آدم‌ها به آن رسیده در عین ساده بودن، نظریه ارزشمندی است. او به این نتیجه رسید که ما یکسری مبانی را در گفت‌وگو رعایت نمی‌کنیم که درنتیجه، منجر به ارتباط خشونت‌آمیز خواهد شد. دراین‌بین شما جدا از مسئولیت خود به‌عنوان یک ژورنالیست یا هر مسئولیت دیگری که دارید، یک فرد با شبکه‌ای اط تعاملات و ارتباطات اجتماعی هستید که نقش‌های مختلفی نیز دارید.

امیرخانی اظهار کرد: روزنبرگ تأکید دارد که ما بسیاری اوقات فکر می‌کنیم که در حال گفتگو هستیم ولی در حقیقت در حال حرف زدن هستیم و حرف زدن با گفت‌وگو گردن دو مقوله کاملاً مجزا هستند. گفتگو یک جریان دوطرفه و تعامل است که نیاز دارد تا فرستنده و گیرنده به‌خوبی کار کند. گفت‌وگو به این معناست که من گفتم و تو شنیدی، حالا تو بگو من بشنوم. این در حالی است که بسیاری اوقات ما آدم‌ها فقط حرف می‌زنیم و شنونده نیستیم. چنین گفتگویی بدون شک در گام‌های اول محکوم‌به شکست است.

او با بیان اینکه دیالوگ، ماجرایی دوطرفه است و باید یک جریانِ ساری و جاری داشته باشد، ادامه داد: اگر رابطه صمیمانه مانند رابطه زوجین یا رابطه والدین با فرزند از بین برود چه اتفاقی می‌افتد؟ یخ‌زدگی عاطفی رخ می‌دهد. حالا اگر جریان گفت‌وگو در یک نهاد یا سازمان و بین رئیس با کارمند، بین کارمندان با یکدیگر، بین کارمند با ارباب‌رجوع و یا بین خبرنگار با مصاحبه‌شونده ازبین برود ادامه آن دست‌وپا زدن‌های مذبوحانه است.

این مدرس دانشگاه با تأکید بر اینکه گفتگو کاملاً اکتسابی و آموختنی است و فرمول مشخصی دارد، گفت: از دیدگاه من آنچه یک خبرنگار را متمایز می‌کند خلاقیتی است که در به دست آوردن داده‌های عمیق‌تری از مصاحبه‌شونده به خرج می‌دهد و من را وادار می‌کند که تا انتهای مطلب را بخوانم و یا آن مصاحبه را ببینم. گام‌هایی برای دسترسی پیدا کردن به لایه‌های عمیق‌تر وجود دارد. وقتی به داده‌های ارزشمند مجهز باشید که معمولاً مغفول می‌ماند مصاحبه‌های متفاوت و ارزشمندی خواهید داشت.

امیرخانی افزود: گفت‌وگوی مؤثر دارای دو بخش است که بخش اول، گفتن و بخش دوم شنیدن و همدلی صادقانه است. مارشال روزنبرگ اعتقاد دارد که گفتگوی مؤثر دارای چهار مرحله است مرحله اول «توصیف من» است، مرحله دوم «احساس من»، مرحله سوم «نیاز من» و مرحله چهارم «درخواست من» است.

این روان‌درمانگر در توضیح مرحله اول تصریح کرد: قضاوت کاملاً متضاد واژه توصیف، است که ممکن است یک گفتگو را با شکست مواجه کند. توصیف کردن به معنای بیان مشاهدات دقیق ما از یک اتفاق است درست مانند دوربین فیلم‌برداری که از یک رویداد ورزشی فیلم می‌گیرد و آنالیز شخصی در آن وارد نمی‌شود، یعنی در توصیف، آنچه اتفاق افتاده را می‌گویید که با سند و مدرک قابل‌اثبات باشد،  اتفاقی را بیان می‌کنید که واقعاً رخ‌داده است و تفسیر شخصی را به آن وارد نمی‌کنید.

او ادامه داد: قضاوت به معنی دادن یک نسبت کلی و پایدار به دیگری از روی یک رفتار است. قضاوت اغلب با واژه «تو» شروع می‌شود؛ یعنی جملاتی که با «تو» شروع می‌شوند جملات قضاوتی هستند. ضمن اینکه یکسری قید سمی به‌عنوان چاشنی وجود دارد که رنگ و لعاب قضاوت را شدیدتر می‌کند مانند همیشه، هیچ‌وقت، هر وقت، یک‌بار هم نشده و ...

امیرخانی یادآوری کرد: زمانی که کسی با ما با شیوه قضاوتی حرف بزند و یا ما مورد قضاوت قرار می‌گیریم ناخودآگاه طرف مقابل گارد می‌گیرد. به همین دلیل درصد بالایی از گفت‌وگوهای ما در مرحله اول شکست می‌خورد. در این میان، توصیف، طولانی‌تر از قضاوت است اما قضاوت اگرچه کوتاه است با ان‌قلت همراه است؛ بنابراین توصیف، مسلسل یا رگبار طرف مقابل را از کار می‌اندازد.

