درمان صد در صدی برای زخم پای دیابتی وجود ندارد

فرزین خوروش در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به اینکه زخم مزمن بر اثر بیماری‌های مزمنی همچون دیابت طولانی‌مدت و کنترل نشده ایجاد می‌شود، اظهار کرد: بیماران مبتلا به دیابت که سال‌ها  قند خود را کنترل نکرده‌اند دچار یکسری عوارض مثل مشکلات عروقی، عصبی و بی‌حسی پا می‌شوند و به دلیل ضعف سیستم ایمنی به خاطر دیابت، ممکن است دچار زخم و عفونت پاها شوند.

وی با تأکید بر اینکه اگر زخم‌های عفونی بیماران دیابتی به‌موقع رسیدگی و درمان نشود، به‌سرعت پیشرفت می‌کند و منجر به قطع انگشت و حتی پا می‌شود، گفت: دیابت یکی از شایع‌ترین علت‌های قطع پا در دنیا است و حتی آمار قطع پا به خاطر دیابت بیشتر از قطع پا به علت تصادفات رانندگی است که نشان می‌دهد این بیماری تا چه اندازه جدی است.

استاد دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با اشاره به اینکه زخم پا فقط بر اثر دیابت نیست، افزود: برخی بیماران که به دلیل سکته مغزی، عوارض نخاعی و یا بیماری‌های دیگر روی تخت بستری هستند، ممکن است در محل‌های فشار، خون‌رسانی مناسبی انجام نشود و منجر به سیاه شدن بافت شود. در واقع در این دسته از بیماران زخم‌های عفونی مزمنی به‌عنوان زخم‌های فشاری ایجاد می‌شود که ترمیم این زخم‌ها نیز به‌سختی انجام می‌شود و عفونت‌های بسیار شدیدی به دنبال دارد.

وی به تفاوت زخم‌های مزمن با زخم‌های عادی، اشاره و تصریح کرد: افرادی که ضعف سیستم ایمنی و بیماری زمینه و مزمن ندارند ممکن است دچار زخم ساده‌ای شوند که سیستم ایمنی بدن به آن واکنش نشان داده و سلول‌های التهابی زخم را کاملاً ترمیم می‌کند، به همین دلیل این زخم‌ها معمولاً عفونتی ایجاد نمی‌کند و نیاز به آنتی‌بیوتیک نیست. اما در بیماران زمینه‌ای مثل بیماران دیابتی این زخم‌ها ممکن است باعث عفونت و مشکلاتی شود و نیاز به آنتی‌بیوتیک پیدا کند.

عوارض عدم کنترل ۱۰ تا ۲۰ ساله دیابت

رئیس بخش عفونی، زخم دیابت و کووید بیمارستان الزهرا(س) مشکلات چشمی، قلبی، کلیوی، عروقی و بی‌حسی پا و زخم‌هایی که در پا ایجاد می‌شود را از عوارض دیابت برشمرد و افزود: البته این عوارض ناشی از ۱۰ تا ۲۰ روز عدم کنترل قند خون نیست، بلکه ناشی از عدم کنترل ۱۰ تا ۲۰ ساله دیابت است که منجر به انواع و اقسام مشکلات در بیماران می‌شود، به همین خاطر از دیابت به‌عنوان مرگ خاموش یاد می‌کنند.

وی با تأکید بر اهمیت پیشگیری از ابتلا به دیابت، گفت: متأسفانه پاندمی کرونا باعث شده بسیاری از افراد برای کنترل بیماری‌های زمینه‌ای و دیابت به پزشک مراجعه نکنند و عوارض ناشی از عدم کنترل قند داشته باشند، درحالی‌که افراد مستعد و در معرض بیماری دیابت باید حتماً به‌طور مستمر قند خون خود را کنترل کنند.

