دکتر محمد عبدالهی در گفت‌وگو با ایسنا، درباره مشکلاتی که در حوزه علم و فناوری کشور وجود دارد، گفت: در حال حاضر بررسی‌ها حاکی از این است که سرعت رشد علم در کشور کمی کمتر شده است و تعداد خروج نخبه‌ها زیاد شده است، تا جایی که مهاجرت به هیئت‌ علمی‌ها نیز رسیده است. نخبگی به سن ارتباطی ندارد، این‌ها نیروهای متخصص علمی هستند. ببینید «اینشتین» را در چه سنی آمریکا از آلمان جذب می‌کند؟ پس نخبگی به سن نیست؛ حتی اگر نیروی ۷۰-۸۰ ساله ما را بگیرند، آن‌ها برنده شده‌اند.

وی در مورد دلیل بروز این مشکلات، گفت: من حدس می‌زنم اتفاقی که افتاده این است که به متخصصان علمی کمتر بها داده می‌شود. افرادی که تصمیم‌گیرنده هستند، اگر خودشان این کاره باشند، می‌دانند فرد نخبه و فردی که مشغول کار علمی است، چه نیازهایی دارد و چگونه باید برای او سرمایه‌گذاری کرد. مگر چه اشکالی دارد که نخبه‌ای رییس دانشگاه شود؟! به‌نظر من خیلی ایده‌آل خواهد بود.

این پژوهشگر پراستناد کشور سال ۲۰۲۱ میلادی، خاطر نشان کرد: کشور ما خود، نخبه‌ها را دور می‌کند. تعهد کاری و اعتقاد به دین اسلام مهم است، ولی علاوه بر این فرد باید نخبه هم باشد. نخبه نبودن در کار مورد نظر باعث خراب شدن بعضی مسائل می‌شود. منظور عملیاتی بنده این است نخبگان برای نخبگان تصمیم بگیرند و هدایت نخبگان را برای جذب در کشور عهده‌دار باشند.

وی اظهار کرد: اگر مسئول نخبه نباشد، در تصمیمی مشارکت می‌کند که نمی‌داند این تصمیم در آینده به چه کسی آسیب می‌زند و به چه کسی آسیب نمی‌زند. وقتی در کشورهای دیگر رییس جمهور عوض می‌شود، چند درصد از جایگاه‌های علمی تغییر می‌کنند؟ چند درصد از روسای دانشگاه‌ها و مراکز علمی مهم عوض می‌شوند؟ در ایران در یک سال گذشته در دولت جدید، الان همه این‌ها دائم در حال تغییر است.

وقتی یک نخبه در رأس قرار گیرد...

رییس مرکز تحقیقات علوم دارویی دانشگاه علوم پزشکی تهران ادامه داد: اگر تغییرات درست است، یعنی نیروهای قبلی نادرست بودند. دولت جدید هم که بیاید، همین کار را انجام خواهد داد. با این شیوه بی هیچ دلیلی نخبه‌ها در جایگاه خودشان قرار نمی‌گیرند.

وی به اهمیت نام رؤسای دانشگاه‌ها در سطح بین‌المللی اشاره کرد و گفت: نام یک نفر وقتی در راس یک مجموعه قرار می‌گیرد، اهمیت زیادی دارد. اگر در سطح بین‌المللی او را بشناسند، نیمی از مشکلات حل می‌شود و بنابراین باعث رشد می‌شود. تصمیمات او بین‌المللی می‌شود و اعتبارش بیشتر می‌شود، هیئت‌علمی‌های بیشتری از خارج از کشور تمایل پیدا می‌کنند که به آن دانشگاه بیایند. چون می‌گویند که ما این فرد را می‌شناسیم و تفکراتش به او اجازه نمی‌دهد که تصمیم اشتباهی در مورد علم بگیرد.

عضو هیئت مدیره آکادمی علوم جهان اسلام ادامه داد: همه رؤسای جمهور در صحبت‌های قبل از انتخابات خود، به این اشاره می‌کنند که شایسته‌سالاری خواهم داشت و حمایت از نخبه‌ها یکی از شعارهای انتخاباتی دولت است؛ ولی حمایت از نخبه چیزی نیست که الان می‌بینیم.

