رجبعلی لباف‌خانیکی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: روستای فیروزآباد در فاصله ۱۷ کیلومتری جنوب شهر بردسکن و در بخش شهرآباد واقع شده است. در سمت غربی روستای فیروزآباد محوطه باستانی بسیار وسیعی گسترده شده که بی‌تردید خرابه‌های شهر «ترشیز» مرکز منطقه «بُشت» از مضافات نیشابور قدیم است.

وی اضافه کرد: ترشیر یکی از شهرهای مهم بر سر راهی بوده که شهرهای جنوب غرب و جنوب ایران را به خراسان مرتبط می‌‎کرده است. با توجه به موقعیت ترشیز و روایت‌هایی از وجود آتشکده‌ای عظیم و داستان حماسی و ملی «سرو کشمر» در گستره آن ولایت، قابلیت این را داشته که بسیاری از جغرافیانویسان و مورخان به جایگاه والای آن شهر اشارتی داشته باشند.

لباف‌خانیکی ادامه داد: به عنوان مثال «ابن خردادبه» در اواخر قرن سوم هجری قمری از این شهر به عنوان منزلی بر سر راه شیراز به نیشابور نام برده است. «ابن حوقل» نیز در اواسط قرن چهارم هجری قمری آن شهر را شهری زیبا، پربرکت و پرجمعیت در شمار شهرهای بزرگ آن روزگار و هم‌ردیف با شهرهای زرنج، قاین، طبسین، دامغان، اصفهان و ری دانسته است. همچنین «مقدسی» در قرن چهارم هجری قمری ترشیز را منزلی مهم بر سر راه نایین و یزد به خراسان نام برده است.

وی خاطرنشان کرد: «حمدالله مستوفی» هم در اواسط قرن هشتم هجری قمری ترشیز را شهری با حصاری به غایت استوار معرفی کرده و «حافظ ابرو» در اوایل قرن نهم هجری قمری آن را ناحیتی بزرگ با قلعه‌ای مستحکم دیده است.

لباف‌خانیکی یادآور شد: البته از آن شهر با عظمت اکنون تنها بقایای برج و بارو و تپه‌ ماهورهای حاصل از انهدام ارگ و فضاهایی متعدد و متنوع شهری باقیمانده که به شدت نیز آسیب‌پذیر هستند.

این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی عنوان کرد: تنها اثر معماری برجای مانده از دوران شکوه و عظمت ترشیز در دوره سلجوقیان، بخشی از یک منار است که مانند منارهای خسروگرد سبزوار و منار مجاور مسجد تاریخانه دامغان و منار کنار مسجد جامع سمنان نماد۳ چیز است. یکی نماد مذهب، یکی استفاده به عنوان یک عنصر اطلاع‌رسانی و در آخر نمادی تزئینی و فرهنگی در حاشیه شهر ترشیز بوده است.

لباف‌خانیکی اضافه کرد: «مناره ترشیز» که در حال حاضر به برج فیروزآباد شهرت دارد، بنایی آجری به شکل استوانه با بلندای حدود ۲۴ متر است که در حال حاضر تنها ۱۸ متر از آن باقی مانده است. از سمت شرقی مناره درگاهی به درون باز شده و به پلکان مارپیچ درون آن منتهی می‌شود که تا رأس مناره راه داشته و به جان‌پناه فراز مناره می‌رسیده است. روزنه‌های مستطیل شکلی بر بدنه مناره تعبیه شده تا به راه پله نور برساند.

وی ادامه داد: قاعده آن روی سکوی آجری دایره به ارتفاع کمتر از یک متر استقرار یافته و معمار چیره‌دست کوشیده است حتی‌الامکان با آرایه‌های متنوع آجری، آن را زیبا و چشم‌نواز جلوه دهد. بدنه مناره از ابتدا تا ارتفاع ۶ متری با آجرهای جفتی و به شیوه «حصیری» نماسازی شده و بالاتر از آن یک رشته کتیبه کوفی زیبا در میان قابی تزئینی بدنه منار را دور زده است. تا ۸ متر بعد از کتیبه آجرهای خفته راسته بدنه را به صورت زیگزاگ آراسته و سپس زیگزاگ‌ها به لوزی‌های مکرر منتهی گردیده‌اند.

لباف‌خانیکی خاطرنشان کرد: بر بدنه غربی مناره در این بخش یک کتیبه کوفی عمودی نقش بسته است. بالاترین بخش تزیینی بدنه مناره تزئینات در هم تنیده کتیبه‌مانند است که بسیار زیبا اجرا شده و احتمالا بخش زیادی از بدنه مناره را زینت می‌داده که متاسفانه منهدم شده است.

این باستان‌شناس خراسانی گفت: شیوه معماری رازی در عصر سلجوقیان به معمار اجازه داده تا در این مناره نیز با استفاده از آجرهای کوچک و بزرگ نقش‌های متنوع بیافریند.

وی در خصوص مرمت‌هایی که در این مناره انجام شده است، اظهار کرد: در سال‌های اخیر به همت اداره‌کل میراث فرهنگی خراسان مرمت‌هایی در بنا صورت گرفته و از فرسایش بیشتر پیشگیری شده است.

لباف‌خانیکی یادآور شد: منار فیروزآباد در پانزدهم دی ماه ۱۳۱۰ به شماره ۹۱۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

انتهای پیام