به گزارش ایسنا، ایران با در اختیار داشتن ۱۸ درصد ذخایر گازی جهان، دومین کشور دارنده این منبع انرژی ارزشمند و دوستدار محیط زیست به‌شمار می‌آید. ذخایر گازی ایران حدود ۳۲ هزار میلیارد مترمکعب برآورد شده که فاصله‌ای ۵ هزار میلیارد مترمکعبی با روسیه به‌عنوان اولین کشور دارنده ذخایر گاز جهان دارد. به لحاظ تولید، ایران بعد از آمریکا با ۹۱۴ میلیارد مترمکعب در سال (۲۰۲۰) و روسیه با ۶۳۸ میلیارد مترمکعب، سومین کشور تولیدکننده گاز جهان با ۲۵۰ میلیارد مترمکعب به‌شمار می‌آید که فاصله معناداری با دو کشور اول و دوم دارد.

آمریکا در حالی اولین تولیدکننده گاز جهان است که کل ذخایر آن حدود ۱۲ هزار میلیارد مترمکعب برآورد شده است، اما به لحاظ مصرف داخلی گاز، ایران چهارمین کشور مصرف‌کننده گاز جهان (با ۲۳۳ میلیارد) بعد از آمریکا (با ۸۳۲ میلیارد مترمکعب در سال)، روسیه (با ۴۴۴ میلیارد مترمکعب) و چین (با ۳۰۷ میلیارد مترمکعب) به شمار می‌آید. بر مبنای این آمار، آمریکا ۹۰ درصد گاز تولیدی، روسیه ۶۵ درصد و ایران ۹۱ درصد از گاز تولیدی خود را مصرف می‌کنند. چین هم در سال نزدیک به ۱۳۰ میلیارد مترمکعب کسری تولید داخل را از خارج و عمدتاً از روسیه وارد می‌کند.

با در نظر گرفتن جمعیت و اندازه اقتصاد کشورهای آمریکا، روسیه و چین و ایران، به نظر می‌رسد مصرف داخلی گاز در ایران به‌تناسب تولید، از ناموزونی بالایی برخوردار است که خود از مصرف بالا و بی‌رویه آن در داخل کشور دارد. تنها ۹ درصد گاز تولیدی کشور (۲۰ میلیارد مترمکعب در سال) به دو کشور ترکیه و عراق صادر می‌شود که این با میزان ذخایر کشور تناسب ندارد. در این میان کشور قطر با تولید سالانه ۱۷۸ میلیارد مترمکعب گاز و صادرات حدود ۱۷۰ میلیارد مترمکعبی در سال، بزرگ‌ترین کشور صادرکننده به لحاظ حجم تولید و صادرات است.

سیاست قطعی جمهوری اسلامی ایران گسترش همکاری‌ها با کشورهای همسایه و راهبرد محوری وزارت نفت، همکاری با دیگر کشورها در حوزه انرژی است، ایران منابع و ذخایر گازی خوبی در خلیج فارس دارد که می‌تواند با یک همکاری سازنده و رو به جلو و با یک فرمول برد - برد کارهای خوبی انجام دهد. در شرایط کنونی دو قرارداد گاز با عراق داریم. نخست قرارداد صادرات گاز به بغداد است که در سال ۱۳۹۲ امضا شد و دیگری قرارداد صادرات گاز به بصره که در سال ۱۳۹۴ امضا شد. هر دو قرارداد اجرایی است و این کشور از مشتریان گاز ایران به‌شمار می‌آید، اما زمان اتمام قرارداد صادرات گاز ایران به عراق نزدیک است.

 درباره عراق برنامه‌های خوبی در وزارت نفت تدارک دیده شده است که طبق گفته مسوولان به‌زودی عملیاتی خواهد شد. این حوزه به‌قدری اهمیت دارد که یک نماینده ویژه برای پیگیری محورهای همکاری با عراق تعیین شده است. یکی از محورهای همکاری، موضوع گاز است. البته این کشور باید وجوه گاز صادراتی را به‌موقع پرداخت کند و از این طرف هم شرکت ملی گاز حداکثر تلاش خود را می‌کند که گاز را به مقداری که در قرارداد آمده و با طرف عراقی تفاهم می‌کند به آن کشور صادر کند.

ایران با عراق میدان‌های مشترک مرزی هم دارد که فرصتی برای پیوند اقتصادی دو کشور است.

