استراتژیست‌های توسعه ملی در کشورهای مختلف جهان، ریل‌گذاری هدایت سرمایه و کسب درآمد را به سوی کسب و کار مرتبط با گردشگری برده‌اند و ورود حجم عظیمی از سرمایه به این حوزه در کشورهای در حال توسعه نشان دهنده آینده روشن این کشورها در سال‌های پیش رو است.
اگرچه کشور ایران نیز با توجه به جاذبه‌های متعدد طبیعی، فرهنگی و تاریخی، سرزمینی مستعد برای توسعه گردشگری است اما سیاست‌گذاری‌های نادرست داخلی و همچنین تبلیغات سوء خارجی، فعالیت این حوزه را دچار نارسایی‌های فراوانی کرده است.
در این حالت، فعالیت‌های مردم محور، دریچه‌ای برای گذر از این شرایط است. یکی از مهم‌ترین این نوع فعالیت‌ها در عرصه گردشگری، مراسمات آیینی و مذهبی است. شهر بوشهر به عنوان یکی از شهرهای خلاق در برگزاری مراسم آیینی و مذهبی، دارای پتانسیل زیادی برای جذب گردشگر داخلی و خارجی است.
در سال‌های گذشته نیز شاهد تپیدن ضربان‌هایی کوچک در مراسماتی مثل ایام عزاداری تاسوعا و عاشورا، برگزاری فستیوال‌های فرهنگی و هنری و جذب مخاطبین موسیقی‌های نواحی در بوشهر بوده‌ایم، اما تا رسیدن به پایداری این نبض راه درازی در پیش است.
خبرنگار ایسنا در گفت‌وگو با "حسین مظفری" پژوهشگر و مدرس دانشگاه در حوزه گردشگری به واکاوی پتانسیل‌های گردشگری آیینی و مذهبی در بوشهر پرداخته است.
مرز بین گردشگری فرهنگی و گردشگری آیینی کجاست؟ اشتراک و افتراق آن‌ها چیست؟
گردشگری عبارت است از مجموع پدیده‌ها و روابط ناشی از تعامل گردشگران، تأمین‌کنندگان کسب‌وکار، دولت‌ها و جوامع میزبان در فرایند جذب گردشگران و میزبانی از آن‌ها. توسعه صنعت گردشگری موجب گسترش و تنوع گردشگری شده است. امروزه، با توجه به انگیزه‌های متفاوت گردشگران و عرضه‌وتقاضای گردشگری، انواع خاصی در گردشگری ظهور کرده‌اند که یکی از آن‌ها گردشگری فرهنگی است. گردشگری فرهنگی در سال‌های اخیر به‌طور مداوم تنوع و گسترش یافته و به بخشی محبوب و جذاب تبدیل شده است.
گردشگری فرهنگی در ارتباط با فرهنگ و هنر یک کشور یا منطقه است. از نظر چاپو (۲۰۱۲) گردشگری فرهنگی یک محصول گردشگری است که در آن انگیزه گردشگران آشنایی با فرهنگ جدید، شرکت در رویدادهای فرهنگی و بازدید از جاذبه‌های فرهنگی است. گردشگری فرهنگی می‌تواند شامل تجربه‌های فرهنگی و متنوع گردشگر همچون بازدید از جشنواره‌ها، رویدادهای فرهنگی و هنری، بناهای تاریخی، موزه‌ها، میراث دست‌ساز، آیین‌های مذهبی و شرکت در سفرهای آموزشی با رویکرد فرهنگی باشد.
گردشگری آیینی نوع خاصی از گردشگری فرهنگی است که آدمی را با اعتقادات و باورهای برخاسته از یک جامعه آشنا می‌کند. گردشگری آیینی حاصل پیوند سفر با فرهنگ است. سفری که به واسطه آن انسان موفق به کشف اعتقادات و باورهایی می‌شود که در روح یک جامعه انسانی جاری است و ریشه در فرهنگ کهن هر مرز و بوم دارد. بشر همواره برای به رسمیت شناخته شدن اعتقادات و باورهای خود، مفاهیم ذهنی نهفته در آن‌ها را به گونه‌ای تمثیلی و نمادین و در قالب اعمالی مشخص که «آیین» نامیده می‌شود بیان کرده است. آیین‌ها نقش مهمی در بازگویی مؤلفه‌های فرهنگی جوامع و گروه‌های فرهنگی داشته و از جاذبه‌های گردشگری پراهمیت تمدن‌های کهنی نظیر ایران به‌شمار می‌روند. منظر آیینی به عنوان یک فرصت ارزشمند گردشگری در یک جامعه می‌تواند مورد توجه جوامع محلی و گردشگران قرار گیرد.
