حسین اکبری ۳۰ فروردین در سومین نشست زیارت نوروزی که در پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی برگزار شد، در ارائه‌ای با عنوان زائر یا گردشگر، رهیافتی مبتنی بر گذران وقت زائران اظهار کرد: مطالعات گذران وقت یکی از مهم‌ترین مطالعاتی است که در دنیا و در حوزه‌های مختلف از جمله حوزه گردشگری انجام می‌شود تا الگوهای رفتاری و فعالیت‌های گردشگران در مدت حضور در مقصد مورد شناسایی قرار گیرد.

وی ادامه داد: یکی از ویژگی‌های این نوع از مطالعات این است که کلیه فعالیت‌های زائران و گردشگران در بازه‌های پنج دقیقه‌ای از ۲۴ ساعت شبانه‌روز دریافت می‌شود. هدف از این مطالعه ایجاد کلاسه‌ای از الگوهای رفتاری زائران و گردشگران و در نهایت نوعی سنخ‌شناسی از زائران بر مبنای فعالیت‌های آنان در شهر مشهد است.

عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد بیان کرد: اولین فعالیتی که زائران و گردشگران در شهر مشهد به آن می‌پردازند، خوابیدن، چرت زدن و بیدار شدن است که به طور میانگین هفت ساعت و ۲۵ دقیقه را به خود اختصاص داده است. دومین فعالیت آنان گذران وقت در حرم مطهر است. سپس در رتبه‌های بعد گردشگران ۲ ساعت به استراحت کردن و یک ساعت و ۶ دقیقه به غذا خوردن و... می‌پردازند. این فعالیت‌ها به تفکیک جنسیت و در گروه‌های سنی مختلف نیز مورد بررسی قرار گرفته است.

اکبری تصریح کرد: همچنین بر اساس این مطالعه زائرانی که تحصیلات غیردانشگاهی دارند، زمان بیشتری را در حرم می‌گذرانند و مدت‌زمان پرداختن به برخی فعالیت‌ها میان زائران دانشگاهی و غیردانشگاهی متفاوت است. بنابراین تحصیلات نیز بر الگوهای رفتاری زائران اثرگذار است.

وی عنوان کرد: در این مطالعه فعالیت زائران و گردشگران در ساعت‌های مختلف بررسی شده و طبق نمودارها مشخص می‌شود که چند درصد از زائران و گردشگران به فعالیت‌های مختلف می‌پردازند؛ به عنوان مثال قبل از اذان ظهر و قبل از مغرب که پیک حضور زائران و گردشگران در حرم مطهر رضوی است، حدود ۳۲ درصد از زائران در حرم حضور دارند و سایر افراد به فعالیت‌های دیگری می‌پردازند.

عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد خاطرنشان کرد: این نمودارها در زمینه مدیریت شهری و ارائه خدمات بسیار کمک‌کننده خواهد بود تا با استفاده از آن‌ خدمات مختلف در زمان‌های مناسب برنامه‌ریزی و ارائه شود. این نمودارها و اطلاعات را می‌توان در هر ساعت نیز به صورت مجزا بررسی کرد.

اکبری اضافه کرد: بنابراین با استفاده از اطلاعاتی که گذران اوقات فراغت زائران و گردشگران نشان می‌دهد، می‌توان تشخیص داد الگوهای رفتاری آن‌ها مشابه بوده و در یک گروه قرار می‌گیرند یا از الگوهای و دسته‌های مختلفی پیروی می‌کنند و می‌توان آن‌ را در دسته‌های مختلفی قرار داد.

وی گفت: در این خصوص فعالیت‌ها در چهار دسته کلی تقسیم شده‌اند. به گونه‌ای که زیارت و فعالیت‌های مذهبی ۶ ساعت و ۳۱ دقیقه از ۲۴ را به خود اختصاص داده است. دسته دیگر در ارتباط با فعالیت‌های شخصی و ضروری است که ۱۳ ساعت از ۲۴ ساعت را شامل می‌شود. همچنین زمان اختصاص‌ یافته به فعالیت‌های تفریحی و زمان‌های آزاد و کارهای سرگرمی ۲ ساعت است. در نهایت زائران و گردشگران یک ساعت و ۲۵ دقیقه از شبانه‌روز را به بازار رفتن اختصاص می‌دهند.

عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد افزود: بر اساس این مطالعات زائران و گردشگران در سه خوشه قرار گرفته‌اند که در هر دسته زمان‌هایی که به چهار دسته فعالیت‌ اختصاص می‌یابد، مشخص شده است. در خوشه اول که ۳۳ درصد از نمونه را شامل می‌شود، زائران ۱۰ ساعت و ۱۷ دقیقه را به زیارت و فعالیت‌های مذهبی پرداخته‌اند و ۱۰ ساعت و ۴۸ دقیقه را به فعایت‌های شخصی می‌پردازند. همچنین یک ساعت و ۹ دقیقه را به فعالیت‌های تفریحی و یک ساعت و ۱۴ دقیقه را به خرید اختصاص می‌دهند. بنابراین در خوشه اول زیارت موضوعی برجسته است که زمان اختصاص‌ریافته به آن به شکل معناداری از ۲ خوشه دیگر بیشتر است.

اکبری اظهار کرد: در خوشه دوم به شکل معناداری فعالیت‌های تفریحی و زمان‌های آزاد بیشتر است که این خوشه ۲۳/۷ درصد از جمعیت نمونه‌ای را شامل می‌شود. خوشه سوم نیز کسانی هستند که به شکل معناداری فعالیت‌های شخصی و ضروری بیشتری انجام می‌دهند.

وی بیان کرد: بر این اساس می‌توان زائران جامعه آماری را در سه سنخ نامگذاری کرد. سنخ اول زائر بوده که مهمترین فعالیت آن‌ها حضور در حرم و فعالیت‌های مذهبی است. سنخ دوم گردشگر زائر است که مهمترین ویژگی آن‌ها فعالیت‌های تفریحی، سرگرمی و گردشگری است و سنخ سوم زائر مسافر نام دارد که مهم‌ترین ویژگی او این است که بیشتر به امورات معمول زندگی می‌پردازد و زیارت و فعالیت‌های تفریحی را نیز در کنار انجام می‌دهد.

عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد ادامه داد: به این ترتیب ما در مشهد با انواع مختلف زائر مواجه هستیم. این دسته‌بندی براساس جمع‌آوری نمونه در اطراف حرم مطهر رضوی تعریف شده است؛ لذا ممکن است افرادی به مشهد سفر کنند که تنها به منزل اقوام رفته و به زیارت حرم رضوی نروند؛ بنابراین لازم است این مطالعات در حوزه‌های وسیع‌تری انجام شود و کلیت موضوع گردشگری نیز مورد توجه قرار گیرد زیرا ممکن است برنامه‌ریزی‌های کلی و بر اساس یک گروه از زائران خدمات گردشگری و زیارتی را با مشکلاتی مواجه سازد.

انتهای پیام