یکی از مهم‌ترین وظایف موزه برقراری ارتباط فرهنگی بازدیدکنندگان با اشیاء به نمایش‌گذاشته‌ شده در موزه است. در واقع باید کوشید تا ارتباطی که میان اثر و خالق آن وجود داشته را به نوعی دیگر به بازدیدکنندگان منتقل کرد که این رویکرد امری دور از دسترس نیست.

رباط طبسی در کنار مجموعه عظیم و مشرف به مزار قطب‌الدین حیدر در تربت‌حیدریه واقع شده است. این رباط در زمره بناهای دو ایوانی است که شامل فضای ورودی هشتی و تعدادی حجره و انبار است. امروزه «موزه مردم‌شناسی تربت حیدریه» در همین حجرات سامان‌دهی و برپا شده است و شامل غرفه آداب و رسوم مردم تربت حیدریه، فنون و مشاغل بومی و هنرهای سنتی و صنایع‌دستی بوده و در زمستان سال ۱۳۸۵ افتتاح شده است. رباط و کاروان‌سرای طبسی به همت یکی از تجار معروف عصر قاجار به نام حاج محمد ابراهیم طبسی در اواخر قاجاریه بنا شده است.

قالی‌بافی

 قالی‌بافی یکی از صنایع بافندگی شهرستان تربت حیدریه است که اکنون مرکز تولید قالیچه‌های بلوچی است. قالیچه‌ها و قالی‌های تربتی از نوع بافت یک پود هستند و گره‌های آن از نوع فارسی است. همچنین از موی بز در کناره پیچ فرش‌ها استفاده می‌کنند و دارای چله‌ای پشمی‌اند. مهم‌ترین مشخصه قالیچه‌های تربتی آمیخته شدن طرح‌ها و نقوش افغانستانی با نقوش عشایری است. از نقش‌های مهم قالی در تربت می‌توان به نقوش عشایری، کلاته، سالارخانی، میری‌داری، ریگانی، کلهدراز آخوندی و نقش پترو اشاره کرد. در تربت قالی بر روی دارهای زمینی و دیواری بافته می‌شود و الیاف پشم و نخ‌های پنبه‌ای عمده‌ترین مواد به کاررفته در ساختمان این زیراندازها است.

رنگرزی سنتی

کلیه الیاف پنبه‌ای و پشمی پیش از آن که در دستان صنعت‌کاران و بافندگان هنرمند بدل به بافت‌هایی زیبا شوند به حجره رنگرز رفته و با جادوی رنگ‌رزان به هیات الیافی الوان و درخشان در می‌آیند. رنگ‌رزی نیز یکی از فنون کهنی است که سال‌ها پیش، انسان را در ساخت بافته‌های رنگین یاری و از این رو رنگ‌رزی یکی از حجره‌های موزه را به خود اختصاص داده است. الیاف خاصی ابتدا در پاتیل رنگ که مملو از رنگ‌های گیاهی، معدنی یا شیمیایی مخلوط با آب است، داخل شده و با حرارتی ملایم که از کوره تعبیه شده در زیر پاتیل نشأت می‌گیرد با رنگ‌های همگن درآمیخته و الوان می‌شوند. سپس الیاف رنگ ‌شده را در پاتیل ثبوت ریخته و با استفاده از زاج، رنگ را بر تن لیف ثابت می‌کنند.

 پس از آن الیاف را در حوضچه شست‌وشو با آب می‌شویند تا رنگ‌های زائد جدا شوند و در پایان الیاف را به صورت کلاف بر داربست‌ها افکنده تا خشک شوند. در گذشته رنگرزان از رنگ‌های گیاهی نظیر پوست گردو، انار، زردچوبه، و زعفران استفاده می‌کرده‌اند.

ابریشم‌بافی

از آنجا که منطقه بایگ در تربت‌حیدریه یکی از مهم‌ترین مناطق پرورش کرم ابریشم و تولید الیاف ابریشمی است. فن پارچه‌بافی ابریشم در این ناحیه نیز در کارگاه‌های فرت‌بافی از رونق قابل توجهی برخوردار است. از این رو یکی از غرفه‌های موزه به نمایش چگونگی بافت و نحوه شکل‌گیری پارچه‌های درخشان و الوان ابریشمی اختصاص یافته است. عموما از این پارچه‌ها برای دوخت دستمال‌ها، روسری‌ها و پیراهن‌های ابریشمی استفاده می‌کنند. همچنین بافته‌های ابریشمی که قبایل موسوم به آجیقه می‌دوزند نیز با رویه ابریشمین از جمله بافته‌هایی است که افراد اعیان در فصول سرد سال از آن استفاده می‌کنند.

نخ‌ریسی و ریسندگی

در تربت حیدریه ریسندگی پنبه و پشم برای بافت پارچه و تولید نخ قالی به وسیله دوک، جلک و چرخ نخریسی انجام می‌شود. ریسندگی به وسیله دستگاه چرخ را زنان و ریسندگی با جلک، دوک و حتی یک قطعه سنگ را علاوه بر زنان، مردان نیز انجام می‌دهند. یکی از غرفه‌های موزه به نمایش نحوه کار چرخ نخ‌ریسی و همچنین ریسندگی با دوک و جلک اختصاص یافته است.

ابریشم‌کشی

 یکی دیگر از صنایع نساجی منطقه بایگ، ابریشم‌کشی است. این حرفه از زمان‌های بسیار دور در تربت‌حیدریه رایج بوده است. لیکن امروزه با چرخ صورت می‌گیرد و روش کار بدین شکل است که مقداری پیله داخل دیگ آب داغ می‌ریزند تا شفیره داخل آن کشته شود. سپس رشته‌های ابریشم را از چند پیله به مشوره می‌بندند و به وسیله دست یا چرخ شروع به کار کرده و سپس رشته‌های نخ را از پیله جدا می‌کنند. در مجموع فن ابریشم‌کشی شامل مراحل پیله‌کشی، لای‌گیری و کلاف‌کشی می‌شود.

نمدمالی

نمدمالی یکی از صنایع‌دستی شهرستان تربت‌حیدریه است که در آن خطه از رونقی نسبی برخوردار است. مواد اولیه نمدمالی پشم گوسفند یا شتر است که آن را از دام‌داران می‌خرند و پس از تهیه پشم آن را با کمان حلاجی نمدمالان حلاجی می‌کنند تا آماده کار شود. سپس قالب را روی زمین انداخته و پشم ریز را به شکل یکنواخت روی قالب می‌ریزند و سپس مقداری سر پشم روی آن ریخته و به آن آب می‌افزایند تا پشم‌ها به یکدیگر بچسبند، بعد از خشک شدن مجددا روی آن پشم می‌ریزند، هر نمد نزدیک به ۴ تا ۵ ساعت مالیده می‌شود. در پایان عملیات نمدمالی، نمد را در مقابل آفتاب قرار می‌دهند تا خشک شود.

منبع:

پهلوان، مهرآسا؛ ۱۳۹۸؛ کتاب موزه‌ها و مجموعه‌داران خراسان رضوی؛ انتشارات درج سخن

انتهای پیام