گستره آیین‌های بومی در بوشهر چه مراسمات شاخصی را در دل خود دارد؟
آیین‌ها در استان بوشهر بسیار متنوع هستند؛ آیین‌ها از سور تا سوگ و از بزم تا رزم در این حوزه جغرافیایی و فرهنگی وجود دارند و هر کدام جایگاه ویژه خود را دارند. به طور مثال در حوزه آیین‌های شادی می‌توان به آیین حنابندان، یزله عروسی، سرور خوانی، خیام‌خوانی و گریگشو اشاره کرد و در حوزه آیین‌های سوگواری مذهبی به آیین ذکر و پامنبری، سنج و دمام و سینه‌زنی، بر حیدری، علم‌گردانی، صبحدم، تعزیه‌خوانی، شام غریبان، عزای سرپایی زنان و دیگر آیین‌ها مانند نون پوشی، دم‌دم سحری، عید تلخو، باران‌خواهی، عزایم‌نشینی، ساروج کوبی، حیات حاجی و بسیاری آیین دیگر که در این دیار به حیات خود ادامه می‌دهند.
آیا می‌توان آیین‌های مذهبی را مستقلاً یک اکوسیستم فرهنگی نامید یا فقط باید در کنار دیگر عناصر فرهنگی بوشهر آن را بررسی کرد؟
آیین‌های مذهبی چه در اعیاد و چه در سوگواری‌ها بالاخص در ماه‌های محرم و صفر و بیشتر در آیین‌های سوگواری مربوط به شهادت اباعبدالله الحسین (ع) ریشه‌هایی عمیق در دل فرهنگ و تاریخ ایران از دوران اساطیری تا کنون دارند. فرهنگ و آیین دو یار جدانشدنی از یکدیگرند چرا که حلقه وصل این دو انسان است. فرهنگ از رسم، روش، کنش و منش آیینی سرچشمه می‌گیرد. انسان از زمانی که خود را شناخت جهت سیطره بر پیرامون خود دست به دامان آیین شد و درگذاری طولانی به‌واسطه این باورها خود را شناخت. در هر جامعه‌ی متمدنی فرهنگ را با آیین و آیین را با فرهنگ آن جامعه بر اساس شناخت عمیق مردم آن اقلیم می‌توان شناخت و جدایی‌شان از یکدیگر محال است. در فرهنگ بوشهر نیز چنین است شما نمی‌توانید آیین سوگواری مذهبی سنج و دمام را جدای از عناصر متنوع فرهنگی و مردم‌شناسی بوشهر بدانید چرا که ریشه‌های عمیق رفتاری و جامعه‌شناسی را در این آیین به وضوح می‌بینید.
آیین‌های مذهبی در استان بوشهر چه اندازه پتانسیل جذب گردشگر ایرانی و خارجی را دارند؟
با توجه به تنوع و کثرت آیین‌های مذهبی در بندر بوشهر به طور خاص، آیین‌های سوگواری مذهبی در ماه‌های محرم و صفر و ظرفیت بالا و تأثیرگذار پذیرش گردشگر در بافت انسانی این جغرافیا، استقبال از مهمان و گردشگر داخلی و خارجی به شکلی هیجان‌انگیز صورت می‌پذیرد. گردشگران در نخستین مواجهه با اغلب این آیین‌ها مسحور مغناطیس و حجم بالای انرژی حاکم در فضای این آیین‌ها می‌شوند و به سختی می‌شود پس از گذشت روزها و شب‌ها، آن انرژی دریافتی را در وجود خود حس نکرد و از یاد برد، بارها توریست‌هایی را دیده‌ام که پس از دیدن، شنیدن و تجربه این آیین‌ها به من گفته‌اند: کاش ما در بوشهر زندگی می‌کردیم و در معرض این فرهنگ‌ها، خرده فرهنگ‌ها و رفتارهای از سر نوع‌دوستی مردمان این دیار بودیم.
