دکتر عبدالمجید نادری، عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی در گفت‌وگو با ایسنا با بیان اینکه سونامی علل مختلفی دارد، گفت: ما معمولا با سونامی ناشی از زلزله آشنا هستیم، ولی عوامل دیگری مانند زمین لغزش‌هایی که در زیر دریا رخ می‌دهد و یا آتشفشان‌ها و گل‌فشان‌ها می‌توانند منجر به بروز سونامی شوند.

وی با اشاره به فوران عظیم آتشفشانی در زیر آب‌های اقیانوس آرام جنوبی و اعلام هشدار سونامی برای چندین کشور از جمله تونگا، فیجی و نیوزلند، اظهار کرد: سونامی که در این منطقه رخ داد، ناشی از انفجار آتشفشان بوده و فعالیت آتش‌فشانی در زیر دریا یکی از عوامل بروز سونامی هستند.

نادری، نمونه‌های تاریخی چنین رخدادهای طبیعی در دنیا را انفجار آتشفشان "کراکاتوآ" در اندونزی عنوان کرد که در اوایل قرن نوزدهم موجب بروز سونامی شد.

وی به شرایط پوسته زمین اشاره کرد و ادامه داد: پوسته زمین یکپارچه نیست و از قطعات مختلفی تشکیل شده است که به آنها ورقه‌های تکتونیکی گفته می‌شود. این ورقه‌ها نسبت به یکدیگر حرکات مختلفی دارند که برای این منظور سه حرکت در نظر گرفته می‌شود؛ یا از یکدیگر دور می‌شوند که این امر در اقیانوس اطلس و دریای سرخ در حال رخ دادن است، یا این ورقه‌ها در حال نزدیک شدن و برخورد با یکدیگر هستند و یا در کنار همدیگر می‌لغزند.

نادری با تاکید بر اینکه زلزله‌ها و آتشفشان‌های بزرگ در کنار مرزهایی رخ می‌دهد که این ورقه‌ها به یکدیگر نزدیک می‌شوند، گفت: به عنوان نمونه در منطقه مکران ورقه‌هایی شامل شبه جزیره عربستان و بخشی از اقیانوس هند که به "ورقه عربی" معروف است، در حال نزدیک شدن به ایران است و حرکت این ورقه به سمت  ایران باعث شده که ارتفاعات مکران تشکیل شود و زلزله‌هایی نیز در آن رخ دهد.

عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی، اضافه کرد: در وسط اقیانوس آرام که آتشفشان اخیر رخ داده است، پوسته اقیانوسی آرام و هند در حال نزدیک شدن به یکدیگر هستند و در محل تلاقی این دو صفحه، آتشفشان‌هایی رخ می‌دهد که این آتشفشان‌ها نیز ماحصل برخورد دو تا پوسته مختلف هستند که در برابر هم قرار گرفته‌اند.

وی با بیان اینکه سونامی ایجاد شده ناشی از آتشفشان در اقیانوس آرام به دلیل فاصله با ایران، تاثیری بر روی سواحل ایران ندارد، افزود: این آتشفشان، اثری از جنبه بروز سونامی در ایران ندارد، ولی از آنجایی که موج در محیط سیال آب در حال حرکت است، در سونامی‌هایی چون سونامی اندونزی در سال ۲۰۰۴، سواحل افریقا، عمان و حتی سواحل ایران در چابهار تحت تاثیر آن قرار گرفتند.

عوامل مؤثر در بروز سونامی

نادری به عوامل سونامی در ایران اشاره کرد و گفت: در سواحل ایران مهمترین عامل بروز سونامی، زلزله و شکستگی پوسته است. جا به جایی پوسته به صورت قائم موجب می‌شود که این ورقه‌ها در زیر بستر پوسته جا به جا و در نهایت منجر به پدید آمدن سونامی‌ شوند که موج‌های آن نیز خود را به سواحل می‌رسانند.