این روان‌درمانگر گفت: گام دوم، «احساس من» است. وقتی درباره احساس صحبت می‌کنیم غم، خشم، کلافگی، حقارت، ضایع شدن، درماندگی، تنهایی و ... در ذیل واژه احساس جای می‌گیرد. احساسات حتماً علائم بدنی را به همراه دارد و اگر بتوانیم زمانی که با طرف مقابل درباره احساس خود حرف می‌زنیم به علائم بدنی خود نیز اشاره‌کنیم کمک بزرگی به آن فرد کرده‌ایم تا ما را بهتر درک کند.

او تأکید کرد: در گفت‌وگوی چهار مرحله‌ای حتماً درباره احساس خودت صحبت کرده و حتماً مسئولیت آن را بپذیرید.

امیرخانی به مرحله سوم اشاره کرد و افزود: مرحله سوم «نیاز من» است. هرکدام از ما مجموعه نیازی داریم و روانشناسان و تئوریسین‌های مختلف نیز سلسله نیازهایی را درباره انسان‌ها مطرح کرده‌اند، ولی اساساً ما آدم‌ها به توجه، امنیت، احترام، شفافیت، استقلال، اعتماد و آرامش و ... نیاز داریم و وقتی نیازی در ما پاسخ داده نمی‌شود احساس بدی پیدا می‌کنیم؛ بنابراین هرزمانی که می‌خواهید با کسی حرف بزنید قبل از اقدام برای گفت‌وگو، به خودتان زمان کافی بدهید تا احساس و نیازتان را درباره آن اتفاق کشف کنید.

این پژوهشگر خاطرنشان کرد: ما در فرهنگی بزرگ شده‌ایم که همیشه با این موضوع روبه‌رو بودیم که احساساتی نباش و احساسات آدم را ضعیف می‌کند؛ درحالی‌که داشتن احساس، مشاهده کردن احساس، تعامل سالم با احساس و ابراز صادقانه احساس، بسیار خردمندانه است و از روی ضعف نیست.

او با بیان اینکه قصد ما این است که گفت‌وگوی محکوم‌به شکست را به گفتگوی مؤثر تبدیل کنیم، به گام چهارم پرداخت و گفت: گام چهارم در گفت‌وگو «درخواست من» است، البته گام چهارم واجب نیست و گاهی من می‌خواهم احساس و نیاز خود را به فرد مقابل بگویم و درخواست نیست، اما گاهی با درخواست همراه است البته باید به این موضوع توجه کنیم که درخواست، آری ولی دستور، ممنوع.

امیرخانی تصریح کرد: اگر در یک گفتگو، درخواستی را مطرح می‌کنید چند نکته باید رعایت شود؛ اول اینکه درخواست شما دقیق و صریح و شفاف باشد نه اینکه کلی‌گویی و مبهم باشد. دوم اینکه درخواست، مثبت باشد. ضمن اینکه درخواست می‌تواند قبول و یا رد شود. یادمان باشد که ما در ارتباط بدون خشونت به دنبال دریافت پاسخ به درخواست خود نیستیم بلکه به دنبال این هستیم که گفت‌وگو را به‌جای یک گفتگوی محکوم‌به شکستِ خشونت‌بار، آن را به گفت‌وگو مؤثر تبدیل کنیم.

این مدرس دانشگاه ادامه داد: در تعامل، چیزی به نام هنر توافق کردن وجود دارد. توافق سالم و رابطه بادوام به معنای وجود یک رابطه برد- برد میان دو طرف گفتگو است.

امیرخانی تأکید کرد: لطفاً در هیجان بالا گفت‌وگو نکنید و حتماً برای گفت‌وگو دعوت‌نامه بدهید یعنی از فرد مقابل برای گفتگو دعوت کنید؛ همچنین به این توجه داشته باشید که شنیدن برای رقم زدن گفتگوی بهتر اهمیت بسیاری دارد.

او ضمن معرفی کتاب «به بچه‌ها گفتن و از بچه‌ها شنیدن» نوشته «آدل فابر» به واژه همدلی نیز اشاره و یادآوری کرد: همدلی به معنی نگاه کردن به جهان از زاویه دید فرد مقابل است و در نقطه مقابل قضاوت دارد. همدلی به لحاظ بیولوژیک، ترشح اکسی‌توسین را افزایش می‌دهد، سیستم پاراسمپاتیک را فعال می‌کند و در چنین فضایی تمایل به طرح مسائل و حل کردن آن‌ها افزایش پیدا می‌کند. وقتی احساسات طرف مقابل به‌درستی در دیالوگ جریان پیدا کند و درک شود، کودک رنجیده او نوازش شده و بالغِ عاقلِ تصمیم‌گیرنده فعال می‌شود. اگر احساس به‌درستی جریان پیدا کند فرصت تصمیم‌گیری عاقلانه و بالغانه‌ای را ایجاد ‌می‌کند.

امیرخانی تأکید کرد: در گفت‌وگوهای خود صادقانه و با شرافت عمل کنید و برای مصاحبه شونده ارزش انسانی قائل شوید.

انتهای پیام