قرارداد صادرات گاز ایران به پاکستان نیز خردادماه ۱۳۸۸ و کمتر از ۲۰ روز مانده به برگزاری دهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری (۲۲ خردادماه ۱۳۸۸) با حضور محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهوری وقت ایران و آصف‌علی زرداری همتای پاکستانی‌اش به امضا رسید. روزی که این قرارداد امضا شد بیش از دو دهه از آغاز مذاکرات ایران برای صادرات گاز به هند و پاکستان موسوم به خط لوله صلح می‌گذشت. چهار سال پس از امضای قرارداد و چهار ماه مانده به یازدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران در ۲۱ اسفندماه ۱۳۹۱ احمدی‌نژاد و آصف‌علی زرداری، همتای پاکستانی‌اش در چابهار به هم رسیدند و در نقطه صفر مرزی کلنگ آغاز عملیات ساخت خط لوله صادرات گاز ایران به پاکستان در خاک این کشور را بر زمین زدند، آن هم در شرایطی که ایران بیش از ۱۱۰۰ کیلومتر خط لوله ۵۶ اینچ را از عسلویه تا ایرانشهر احداث و عملیاتی کرده بود.

با وجود آنکه ایران با احداث ۱۱۰۰ کیلومتر خط لوله نشان داد عزمش برای صادرات گاز به این کشور جزم است، اما طرف پاکستانی زیر فشارهای آمریکا و بعضی رقبای منطقه‌ای ایران از اجرای این قرارداد به بهانه نداشتن پول عقب کشید و این بهانه در دولت یازدهم و دوازدهم خریدار پیدا کرد، چنانکه در این دولت‌ها تلاشی برای اجرای این قرارداد انجام نشد و بازار گاز پاکستان در اختیار ال‌ان‌جی قرار گرفت. در واقع پاکستان برای پرداخت بهای ال‌ان‌جی و ال‌پی‌جی وارداتی پول داشت اما در ایران بعضاً گفته می‌شد که این کشور برای پرداخت بهای گاز یا بند بگیر یا بپرداز (Take or Pay) قرارداد پول ندارد.

در این بین هدف ایران این است که با پاکستان به فرمولی برای احیای این قرارداد برسد می‌توانیم قرارداد صادرات گاز ایران به پاکستان را با امضای یک قرارداد چندجانبه‌ بین ایران، پاکستان و کشورهای سوم و چهارم انجام دهیم و قفل این مسیر را بشکنیم تا سکوی خوبی برای تحرک بخشیدن به انجام تعدادی پروژه دیگر با پاکستان باشد. پاکستان نیاز بالایی به سوخت دارد و چه شریکی مطمئن‌تر از ایران.

  ما با پاکستان می‌توانیم تهاتر کنیم؛ اکنون مقادیر زیادی سوخت به این کشور قاچاق و سود آن نصیب قاچاقچیان می‌شود. به نظر می‌رسد این امکان وجود دارد که با طراحی برخی پروژه‌ها در نوار مرزی سود تولید فرآورده به مرزنشینان برسد و قاچاق هم کنترل شود. درباره افغانستان هم همین موضوع صدق می‌کند، البته شرایط کنونی آن کشور ویژه است.

همچنین قرارداد سوآپ گاز ترکمنستان از خاک ایران به مقصد آذربایجان روزهای نخست دی‌ماه ۱۴۰۰ وارد مرحله عملیاتی شد، قراردادی که برخی حجم آن را قابل توجه نمی‌دانند و معتقدند تأثیری در صادرات گاز ندارد و برخی دیگر از آن دفاع کردند. مهران امیرمعینی - معاون بازاریابی و عملیات گاز اما معتقد است این نخستین پروژه صادرات گاز یا سوآپ گازی ما نیست، اما از دید تجارت گاز هر فعالیتی که به ایجاد درآمد هرچند اندک برای کشور منجر شود گام مثبتی است. در امضای این قرارداد چیزی که مهم‌تر است و کمتر به آن توجه شده، «تجارت» است.

به گفته وی این نخستین پروژه صادرات گاز یا سوآپ گازی ما نیست، اما از دید تجارت گاز هر فعالیتی که منجر به ایجاد درآمد هرچند اندک برای کشور شود گام مثبتی است. در امضای این قرارداد چیزی که مهم‌تر است و کمتر به آن توجه شده، «تجارت» است. شاید در گام نخست، حجم این قرارداد خیلی مهم نباشد، اما باید به این نکته توجه داشته باشید به‌ویژه درباره صادرات گاز با خط لوله، رابطه کشورها در هم تنیده و قوی‌تر می‌شود، زیرا خط لوله اجتماع و وابستگی متقابلی را ایجاد می‌کند و به‌نوعی ارتباط بهتری را با کشورهای همسایه برقرار می‌کنید، کما اینکه در دوره تحریم تقریباً گاز ایران مستثنا شد، زیرا خریداران گاز ایران درخواست کردند تحریم‌ها درباره گاز اعمال نشود و این اتفاق هم افتاد. الان هم صادرات گاز ایران به ترکیه و عراق ادامه دارد و از شمول تحریم‌ها خارج است، بنابراین نفس قرارداد صادرات گاز مثبت است، اما اینکه در آینده بخواهیم آن تجارت را توسعه دهیم، مسئله دیگری است.