وی به بیان سوابق تاریخی سونامی در دریای عمان پرداخت و ادامه داد: زلزله بزرگی در سواحل پاکستان در سال ۱۹۴۵ مصادف با سال ۱۳۲۴ هجری شمسی به وقوع پیوست که این زلزله منجر به بروز سونامی شد که اثراتی را بر سواحل ایران در دریای عمان و همچنین سواحل هند داشته است، ولی این زلزله عامل اصلی بروز این زلزله نبوده است؛ چرا که رخداد این زلزله بزرگ در پاکستان باعث شده که در مناطق شیب‌دار در بستر دریا، زمین‌لغرش بزرگ ایجاد شود و این جا به جایی عظیم در شیب بستر دریا، موجب سونامی شده است.

نادری با تاکید بر اینکه در این رخداد تاریخی سونامی در پاکستان هم عامل زلزله و هم زمین‌لغزش موجب بروز سونامی شد، افزود: عامل دیگر وقوع سونامی‌ها، "گل‌فشان‌"ها هستند. این پدیده در دریای عمان و خزر وجود دارد.

به گفته وی در گزارش‌های منتشر شده در اواخر قرن نوزدهم گل‌فشان‌های عظیمی در دریای عمان رخ داد و این گل‌فشان علاوه بر مرگ ماهیان، وقوع سونامی را در پس داشته است.

این عضو هیات علمی پژوهشگاه اقیانوس‌شناسی به پدیده گل‌فشان در دریای خزر اشاره کرد و ادامه داد: در سال ۱۹۳۲ در روبروی "کِراسنُوُدسک" که امروزه به آن "ترکمن‌باشی" گفته می‌شود، گلفشان عظیم همراه با آتش رخ داد که ارتفاع آن ۳۰ متر بود و سونامی‌ای را ایجاد کرد که راه آهن "کراسنودسک" را تحت تاثیر قرار داد و موجب خرابی آن شد.

نادری، به انفجار اخیر منطقه برون کرایه‌ای آذربایجان ناشی از گل‌فشان اشاره کرد که منجر به سونامی نشد و تاکید کرد: این مثال‌ها نشان می‌دهد که این پدیده در دریای خزر نیز وجود دارد و می‌تواند موجب بروز سونامی شود.

وی اضافه کرد: علاوه بر گل‌فشان‌ها، شیب زیاد موجود در دریای خزر به سمت ایران می‌تواند موجب بروز سونامی در این حوضه آبریز شود. ما هم به لحاظ تئوری و هم به لحاظ تاریخی شواهدی در دست داریم که در دریای خزر هم سونامی‌هایی رخ داده، ولی به دلیل بسته بودن محیط خزر،  نسبت به سونامی‌های سایر محیط‌های آبی موج‌های بلندی ایجاد نمی‌شود.

گل‌فشان‌هایی که موجب سونامی شده است

نادری با بیان اینکه دریای خزر و دریای عمان جزو مناطقی با گل‌فشان‌های معروف هستند، گفت: در بخش جنوبی دریای خزر گل‌فشان‌هایی رخ داده است، ضمن آنکه دریای عمان نیز گل‌فشان‌های متعددی را تجربه کرده که بسیار عظیم بودند، به گونه‌ای که بزرگترین گل‌فشان جهان با ارتفاع ۸۰۰ متر در دریای عمان بخش پاکستان رخ می‌دهد.

به گفته این محقق حوزه مخاطرات دریایی، در سال‌ ۲۰۱۳ زلزله‌ای در نزدیکی سواحل پاکستان رخ داد که همراه با این رخداد لرزه‌ای، یک جزیره نیز پدیدار شد. این جزیره بر اثر پدیده گل‌فشان سر از آب برآورد و در پاکستان به نام "جزیره زلزله" نامگذاری شده است.

دوره بازگشت سونامی‌ها

نادری در پاسخ به این سوال که آیا سونامی‌ها نیز دارای دوره بازگشت هستند، توضیح داد: یکی از مسائلی که در سونامی‌ها پیگیری می‌شود، دوره بازگشت آنها است؛ چرا که عامل ایجاد سونامی‌ها عواملی چون زلزله‌ها هستند و بر این اساس دوره بازگشت سونامی‌ها نیز محاسبه می‌شود.

