دموکراسی پارلمانی و دموکراسی ریاستی
نظام‌های پارلمانی و ریاستی ۲ شکل عمده حکومت دموکراتیک است. در نظام‌های ریاستی رئیس‌جمهور و پارلمان(یا کنگره) هر یک به طور جداگانه برای مدت معینی انتخاب می‌شوند. معمولا کنگره نمی‌تواند رئیس‌جمهور را برکنار سازد؛ هر چند به ندرت امکان استیضاح به وسیله کنگره وجود دارد. از سوی دیگر رئیس؛ جمهور معمولا نمی‌تواند کنگره را منحل سازد. برعکس در نظام‌های پارلمانی رئیس دولت(اغلب نخست‌وزیر) ممکن است به موجب رای عدم اعتماد پارلمان از کار برکنار شود، نخست‌وزیر هم معمولا می‌تواند پارلمان را منحل کند و انتخابات جدیدی برگزار کند. پس در نظام ریاستی تفکیک قوا نیرومندتر است اما در نظام پارلمانی میان ۲ قوه مجریه و مقننه در عین جدایی همکاری نیز وجود دارد.
در نظام‌های ریاستی رئیس‌جمهور به وسیله مردم مستقیما و یا به طور غیرمستقیم(از طریق کالج انتخاباتی) انتخاب می‌شود اما در نظام‌های پارلمانی مردم تنها نمایندگان خود در پارلمان را انتخاب می‌کنند و آن‌ها نیز رئیس دولت را برمی‌گزینند. در نظام‌های پارلمانی رئیس کشور(رئیس‌جمهوری یا شاه) قدرت اجرایی ندارد و حکومت در دست رئیس دولت یا نخست‌وزیر است. در نظام‌های ریاستی محدودیت‌هایی برای انتخاب مجدد رئیس‌جمهور وجود دارد اما در نظام‌های پارلمانی نخست‌وزیر می‌تواند تا وقتی که حزب وی و یا ائتلاف احزاب حامی دولت در پارلمان اکثریت را داشته باشد، در قدرت باقی بماند.
در نظام‌های ریاستی مردم در هنگام انتخابات بیشتر به شخصیت نامزدهای ریاست‌جمهوری نظر دارند تا به سیاست‌ها و برنامه‌های حزبی. در نتیجه ممکن است کسی در انتخابات پیروز شود که از حمایت هیچ حزبی در کنگره برخوردار نباشد و در نتیجه نتواند کارایی لازم را از خود نشان دهد اما در نظام‌های پارلمانی سیاست‌مداری که قصد کسب مقام نخست‌وزیری داشته باشد، باید از حمایت گسترده یک حزب ائتلافی از احزاب برخوردار باشد و حمایت حزب اکثریت یا مجموعه‌ای از احزاب در پارلمان را به دست آورد.
در نظام‌های ریاستی نامزدهای ریاست‌جمهوری اگر شکست بخورند، ممکن است به طور کلی از عرصه فعالیت سیاسی خارج شوند اما در نظام‌های پارلمانی رهبر حزب شکست خورده در انتخابات رهبری اپوزیسیون را به دست می‌گیرد.
در نظام‌های پارلمانی تنها پارلمان از مشروعیت دموکراتیک برخوردار است و می‌تواند نخست‌وزیر را ابقا یا اخراج کند اما در نظام‌های ریاستی رئیس‌جمهور و کنگره هر ۲ از مشروعیت دموکراتیک برخوردارند و در صورت بروز اختلاف و نزاع میان آن ۲، تنها راه فیصله نزاع، رجوع به نظر دیوان عالی و یا دیوان قانون اساسی است.
بعضی از نظام‌های دموکراتیک نیمه‌ریاستی خوانده می‌شود. در این نظام‌ها هم رئیس‌جمهور منتخب و هم نخست‌وزیر دیده شده که به وسیله اکثریت پارلمان انتخاب شده است. رئیس‌جمهور معمولا در روابط خارجی و امور دفاعی اعمال قدرت می‌کند و نخست‌وزیر به امور اجرایی متعارف می‌پردازد. ممکن است رئیس‌جمهور از یک حزب و نخست‌وزیر از حزب دیگری باشند.
اشکال تصمیم‌گیری در دموکراسی‌ها
در دموکراسی‌ها تصمیم‌گیری سیاسی معمولا به صورت گروهی انجام می‌پذیرد و درون نهادهایی چون پارلمان، کابینه و کنوانسیون‌های حزبی به عمل می‌آید. یکی از شیوه‌های بسیار رایج و اساسی در تصمیم‌گیری رای گرفتن است. رای‌گیری برای اخذ تصمیم اشکال گوناگونی دارد. ساده‌ترین شکل رای‌گیری وقتی است که همه رای‌دهندگان دارای حق رای یکسان باشند و انتخاب تنها میان ۲ شق معین باشد و اکثریت ساده آرا برای اخذ تصمیم کفایت کند.
در شرایط متفاوت ممکن است به جای اکثریت ساده، اکثریت مطلق یعنی نصف به علاوه یک آرا لازم باشد. وضعیت دشوارتر زمانی است که اکثریت کامل‌تر مثلا دوسوم یا سه‌چهارم آرا لازم باشد. همچنین ممکن است شقوق مورد انتخاب بیش از ۲ باشد؛ مثلا وقتی سه انتخاب در کار باشد، ممکن است اکثریت ساده برای تعیین یک انتخاب لازم باشد و رای‌گیری در یک مرحله صورت گیرد اما وقتی اکثریت مطلق لازم باشد و اگر هیچکدام از سه انتخاب اکثریت لازم را به دست نیاورد، ۲ انتخابی که بیشترین رای را آورده‌اند، در دور بعدی رای‌گیری در مقابل یکدیگر قرار می‌گیرند.
ممکن است اساسا تصمیمات به اتفاق آرا اخد شود. این وضعیت در صورتی عملی می‌شود که همه اعضا از نفوذ یکسان در تعیین نتیجه برخوردار باشند. آخرین عضو مخالف در چنین وضعی از قدرت تعیین‌کنندگی برخوردار می‌شود و به عبارت دیگر دارای حق وتو است.
منبع: کتاب آموزش دانش سیاسی، دکتر حسین بشیریه
انتهای پیام
نظرات