وی افزود: حمایت از نخبه‌ها این است که یکی از نخبگان را به عنوان مسئول، رییس دانشگاه و یک مجموعه بزرگ علمی انتخاب کنیم. در واقع آن کسی که ارتباطات بین‌المللی خوبی دارد، برای رشد یک مجموعه مؤثرتر است. ما این افراد را در مجموعه داریم؛ ولی در انزوا قرار داده شده‌اند. خودشان آماده همکاری هستند، خودشان به موقع در تلویزیون انتقاداتشان را مطرح می‌کنند؛ ولی بها داده نمی‌شود. چه کسی به این نظرات جواب می‌دهد؟

عبدالهی گفت: در گذشته من تصور می‌کردم که این اوضاع بهتر می‌شود و از نخبه‌ها استفاده می‌شود؛ ولی...

استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران با بیان این‌که «یک نخبه حرفه‌ای، با یک تصمیم می‌تواند ما را ۱۰۰ درجه بالا ببرد»، خاطر نشان کرد: ولی اگر همین نیروی نخبه را ما کنار بگذاریم و بالای سر او یک فرد غیر نخبه و غیر حرفه‌ای قرار دهیم، بزرگ‌ترین سم به این نخبه است. این نخبه حق دارد که اعتراض کند و جایی داد بزند و بگوید حمایت از نخبه‌ها انجام نمی‌شود.

نخبه نیاز به یک محیط روانی سالم دارد

وی با اشاره به این‌که نخبه نیاز به یک محیط روانی سالم دارد، گفت: محیط روانی سالم برای نخبگان این است که اجازه دهیم آزادانه کار علمی انجام دهند. یک سری امکانات را برای او فراهم کنیم و موقعی که می‌تواند به یک نیروی فعال دانشمند تبدیل شود و آماده گرفتن جایزه‌های بین‌المللی می‌شود، از او حمایت کنیم.

وی با بیان این‌که علم، مثل کارمندی نیست و دروازه و مرزی ندارد، گفت: یک کیت که تولید می‌شود، حاصل هزاران فکر است و مقالات متعددی پشت آن است و شرایط فراهم شده که این کیت ساخته شده و با قدرت معرفی می‌شود. ولی چند درصد جامعه حامی آن هستند؟

مقاله یا محصول؛ کدام مهم است؟

رییس مرکز تحقیقات علوم دارویی دانشگاه علوم پزشکی تهران با انتقاد از یک‌پارچه نبودن سیاست‌گذاری‌ها، تصریح کرد: در کشور ما یک زمانی می‌گفتند، مقاله مهم است و ناگهان دولت عوض شد و گفتند که مقاله چیست و به چه درد می‌خورد؟ در صورتی که آن فردی که مقاله بیشتری دارد، بیشترین محصول را تولید می‌کند و اختراع بیشتری دارد.

وی اظهار کرد: ما در علم، توازن لازم را نداریم. چون هنوز در حال تجربه هستیم و این کار اشتباهی است. ما جایی هستیم که از نظر من بهتر است، تجربه نکنیم و ببینیم کشورهای موفق چه راهی رفته اند و آن راه را ادامه دهیم تا سرعت پیشرفت ما کاهش پیدا نکند.

این دانشمند پر استناد ایران با بیان این‌که «شتاب علمی کشور راضی کننده نیست»، گفت: وقتی مقاله کاهش پیدا می‌کند، مطمئن باشید، شتاب علم کاهش پیدا می‌کند. ما باید یک توازنی را در نظر بگیریم که یک سمت آن مقاله و یک سمت آن محصول است. این دو همزمان با هم باید پیگیری شوند. نباید بگوییم مقاله مهم است، محصول مهم نیست، یا مقاله مهم نیست،‌ محصول مهم است. محصول بر اساس مقاله ساخته می‌شود.

وی ادامه داد: هر جایی که این توازن رعایت نشود، کشور را با مشکل مواجه می‌کنیم. دانشجو و استاد منحرف می‌شوند. این که بگوییم،‌ مقاله مهم نیست، درست نیست و دلیل این خطاها این است که نخبه‌ها بر سر کار نیستند. یک نخبه می‌داند که برای این‌که بگوید محصول هم مهم است، نمی‌گوید مقاله مهم نیست.