وی محاسبه دوره بازگشت سونامی‌ها را سخت توصیف کرد و یادآور شد: در این بررسی‌ نیاز است تا عوامل مختلفی که موجب بروز سونامی می‌شود را مورد بررسی قرار داد؛ از این رو لازم است هم بستر دریا و هم مناطقی که دارای پتانسیل بروز سونامی هستند، مورد شناسایی قرار گیرند.

نادری، شناسایی گسل‌ها، زلزله‌های تاریخی و مطالعات پالئوسایزمولوژی را از دیگر زمینه‌های تحقیقات لازم برای بررسی سونامی‌ها عنوان کرد و ادامه داد: بر اساس داده‌های به دست آمده از این بررسی‌ها می‌توان یک دوره بازگشت تخمینی برای سونامی‌ها در نظر گرفت.

عضو هیات علمی پژوهشگاهملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی با اشاره به مطالعات انجام شده در زمینه سونامی در آب‌های شمال و جنوب کشور، گفت: تحقیقات گسترده‌ای از سوی متخصصات به‌ویژه از سال ۲۰۰۴ تاکنون در کشور انجام شده است و پژوهشگاه نیز مطالعات زیادی در زمینه سونامی انجام داده است و تاکنون موفق شده‌اند زلزله‌ها و سونامی‌های تاریخی که در این مناطق رخ داده است را شناسایی کنند.

وی، نمونه آن را شواهد به دست آمده از ۲۳۰۰ سال پیش دانست که در آن زمان ناوگان اسکندر مقدونی که در دریای عمان در حرکت بوده، به یک باره در حالی که هیچ طوفانی وجود نداشته است، در هم می‌شکند که احتمالا به دلیل بروز سونامی بوده است.

نادری با بیان اینکه زمانی که سونامی رخ می‌دهد، رسوبات خاص خود را بر جای می‌گذارد، خاطر نشان کرد: ما این رسوبات را مورد بررسی قرار دادیم و تعدادی از این زلزله‌ها و سونامی‌های تاریخی شناسایی شده است، ولی تحقیقات بسیار زیاد دیگری باید انجام شود که از آن جمله می‌توان به شناسایی بستر دریا و بررسی رسوبات زیر بستر دریا اشاره کرد تا دید بهتری نسبت به بستر دریا داشته باشیم.

وی اضافه کرد: تحقیقات در این زمینه انجام شده، ولی کافی نیست و نیازمند مطالعات بیشتر هستیم.

نادری، آخرین سونامی ایجاد شده در دریای عمان را مربوط به سال ۱۹۴۵ دانست و گفت: قبل از آن در اواخر قرن نوزدهم، سونامی دیگری حدود سال ۱۸۸۰ نیز صورت گرفته است.

اثرات فعالیت آتشفشان‌ها بر سونامی سواحل ایران

عضو هیات علمی پژوهشگاه اقیانوس‌شناسی درباره اینکه آیا آتشفشان‌ها می‌توانند موجب بروز سونامی در سواحل ایران شوند، پاسخ منفی داد و گفت: در سواحل شمال و جنوب ایران آتشفشانی نداریم؛ از این رو سونامی در ایران با منشا آتشفشان رخ نخواهد داد، به دلیل آنکه در این مناطق آتشفشانی نداریم.

وی با اشاره به اثرات فعالیت احتمالی آتشفشان تفتان در سیستان بلوچستان، اظهار کرد: از آنجایی که این آتشفشان‌ها ۳۰۰ تا ۴۰۰ کیلومتر با آب‌ها فاصله دارند، فعالیت احتمالی آنها نمی‌تواند بر بروز سونامی مؤثر باشد، ولی در سال ۲۰۱۳ زلزله‌ بزرگی در کویته پاکستان در خشکی رخ داد و موج سونامی ایجاد شده از این زلزله به سواحل ایران رسید.

به گفته وی، ارتفاع موج ایجاد شده از سونامی این زلزله کمتر از ۴۰ سانتی‌متر بوده است و نشان می‌دهد که چنین زلزله‌هایی می‌توانند موجب ناپایداری شیب بستر شوند و زمین‌لغزشی را موجب شده که این زمین‌لغزش موجب بروز سونامی شده است.

نادری تاکید کرد: بر این اساس بررسی شیب بستر و میزان پایداری رسوبات بسیار اهمیت دارد.  

انتهای پیام