بر اساس اعلام اتاق بازرگانی طی سال ۱۳۹۷، ۸میلیون توریست خارجی به ایران سفر کردند که از این طریق مبلغی حدود ۱۰۰ هزار میلیارد تومان به چرخه اقتصادی کشور وارد شد، اما پس از خروج آمریکا از برجام و اعمال مجدد تحریم‌ها از جمله تحریم‌های بانکی علیه ایران و پس از آن شیوع کرونا ورود این درآمد به کشور دچار "کاهش و چالش" شد و به صنعت گردشگری کشور صدمات جبران ناپذیری وارد کرد.

اما ایران که هفتمین کشور پرجاذبه دنیا و دارای ۴ فصل به شمار می‌رود چطور می‌تواند پتانسیل‌های گردشگری‌ را فعال و پویا نگه دارد، در عین حال تحریم‌ها چه تاثیری در این زمینه دارند و چطور می‌توان از نقش سیاست خارجه در توسعه گردشگری سخن گفت.

در همین رابطه پرهام پوررمضان، پژوهشگر حوزه اقتصاد بین الملل در گفت‌وگو با ایسنا درخصوص اهمیت و مولفه‌های دیپلماسی گردشگری اظهار کرد: ما چند نوع دیپلماسی معین و مشخص داریم که حد و حدود و مرزهای آن‌ها مشخص بوده، مثل دیپلماسی سیاسی، امنیتی و فرهنگی که موضوعات این دیپلماسی‌ها مشخص است. اما یک سری از دیپلماسی‌ها هستند که شما می‌توانید در راستای  هر یک از دیپلماسی‌های رسمی که انجام می‌دهید از این نوع دیپلماسی‌ها هم استفاده کنید، مثل دیپلماسی ورزشی، گردشگری و دیپلماسی غذا که آن‌ها را اخیرا در دیپلماسی فرهنگی نیز طبقه‌بندی می‌کنند.

وی در پاسخ به این سوال که رابطه بین دیپلماسی و گردشگری و یا در بیان کلان‌تر ارتباط بین روابط بین‌الملل و گردشگری چگونه رقم می‌خورد و این دو چطور بر یکدیگر تاثیر می‌گذارند، گفت: روابط بین‌الملل یک فضای بالادستی است و گردشگری یک فضای پایین‌دستی، گردشگری می‌تواند با استفاده از دیپلماسی، خودش را در جای‌ جای جهان و کشورهای دیگر به عرصه بیاورد.

این کارشناس روابط بین الملل ادامه داد: مثلا ببینید در سفر اخیری که آقای رئیسی به قطر داشته‌اند و با توجه به برگزاری جام جهانی فوتبال در این کشور، در ایران هم بخشی از ظرفیت‌های گردشگری در همین راستا در حال فعال شدن است، مثلاً جزیره کیش را به عنوان یکی از مقاصد مهم برای اقامت گردشگران جام‌جهانی درنظرگرفته‌اند. حالا این مسئله چه در دولت قبل و چه در دولت کنونی با ابزار دیپلماسی حاصل ‌شده است.

پوررمضان در پاسخ به این سوال که در کشور ما به مقوله دیپلماسی گردشگری تا چه اندازه ارج نهاده می‌شود و چه چشم‌اندازها و گام‌هایی برای تحقق و رونق بخشیدن به آن برداشته شده؟ گفت: ظرفیت‌های گردشگری در کشور ما از منظر فرهنگ، آثار طبیعی، آثار باستانی و ... به خوبی وجود دارد اما آیا فقط برای توسعه گردشگری به همین‌ها نیاز است؟

وی با تاکید بر اینکه توسعه گردشگری نیازمند زیر ساخت است، بیان کرد: چیزی که ما در عرصه گردشگری با آن مشکل داریم همین مسئله است. این زیرساخت شامل موضوعات متعددی است، از جمله اینترنت، امکانات اقامتی و رفاهی، فرهنگ میزبانی،  تور لیدرها و ... اما این شاخص‌ها را چطور می‌توانیم ارتقاء دهیم؟ اینجا است که بحث دیپلماسی اقتصادی گردشگری مطرح می‌شود.

این کارشناس مسائل بین‌الملل با بیان اینکه اگر ما یک سیاست خارجی توسعه‌گرای درستی را انتخاب کنیم می‌توانیم کشورهای مختلف، به خصوص کشورهای همسایه را در راستای سرمایه‌گذاری در کشور ترغیب کنیم، ادامه داد: اگر ما همانند دهه ۸۰ رابطه سیاسی درستی با امارات داشته باشیم، می‌‎توانیم از ظرفیت سرمایه گذاری آن‌ها استفاده کنیم. البته  در این راستا باید به تاثیرگذاری تحریم‌های ظالمانه آمریکا هم اشاره‌ای کرد، اما این مسئله نمی‌تواند مانع همکاری‌های منطقه‌ای جمهوری اسلامی شود به شرطی که ایران بتواند از این ظرفیت درست استفاده کرده و زیرساخت‌های گردشگری‌اش را تقویت کند.

پوررمضان با تاکید بر اینکه وضعیت ما قطعا در زمینه گردشگری روبه‌رشد خواهد بود، تصریح کرد: جامعه جهانی اکنون در گذار نظم نوین بین‌المللی است، زمانی که نظم نوین بین‌المللی تغییر می‌کند ایالات‌متحده دچار افول قدرت می‌شود و دیگر کشورها مخصوصاً کشورهای بلوک شرق می‌توانند بازیگران گردشگری اصلی ایران باشند. وقتی این اتفاق رخ دهد به دلیل قرابت فرهنگی که در ایران با این کشورها وجود دارد قطعا گردشگری هم تقویت می‌شود.