ارتباط مستقیم دیابت و زخم پا

خوروش با اشاره به ارتباط مستقیم بین دیابت و زخم و عفونت پا، تأکید کرد: با توجه به ارتباط قند ۳ ماهه یا هموگلوبین ای وان سی (HbA۱C) با میزان بروز عفونت و عوارض دیابت، پس کنترل طولانی‌مدت قند اهمیت زیادی دارد. بهتر است همه افراد رژیم غذایی مناسبی داشته باشند، مواد قندی و نشاسته کمتر مصرف کنند، ورزش و تحرک مناسب داشته باشند، وزن خود را کنترل کنند تا از ابتلا به دیابت پیشگیری کنند. افرادی که دچار دیابت شده‌اند نیز باید با رعایت رژیم غذایی، کنترل دیابت و تزریق انسولین یا مصرف داروهای کنترل دیابت مراقب باشد دچار مشکلات ناشی از این بیماری نشوند. بیماران دیابتی باید قند ۳ ماهه خود را زیر ۶ نگه دارد و قند ناشتا و دو ساعت بعد از غذای آن‌ها زیر ۲۰۰ و بالای ۱۲۰ باشد.

مراقبت‌های پا برای بیماران دیابتی

وی با اشاره به بی‌حسی و آسیب عصب و عروق پا، به بیماران دیابتی توصیه کرد مراقب پاهای خود باشند و افزود: این بیماران باید هر شب پاهای خود را با آب ولرم بشویند، کف پا را کنترل و معاینه کنند، اگر چوب یا خرده شن و سنگ و یا جسمی داخل پا رفته در بیاورند، پا را شست‌وشو دهند و کاملاً خشک کنند، چون رطوبت نیز می‌تواند زمینه‌ساز عفونت قارچی بین انگشتان پا شود. کف پاهای بیماران دیابتی به دلیل اختلالات عصبی کاملاً خشک می‌شود و ترک می‌خورد، به همین خاطر بیماران باید با پمادهای ویژه کف پاهای خود را چرب کنند. با انجام این کارها و کنترل قند خون هیچ اتفاقی برای آن‌ها نمی‌افتد، اما اگر این کارها را نکنند یک سنگ‌ریزه یا براده چوب می‌تواند منجر به عفونت پا شود.

این پزشک متخصص عفونی به بیماران دیابتی تأکید کرد در فصل سرد نزدیک بخاری، شوفاژ و کرسی نخوابند و گفت: ممکن است پاهای بیماران به‌وسیله گرمایشی بچسبد، اما به خاطر بی‌حسی متوجه سوختن پا نشوند، بنابراین توصیه می‌کنم حتماً دور از گرما باشند چون عوارض جبران‌ناپذیری دارد.

وی ادامه داد: در کنار رعایت بهداشت پا برای بیماران دیابتی، پوشیدن کفش مناسب نیز اهمیت زیادی دارد. کفش بیماران دیابتی باید مخصوص باشد، چون پاهای این بیماران به خاطر اختلالات عصبی شکل خود را از دست می‌دهد و قسمت‌های روی پا برجسته می‌شود که فشار زیادی وارد کرده و منجر به زخم و عفونت می‌شود، پس باید کفش مناسبی بپوشند تا فشار از این قسمت برداشته شود. کفش بیماران دیابتی باید نه تنگ و نه گشاد باشد، کفش باید سایز مناسبی داشته باشد، قسمت روی کفش توری باشد، جلوی کفش سفت باشد تا جلوی ضربه به انگشتان پا را بگیرد.

مراجعه به پزشک با کوچک‌ترین التهاب در پا

این استاد دانشگاه علوم پزشکی اصفهان بر مراجعه مستمر بیماران دیابتی به پزشک تأکید کرد و افزود: بیماران با مشاهده کوچک‌ترین التهابی در پای خود باید آن را نشانه زخم یا عفونت پا بدانند و بلافاصله به پزشک مراجعه کنند تا با معاینه پا، در صورت عفونت، آنتی‌بیوتیک در مراحل اولیه تجویز شود. درحالی‌که اگر عفونت پیشرفت کند، آبسه تشکیل شود و استخوان پا را گرفتار کند شاید نتوان جلوی پیشرفت عفونت را گرفت و ناچار به قطع عضو شویم. اما با مراجعه زودهنگام، با کنترل قند، باز کردن عروق و تجویز آنتی‌بیوتیک ممکن است بتوانیم از پیشرفت زخم جلوگیری کنیم.