وجه تمایز این آیین‌ها در بوشهر با دیگر مناطق کشور چیست؟ صنعت گردشگری بوشهر چه آورده‌ی جدیدی برای گردشگران ارائه خواهد کرد؟
تجربه من در ارتباط با مهمان‌هایم یا گردشگرانی که دیدن آیین‌های بندر بوشهر را انتخاب می‌کنند فقط یک چیز است؛ ارتباط عمیق. اکثریت قریب به اتفاق آن‌ها تفاوت بوشهر با دیگر شهرهایی که رفته‌اند و تجربه کرده‌اند را در ارتباط با آدم‌های این شهربندر می‌دانند، روابطی که به طور مثال: پس از یک بفرما زدن در کافه ناجی برای خوردن یخ‌دربهشت عرق بیدمشک یا یک سمبوسه خوردن ساده با سس فلفل تند کنار باشگاه ایرانجوان می‌تواند آن‌ها را مثل شخصیت‌های پادکست‌های احسان عبدی‌پور عاشق شهری کند که به قول او این شهر نه خیابان خاصی دارد نه مجسمه خاصی و نه... و اما صنعت گردشگری؛ بوشهر راهی بسیار طولانی برای رسیدن به صنعت گردشگری دارد، بوشهر با ظرفیت‌های بسیار و در برخی از موارد بی‌نظیر در حوزه گردشگری فرهنگی و طبیعی ابتدای راه پر سنگ‌لاخ صنعت گردشگری است چرا که مشکلات و معضلات اساسی زیرساختی در این شهر، نه‌تنها در این شهر، بلکه در کلان‌شهرهای کشور وجود دارد و بایستی با یک برنامه‌ریزی مدون و حساب‌شده پا به عرصه این صنعت گذاشت چرا که منابع فسیلی کشور مانند نفت و گاز بسیار محدود هستند و بایستی به فکر آیندگان نیز بود و یکی از بهترین موارد ارزآوری جهت چرخیدن چرخ اقتصاد کشور جایگزینی صنعت سپید و ارزشمند گردشگری به‌جای صنعت نفت، گاز و حتی هسته‌ای‌ست.
آیا گردشگری آیینی در بوشهر پویا است؟ برای فعالیت بیشتر آن چه پیشنهاداتی دارید؟
در چند سال اخیر اقبال نوجوانان و جوانان در کنار سال‌داران بندر بوشهر به آیین‌ها و رسوم این کهن‌بندر بسیار بالا بوده و جای بسی خوشحالی‌ست که این قشر از جامعه با روی باز به استقبال هنر موسیقی مقامی و گونه‌های متنوع هنرهای آوازی به‌جای مانده از اعصار این هنر ارزشمند رفته و می‌روند. از خیام‌خوانی گرفته تا شروه‌خوانی و از نیمه‌خوانی گرفته تا عزای سرپایی زنان همگی با یک شور و حال خاصی در محلات مختلف بندر بوشهر به اجرا در می‌آیند و هر کدام از آن‌ها از جاذبه‌های گردشگری پر مخاطب این اقلیم کوچک اما مستعد هستند.
نمونه‌های موفق گردشگری آیینی، مسیر طی شده و منافع مستقیم و غیرمستقیم آن برای جامعه مقصد را بفرمایید.
گردشگری آیینی بر خلاف دیگر انواع گردشگری در استان و بالاخص بندر بوشهر بسیار مورد استقبال بوده و هست، چرا که هنوز به‌صورت خودجوش و مردمی برگزار می‌شود، تأثیرگذاری و تأثیرپذیری این نوع از گردشگری ذینفعان متعددی دارد، از شرکت فروشنده بلیت هواپیما گرفته تا تاکسی، هتل، رستوران و سوپرمارکت از آن منتفع می‌شوند و در ادامه تا روابط انسانی عمیقی که در این سفرها شکل می‌گیرد و شما یک یا چند دوست جدید پیدا می‌کنید.
انتهای پیام
نظرات