عبدالهی به اهمیت حضور دانشمندان در صنایع اشاره کرد و گفت: یک عده باید در دانشگاه‌ها تولید علم کنند، یک عده هم در صنایع باید از دوباره‌کاری‌ها دست بردارند و بر روی تحقیق و توسعه سرمایه‌گذاری کنند. در واحد تحقیق و توسعه صنایع می شود یک دانشمند خیلی خوب دانشگاهی مشاوره و خط بدهد و ایده‌ها را بگیرد وتبدیل به محصول کند.

وی با اشاره به توجه به حوزه‌های جدید علم مثل هوش‌مصنوعی، توضیح داد: الان تقریبا همه کشورها در حوزه هوش مصنوعی سرمایه‌گذاری کردند و بعضی کشورهای همسایه حتی وزارتخانه AI ایجاد کرده‌اند. کشورهای امارات متحده عربی و عربستان سعودی سرمایه‌گذاری بیشتری در این قسمت داشته اند و شهرک های ویژه بر اساس این تفکر ساخته‌اند؛ ما هم باید این راه را برویم.

آسیب‌های اختلال در اینترنت برای دانشگاهیان 

عبدالهی به افزایش سرعت اینترنت تاکید کرد و گفت: عنوان می‌شود که یک روز تعطیلی و قطع اینترنت، فلان قدر دلار برای اقتصاد ضرر داشته است؛ ولی من می‌گویم این مقدار را ضربدر ۱۰ کنید، قطع اینترنت این مقدار ضرر برای ما دانشگاهیان دارد. غرامت هر روزی که برای هدایت دانشجویان و ... از دست می‌دهیم را نیز باید حساب کرد؛ این غرامت خیلی زیاد است.

وی اظهار کرد: همه این مشکلات به مهاجرت نخبگان دامن می‌زند، وقتی سرعت اینترنت پایین است و من ِ محقق را مشغول حواشی می‌کنند؛ منِ محقق مهاجرت می‌کنم که بتوانم کار علمی خود را انجام دهم و حرف علمی بزنم.

عضو هیئت مدیره آکادمی علوم جهان اسلام تاکید کرد: قطع کردن اینترنت حتی به اندازه یک ربع یا نیم ساعت هم صدمه‌ای که به این کشور می‌زند، بسیار بسیار زیاد است. مثل این که مریضی موقع جراحی به اکسیژن نیاز داشته باشد و ما این سرعت اکسیژن را پایین بیاوریم. وقتی سرعت اکسیژن در زمان جراحی پایین بیاید، مغز آسیب می‌بیند و بعدها می‌بینیم که بیمار دچار عارضه جبران ناپذیر شده است. قطع کردن اینترنت مثل این است که ماهی را از دریا بگیریم و بگذاریم کمی بی‌اکسیژنی تجربه کند و بعد آن را به آب برگردانیم. این ماهی زنده می‌ماند؛ اما دچار آسیب جبران ناپذیر می‌شود.

وی با بیان این‌که «ما نه تنها در اینترنت، بلکه باید در تمام چیزهایی که مقتضای روز است، قوی شویم، نه این‌که آن را تعطیل کنیم!»، ادامه داد: سایت‌های اطلاع‌رسانی و شبکه‌های اجتماعی به علم کمک زیادی می‌کنند.

عبدالهی افزود: الان یک نقطه بسیار دور از کشور، می‌تواند از ارائه یک محصول فناورانه در آزمایشگاه ما مطلع شود و این‌ها از طریق این شبکه‌های اجتماعی امکان‌پذیر است، وگرنه راه دیگری که وجود ندارد. بنابراین ما باید اینترینت را گسترش دهیم و دانشجویان بتوانند نظرات علمی خود را پخش کنند.

رییس مرکز تحقیقات علوم دارویی دانشگاه علوم پزشکی تهران با بیان‌این‌که «ما باید از نظرات نخبگان استفاده کنیم، نه این که فقط بگوییم حمایت‌ می‌کنیم!»، ادامه داد: این که فقط پول به نخبه بدهیم که کار خوبی نیست. اصلاً پول نباید دست او داد. باید ببینیم چه چیزی نیاز دارد و آن را برای او را تهیه کنیم. نخبه نباید درگیر کارهای اقتصادی و مالیات و ثبت شرکت و ... شود.

وی در پایان گفت: کدام نیروی انسانی را می‌شناسید که منزلش، محل کارش باشد؟ هیئت‌علمی‌ها و دانشگاهیان، در خانه هم در حال کار هستند و حتی در روزهای تعطیل هم کار می‌کنند.

انتهای پیام