وی یکی از مشکلات شایع در درمان زخم پای بیماران دیابتی را درمان‌های خانگی دانست و توضیح داد: ما مخالف طب سنتی نیستیم، چون طب سنتی می‌تواند در کنار طب نوین کمک زیادی به بیماران کند، اما برخی اعتقادات غیرعلمی وجود دارد که درمان بیماران را با مشکلات اساسی مواجه می‌کند.

درمان‌های خانگی و خودسرانه زخم ممنوع

خوروش با اشاره به اینکه تاکنون بیماران زیادی داشته‌ام که به دلیل استفاده از عنبر نسارا دچار نکروز کامل یا بافت‌مردگی پا شده‌اند، توضیح داد: برای درمان زخم بیماران دیابتی نمی‌خواهیم یک‌مرتبه زخم کاملاً خشک و سیاه شود، اما عنبر نسارا یک‌مرتبه زخم را دچار التهاب و کاملاً خشک می‌کند. خشک شدن و  سیاه شدن زخم، خون‌رسانی به زخم را مختل کرده و با سیاه شدن انگشت ممکن است منجر به قطع عضو شود.

وی همچنین به استفاده از عسل بر روی زخم دیابتی اشاره و اظهار کرد: پانسمان‌های عسل یا حتی ژل‌های عسل  وجود دارد که در شرایط استریل تهیه شده و می‌توانند با تجویز پزشک برای درمان زخم استفاده شود، اما اگر خود فرد سر خود از عسل استفاده کند ممکن است عامل تشدید عفونت شود، حتی بیماری بوتولیسم زخم داریم که به دنبال استفاده از عسل داخل زخم ایجاد می‌شود.

رئیس بخش عفونی، زخم دیابت و کووید بیمارستان الزهرا(س) بار دیگر بر تأکید از درمان‌های خودسرانه و خانگی زخم، گفت: اگر قرار است بیماران از طب سنتی استفاده کنند باید به‌صورت علمی و زیر نظر متخصص باشد، اما اگر به‌صورت سر خود از درمان‌های خانگی استفاده کند بسیار خطرناک است و عوارض جبران‌ناپذیری دارد.

وی خاطرنشان کرد: بیمارانی که زخم‌های مزمن دیابت یا زخم‌های فشاری در بستر دارند باید با مشاهده اولین علامت به پزشک مراجعه کنند و در مراکز مناسب و کلینیک‌ها و مطب‌ها به‌سرعت می‌توان جلوی پیشرفت زخم را گرفت، اما با کوچک‌ترین تأخیر، زخم گسترش پیدا می‌کند، با گسترش عفونت، آبسه و درگیر شدن استخوان اتفاق می‌افتد که درمان را بسیار مشکل کرده و حتی منجر به قطع پا می‌شود. به همین دلیل بر مراجعه هرچه زودتر بیماران به پسرک و شروع درمان تأکید داریم.

اهمیت آشنایی پزشکان و پرستاران با انواع زخم‌ها و درمان‌ها

این متخصص عفونی بر اهمیت آشنایی پزشکان و پرستاران نسبت به انواع زخم و درمان‌های آن تأکید و تصریح کرد: در حال حاضر انواع و اقسام کلینیک‌های درمان زخم را در کشور داریم که ممکن است استانداردهای لازم را نداشته باشند و دوره‌های مورد نیاز را ندیده باشند. اما حتماً پزشکان و پرستارانی که در این زمینه کار می‌کنند باید دوره‌های ویژه را گذرانده باشند و با اطلاعات کامل، درمان و پانسمان مناسب برای بیماران انتخاب کنند تا هرچه زودتر جلوی پیشرفت زخم گرفته و درمان شود.