وی اظهار کرد: در این قرارداد باید به حجم سوآپ نگاه کنیم، به‌اندازه‌ای نیست که بگویم بازار را به رقبایمان تسلیم کردیم. مهم این است که ما در تجارت هستیم، ضمن اینکه این رقابت سبب می‌شود بین ما (ایران) و آذربایجان و ترکمنستان ارتباط برقرار شود، اما چون حجم آن کم است نباید احساس خطر کنیم. روابطی از این دست درهم‌تنیدگی کشورها را بیشتر می‌کند، همه‌چیز به نظرم اقتصاد نیست؛ یک بده بستان است، اینها بازی‌های پیچیده‌ای هستند که وقتی مسائل ژئوپولیتیک به آنها اضافه می‌شود باید با دقت بیشتر و راهبردی گام برداشت. از طرف دیگر حواسمان باشد که درست است که ما دوست داریم بازار خودمان را داشته باشیم،‌ اما واردکننده‌ها هم دوست ندارند تنها به یک صادرکننده وابسته باشند، آنها هم تمایل دارند سبد واردات گاز خود را متنوع کنند، اگر بخواهیم جلو تنوع فروشندگان گاز را بگیریم خریداران از مسیر دیگری بازارهای خود را پیدا می‌کنند. مطمئن باشید حتی اگر خریداران گاز بخواهند بازارشان را در اختیار شما بگذارند، همه بازارشان را به شما نمی‌دهند، بنابراین من خیلی نگران اینکه با این قرارداد برای خودمان رقیب تراشیده‌ایم، نیستم.

در این میان ایران به‌دنبال این است که زمینه اجرایی شدن پروژه‌های طراحی‌شده صادرات گاز به پاکستان و تا حدودی افغانستان و عمان را فراهم کند و قراردادهای گازی مربوطه، امضا و اجرا شوند، مجید چگنی - مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران در خصوص برنامه ایران برای توسعه تعاملات گازی گفته است که شرکت ملی گاز ایران درباره ترکمنستان، تلاش خود را بر جذب گاز آن کشور برای مرزهای جنوبی و وارد کردن گاز آن کشور به ایران معطوف کرده است؛ خواه گاز وارداتی در ایران مصرف شود، خواه از ایران عبور کند.

وی اظهار کرد: برنامه برای همکاری با ترکیه و عراق که اکنون زیرساخت‌های انتقال گاز ایران به آن کشورها متصل است، در درجه نخست این است تا قراردادهای جاری خود را با آنها با ظرفیت کامل اجرا و در گام بعدی، با توسعه زیرساخت‎های انتقال، به افزایش ظرفیت تجارت بین دو کشور اقدام کند.

به گفته مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران کشورهایی که اکنون با آنها ارتباط زیرساختی وجود ندارد، به دو دسته تقسیم می‌شوند؛ نخست کشورهایی که شبکه زیرساخت خطوط لوله برای انتقال گاز به آن کشورها طراحی شده، مانند پاکستان و تا حدودی افغانستان و عمان که در مورد این کشورها تلاش داریم زمینه اجرایی شدن این پروژه‌های طراحی‌شده فراهم و قرارداد گازی مربوطه، امضا و اجرا شود. درباره دیگر کشورهای همسایه هم که کار چندانی انجام نشده و خطوط لوله‌ای طراحی نشده است، تلاش می‌شود زمینه‌های نزدیکی با این کشورها برای تعریف پروژه‌های مشترک فراهم شود.

موضوع صادرات گاز ایران به اروپا نیز  از اوایل دهه ۸۰ شمسی به‌تدریج در ایران مطرح شد و در دولت‌های مختلف همواره یکی از موارد مورد مذاکره با کشورهای اروپایی بود. سوئیس، فرانسه، ایتالیا، آلمان و... همواره خواهان گاز ایران بودند، اما  این مذاکرات هیچ‌گاه به قرارداد منجر نشد و گاز ایران به اروپا نرسید.

چند دهه آینده دهه‌های طلایی برای گاز شناخته شده و از آن به بعد گاز ممکن است سوخت مطلوب نباشد، بنابراین کشورهای دارای منابع گاز حداکثر تلاش را برای استخراج و صادرات گاز خواهند کرد و این یک فرصت برای توسعه صادرات و تولید گاز ایران است.

انتهای پیام