دکتر بهرام صلواتی، مدیر رصدخانه مهاجرت پژوهشکده سیاستگذاری دانشگاه صنعتی شریف در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به تهیه سالنامه مهاجرت ایران ۱۴۰۱ گفت: نتایج مطالعات و بررسی شواهد حاکی از آن است که کشور ایران در حال تجربه یکی از فرازهای تاریخی خود در حوزه مهاجرت‌های بین‌المللی است که دلایل تاریخی،‌ اقتصادی و اجتماعی از دلایل آن به شمار می‌رود.

وی ادامه داد: واقعیت موجود حکایت از این دارد که کشور همچنان از ضعف ظرفیت‌ها و ساختارهای قانونی، اقتصادی و فرهنگی برای مواجهه و مدیریت ابعاد و آثار مثبت و منفی مهاجرت رنج می‌برد و به همین خاطر صرفا تبعات سو این پدیده در چند دهه گذشته نمایان و غالب بوده است.

صلواتی در خصوص بررسی وضعیت فرار مغزها در کشور  توضیح داد: برای این زمینه با شاخص‌های نخبگی که از سوی بنیاد ملی نخبگان مطرح کرده است، ما تنها آماری که داریم آمارهای سال قبل ( ۵۰ هزار نفر) است و هنوز آمارهای جدید ارائه نشده و امیدواریم نهادهای مربوط آمارها را در اختیار ما قرار دهند تا بتوانیم این آمارها را به‌روز کنیم.

مدیر رصدخانه مهاجرت ایران خاطر نشان کرد: در مجموع جمعیت دانشجویان ایرانی در خارج از کشور در حال افزایش و بالاتر از میانگین جهانی است و این امر در حوزه‌های دیگر چون پناهجویی، کاری و سایر بخش‌ها خود را نشان می‌دهد.

به گفته وی، به طور کلی کشور وارد فاز روند افزایشی مهاجرت شده است و قطعا بخش نخبگان را نیز می‌تواند در بر بگیرد، ولی ما هنوز شواهد آماری دقیقی برای این موضوع به دست نیاورده‌ایم.

جذب متخصصان از طریق مگاپروژه‌ها

بر اساس نتایج مطالعات این رصدخانه، افزایش و رشد چشمگیر درآمد نفتی کشورهای منطقه خاورمیانه به‌ویژه کشورهای حوزه خلیج فارس منجر به توانمندی و رشد اقتصادی کم نظیر آنها و تقویت سرمایه‌گذاری‌های توسعه‌ای به خصوص در حوزه‌های فناورانه شده است. همین امر احساس نیاز به نیروی متخصص برای تولید و توسعه فناوری‌های جدید در این کشورها را بیش از پیش پر رنگ خواهد کرد و می‌تواند منجر به شکل گیری جریان ورودی مهاجران متخصص و مستعد به این منطقه شود.

در همین راستا برخی از کشورهای منطقه از جمله "عربستان"، "امارات" و "قطر" اقدام به تعریف کلان پروژه‌هایی مانند ایجاد شهر هوشمند همچون "نئوم" کرده‌اند که بتوانند فناوری‌های مرتبط با این اهداف بلندپروازانه را طراحی و پیاده سازی کنند و مورد بهره‌برداری قرار دهند.

شهرهای هوشمند دارای بالاترین سطح از فناوری‌های پیشرفته و استعدادها هستند، از این رو بسیاری از کشورهای حاشیه خلیج فارس برای تحقق اهداف توسعه شهری خود، نیازمند جذب متخصصان و مستعدان مختلف از سراسر جهان خواهند بود.

بنابراین منطقه خاورمیانه شاهد ظهور یک زیست بوم اقتصادی نوین به‌ویژه در منطقه خلیج فارس است و کشورهای منطقه درصدد جذب هزاران نفر از صاحبان ایده و کسب و کار و میزبانی از رویدادهای مهم اقتصادی و فرهنگی جهانی و ارائه تسهیلاتی جذاب هستند.

به نظر می‌رسد این تسهیلات به تدریج منجر به جذب نیروی انسانی متخصص، کارآفرینان و صاحبان شرکت‌ها به این مناطق شود.

پدیده مهاجرت در ایران

مهاجرت را می‌توان رو به رشدترین پدید اجتماعی کشور در دو سال گذشته برشمرد. روند نزولی امیدواری اجتماعی، ثبات اقتصادی و کاهش آزادی‌های اساسی مانند دسترسی به اینترنت آزاد در کنار وضعیت عوامل اقتصادی و سیاسی باعث آزاد شدن فنر فشرده مهاجرت و به نوعی شکل گیری پدیده مهاجرت عام و توده‌وار در ایران شده است.

با توجه به عدم توسعه زیر ساخت‌های پژوهشی و مطالعاتی در زمینه مهاجرت در کشور، ابعاد کمی و کیفی این پدیده در کشور همچنان نامعلوم و نامکشوف است و این ابهام می‌تواند عواقب و پیامدهای بسیار خطرناکی را پیش روی کشور قرار دهد.