وی تاکید کرد: برای تقویت زیرساخت‌های گردشگری ابتدا باید برنامه‌های توسعه را برمبنای تقویت گردشگری تنظیم کنیم. با نگاهی به برنامه‌های توسعه کشور می‌بینید که گردشگری در این برنامه‌ها نقش بسزایی ندارد. شما اگر می‌خواهید ظرفیت‌ها توسعه پیدا کند باید نقش گردشگری را نیز در برنامه‌های توسعه تقویت کنید.

دست‌اندازهای توسعه گردشگری در ایران

این کارشناس روابط بین‌الملل در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به ۳ مانع موجود در مسیر توسعه گردشگری در ایران، افزود: دسته ‌اول موانع موجود در سیاست خارجی ماست، این موانع خود را در قالب قرار نگرفتن ایران در بحث‌های جهانی شدن نشان می‌دهد. یعنی ایران تکلیف خود را هنوز با مقوله جهانی شدن مشخص نکرده است.

پوررمضان دسته دوم موانع موجود در مسیر توسعه گردشگری ایران را همکاری‌های منطقه‌ای دانست و عنوان کرد: ایران به دلیل اینکه روابط سیاسی خوبی با عربستان‌سعودی در دهه اخیر نداشته‌ با چالش‌هایی مواجه بوده که چالش‌ها در موضوع ورود گردشگر به کشور تاثیر بسزایی داشته است و امیدواریم با توسعه و بهبود روابط میان دو کشور شاهد تاثیرات پررنگ آن در حوزه گردشگری و ورود گردشگر به کشور باشیم.

وی در مورد شهرهایی مانند مشهد و قم، بیان کرد: شاید ما بتونیم این‌طور برآورد کنیم که در یک سری از شهرهای زیارتی مانند مشهد و قم زائر خارجی یا توریست زیارتی داریم، اما دیپلماسی گردشگری یک مجموعه کلی است که توریست زیارتی شامل بخشی از آن می‌شود.

این کارشناس روابط بین الملل با اشاره به اینکه دسته سوم موانع موجود در مسیر توسعه گردشگری ایران مسائل مربوط به سیاست داخلی است، ادامه داد: این موضوع به این باز می‌گردد که آیا ما می‌خواهیم در اقتصادمان بحث گردشگری نقشی داشته باشد یا خیر. این‌ها هنوز پرسش‌هایی است که پاسخ دقیق و جامعی به آن داده نشده است. در خصوص تاکید مقام معظم رهبری مبنی بر داشتن اقتصاد بدون نفت، آیا ما می‌توانیم توریسم و گردشگری را جایگزین نفت کنیم؟ اینها همه پرسش‌هایی است که سیاست‌گذاران ما به آن پاسخ دهند.

کنترل تورم با توجه به اقتصاد گردشگری

این پژوهشگر حوزه اقتصاد بین‌الملل در پاسخ به این سوال که توسعه گردشگری در ایران تا چه میزان مؤلفه‌ها و شاخص‌های اقتصادی کشور را می‌تواند تحت تاثیر قرار دهد؟ گفت: برای دیپلماسی اقتصادی مؤثر یکی از فاکتورهای خیلی مهم این است که یک سیستم حکمرانی اقتصادی درست بر یک کشور حاکم باشد. حال میزان توریست و گردشگری که وارد کشور می‌شود، می‌تواند بر اعداد و ارقام مربوط به توسعه درآمدها، اشتغال و تولید منجر شود؛ بنابراین این امکان برای ما فراهم است تا با اقتصاد گردشگری تا حدودی تورم را نیز کنترل کنیم.

پوررمضان در خصوص تاثیر فشارهای بین‌المللی از جمله تحریم‌ها بر حوزه گردشگری ایران، گفت: هر چقدر ما با جهان ارتباطات قوی‌تری داشته ‌باشیم قطعا این موضوع بر مسئله گردشگری تاثیر خود را خواهد گذاشت. اما بحثی که وجود دارد این است که میزان تاثیرگذاری آن چقدر است؟ مثلا زمانی ‌کهFATF   را رعایت نکنیم چه مقدار بر اقتصاد ما تاثیر گذار است، این‌‎ موارد بحث‌های کلانی است که نمی‌شود آن را با اعداد و ارقام پاسخ داد. مسلما شفافیت سیستم بانکی تاثیرگذاری بسیار زیادی در مراودات اقتصادی ما دارد، در زمینه گردشگری وقتی شما تحریم هستید یک شرکت توریستی اروپایی نمی‌تواند به‌طور مستقیم پولش را به یک بانک ایرانی واریز کند و این پول به واسطه سیستم دلالی یا راه‌های دیگر به ایران خواهد رسید.

افق گردشگری در ایران روشن است

وی با اشاره به اینکه افق گردشگری در ایران را روشن می‌بینم، ادامه داد: به دلایلی از جمله گذار از یک نظم نوین جهانی و رفتن به سمت بلوک شرق می‌توان چنین افقی را برای ایران ترسیم کرد. دلیل دیگر هم این است که من فکر می‌کنم در دهه‌های پیش رو غرب به نتایج واقع‌گرایانه‌تری نسبت به جامعه ایران می‌رسد و قطعا نمی‌تواند سیاست‌های فشار حداکثری خود را ادامه دهد و این به مسئله دیپلماسی اقتصادی ما کمک شایانی خواهد کرد.

انتهای پیام