وی درمان زخم را یک درمان چند تخصصی دانست و گفت: یک پزشک متخصص به‌تنهایی نمی‌تواند یک زخم و به‌ویژه زخم دیابتی را درمان کند. متخصص عفونی، جراح عروق، متخصص قلب و عروق، جراح پلاستیک، ارتوپد و پرستار زخم باید همفکری کنند و اقدام مناسبی برای درمان بیمار انجام دهند. در کشورهای پیشرفته دنیا کلینیک‌های پا وجود دارد که می‌توانیم این کلینیک‌ها را برای درمان زخم راه‌اندازی کنیم، اما اگر درمان زخم در بیمارستان انجام می‌شود باید حتماً با همکاری و کار تیمی باشد.

هیچ درمان صددرصدی برای درمان زخم دیابت وجود ندارد

استاد دانشگاه علوم پزشکی اصفهان توضیح داد: در کنار درمان‌های اصلی دیابت یکسری درمان‌های کمکی هم داریم اما کسی نمی‌تواند ادعا کند این درمان‌ها صد در صد نتیجه‌بخش است، چون هیچ درمان صددرصدی برای درمان زخم دیابت وجود ندارد.

وی با بیان اینکه تیم درمانی باید پروتکل‌های کشوری و جهانی را برای درمان زخم پای دیابتی اجرا کند، گفت: درمان‌های کمکی مثل ازون تراپی، وکیوم تراپی، لارو درمانی، اکسیژن هایپر باریک و ... همه درمان‌های کمکی است اما قطعی نیست. درمان اصلی زخم با کار تیمی انجام می‌شود، درحالی‌که درمان کمکی در پروتکل‌های اصلی دنیا به‌صورت صد در صد تأییدیه ندارند، اگرچه به‌عنوان درمان کمکی تأثیر آن‌ها را دیده‌ایم و می‌توانیم استفاده کنیم.

خوروش اضافه کرد: در کنار درمان اصلی، می‌توان از درمان‌های کمکی برای سرعت بخشیدن به ترمیم زخم استفاده کرد که البته باوجود هزینه‌های زیادی که دارد تأییدیه صد در صد ندارند.

این متخصص عفونی بار دیگر با تأکید بر اهمیت پیشگیری از ابتلا به دیابت، گفت: دولت، وزارت بهداشت و دانشگاه علوم پزشکی باید برای پیشگیری از ابتلا به بیماری تلاش کنند و دسترسی شهروندان را به کلینیک‌ها و مراکز درمانی و مطب‌ها برای کنترل مدام دیابت و بیماری‌های مزمن فراهم کنند، درحالی‌که اگر به دنبال درمان دیابت نباشیم باید مدام دستگاه‌ها و امکاناتی برای دیالیز، آنژیو قلب و درمان زخم فراهم کنیم.

وی ادامه داد: قدم دوم بعد از پیشگیری، ایجاد کلینیک‌ها و مراکزی برای درمان عوارض بیماری‌های مزمنی همچون دیابت است. خوشبختانه در حال حاضر این ظرفیت هم در بخش دولتی و هم خصوصی و مطب‌ها وجود دارد، اما باید نظارت کافی شود تا درمان زخم به‌صورت اصولی انجام شود و بیمار دچار مشکل نشود. به‌ویژه با شیوع کرونا، بیمار باید بتواند با هزینه کمتر درمان مناسب خود را بگیرد.

این پزشک متخصص و استاد دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با اشاره به هزینه‌های زیاد درمان زخم در بخش خصوصی، گفت: خوشبختانه اکنون در بخش دولتی از جمله در بیمارستان الزهرا(س) نیز این خدمات به بیماران ارائه می‌شود، اما مهم این است که مردم هوشیار باشند و حتماً قند خون خود را کنترل کنند، اما درصورتی‌که دچار بیماری دیابت و عوارض آن شدند، به‌محض مشاهده هرگونه علائمی در کوتاه‌ترین زمان ممکن به پزشک مراجعه کنند.

انتهای پیام