بر اساس آخرین آمارهای ارائه شده از سوی رصدخانه مهاجرتی ایران، کشور در حال تجربه یکی از دیگر دوره‌های مهاجرتی خود است. با توجه به دلایل و ریشه‌های قرار گرفتن مجموعه عوامل تشدیدکننده مهاجرت به‌ویژه روند شکل‌گیری و پیوستگی حلقه‌های هفتگانه بازخوردی زنجیر مهاجرت در یک جامعه می‌توان پیش‌بینی کرد آن جامعه در آستانه یا آماده ورود به فاز "مهاجرت عام" یا "مهاجرت توده وار" خواهد بود.

ورود جامعه به فاز مهاجرت عام به این معنی است که بیشتر طبقات و اقشار اجتماعی تحت تاثیر قرار خواهند گرفت و ما شاهد بروز موج‌های مهاجرتی در آن جامعه خواهیم بود.

متاسفانه جملگی شواهد حاکی از آن است که ایران در فاز مهاجرت عام کنترل نشده قرار گرفته است. ازدیاد بی‌سابقه حضور در کلاس‌های زبان، مهدکودک‌ها و دبستان‌های چند زبانه، شیوع مهاجرت در سطوح دانش‌آموزی علاوه بر سطح دانشجویی که پیشتر جامعه با آن مواجه بوده است، رشد قارچ گونه مؤسسات مهاجرتی، ازدیاد درخواست مهاجرت‌های تحصیلی، کاری و پناهجویی از جمله مواردی است که می‌توان به عنوان شواهد همه گیر شدن مهاجرت در طبقات اجتماعی اعم از ورزشکاران، هنرمندان،‌ کارگران متبحر و کارشناسان فنی و سایر دسته‌ها در نظر گرفت.

کم رنگ شدن نقش انگیزه تحصیلی در مهاجرت‌های دانشجویی

یکی از مهمترین تبعات وخیم‌تر شدن وضعیت کلی کشور در زمینه مهاجرت، کم رنگ شدن نقش انگیزه تحصیلی در جابه‌جایی‌های تحصیلی در خارج از کشور است.

به عبارت دیگر وضعیت فعلی کشور موجب شده که دانشجویان و فارغ‌التحصیلان دانشگاهی به تحصیل در خارج از کشور به عنوان راهی برای فرار از وضعیت موجود کشور و دستیابی به وضعیت مهاجرتی با ثبات در مقصد مهاجرتی خود یعنی کسب اقامت بلند مدت یا شهروندی نگاه کنند.

از سوی دیگر به نظر می‌رسد رویکرد اصلی در حوزه کنترل مهاجرت نخبگان در کشور، افزایش مقررات به‌ویژه تقویت قوانین و تسهیلات حمایتی در این حوزه است؛ چنانچه یک ارزیابی انتقادی دقیق از وضعیت موجود شناسایی، جذب و نگهداشت نخبگان در کشور صورت پذیرد، مشخص خواهد شد که رویکرد غالب در طول چند دهه گذشته به صورت نگهداشت گلخانه‌ای نخبگان و استعدادهای برتر از طریق توزیع رانت و امتیاز در این حوزه در کشور بدون توجه به مدل طبیعی و رویکرد پویای زیست بومی برای رشد، به‌کارگیری و ماندگاری آنها در کشور بوده است.

با توصیف این وضعیت، ایران در شاخص مهاجرفرستی بر اساس جمعیت ایرانیان ساکن خارج از کشور در سال ۲۰۲۰ در جایگاه ۵۴ در میان ۲۳۲ کشور و در شاخص مهاجرپذیری بر اساس جمعیت مهاجران ساکن ایران در سال ۲۰۲۰ در میان ۲۳۲ کشور در جایگاه ۲۳ جهانی بوده است.

بر اساس جدول بالا، ایران همچنین در شاخص دانشجو فرستی از میان ۲۴۱ کشور، جایگاه هفدهم را از آن خود کرده، ولی در شاخص رقابت پذیری جهانی برای استعدادها از میان ۱۳۳ کشور در رتبه ۱۱۲ قرار گرفته است. این مساله به نوعی بیانگر کیفیت مهاجران ورودی و خروجی کشور است که نشان می‌دهد به دلیل عدم امکان رقابت بر سر استعدادها مهاجران خروجی کشور، کیفیت بالاتری از مهاجران ورود به کشور دارند.

در میان کشورهای جنوب غرب آسیا، کشور عربستان به عنوان مهاجرپذیرترین کشور از نظر تعداد جمعیت ساکن در کشور و کشور پاکستان مهاجرفرست‌ترین کشور از نظر تعداد مهاجران خروجی ساکن در سایر کشورهای جهان است.

انتهای پیام