«زمانی که پدر سیدشمس الدین که «سیدرکن الدین» عالم فرزانه یزدی است را به اتهام قتل تاجری نصاری دستگیر و می‌کنند و مورد غضب سلطان یزد قرار می‌گیرد، فرزندش سید شمس الدین را تبریز را پیش میگیرد تا پدرش را نجات دهد در راستای این جریان با دختر خواجه رشید الدین فضل االله طبیب همدانی وزیر مشهور مغول ازدواج میکند و ازادی پدرش را می‌گیرد اما در تبریز وفات می‌کند.

پس از وفات، جسدش را به یزد می‌فرستند و در گنبدخانه مدرسه ای که خودش بنا کرده بود به خاک می‌سپارند...»

این داستان که در کتاب ایرج افشار به آن اشاره شده است، بخشی از زندگی این عالم فرزانه است که امامزاده‌اش جزو میراث ارزشمندی است که در خصوص آن در کتاب «یادگارهای یزد» آمده است که «مرتضی اعظم، شمس الدین بن رکن الدین به سال 727 بود و بر آن موقوفات بسیار وقف کرده بود. این مدرسه و کتاب‌های آن بر شیعیان یزد و فارس بوده است و در وقف نامه مدرسه رکنیه نیز سخن ازدالتاب شمسیه رفته است.»

اما مدفن و محل سید شمس الدین کجاست؟ این میراث تاریخی در محله چهارمنار یزد که یکی از محلات تاریخی و قدیمی و در محدوده بافت تاریخی به شمار می‌رود قرار دارد و به نوعی نگین تاریخی و ارزشمند محله چهارمنار است.

این میراث تاریخی جزو بناهایی با معماری فاخر و دل نشین است که نه تنها نظر کارشناسان و متخصصان ایرانی بلکه غیرایرانی را نیزبه خود جلب می‌کند و علاوه بر کالبد معماری این بنا، تاثیرات فرهنگی سیدشمس‌الدین قابل توجه است.

قدیمی ترین دیوارنوشته حافظ در یزد

«حمیدرضا امیری» پژوهشگر تاریخ و فرهنگ یزد در گفت‌وگو با ایسنا به وقف‌نامه جامع‌الخیرات اشاره می‌کند که در آن به ذکر موقوفات سیدرکن‌الدین و فرزندش سیدشمس‌الدین پرداخته شده است، می‌گوید: نسخه‌ای از این وقف‌نامه چند دهه پیش از دل دیواری در روستای عزآباد بیرون آمد، و هم‌اکنون در کتابخانه وزیری یزد نگهداری می‎شود؛ و متن آن به همت استاد ایرج افشار در مجله‌ فرهنگ ایران‌زمین و نیز کتاب یادگارهای یزد به چاپ رسیده است.

وی با اشاره به این که مجموعه شمسیه در قرن هشتم هجری قمری بنا شده است، عنوان می‌کند: ذکر این نکته را حائز اهمیت است که در پایه‌ی ستون‌های همین بنای سیدشمس‌الدین خشت‌هایی با ابعاد ۴۰×۴۰×۱۰ سانتی‌متر به کار رفته که اهمیت و جذابیت آن را در مباحث تاریخ معماری و باستان‌شناسی بیشتر کرده است و بیم آن می‌رود که در اندود و مرمت‌های بنا این خشت‌ها محو و پنهان شوند.

این فعال حوزه میراث فرهنگی با بیان این که یادگارهای دیواری بقعه سید شمس‌الدین به لحاظ تاریخی بسیار مهم هستند، می‌گوید: در میان این یادگاری‌ها دو بیت از حافظ شیرازی دیده می‌شود که تاریخ 867 هجری قمری دارد و نویسنده‌اش شهاب‌الدین جلال‌الدین سمنانی است.

وی با استناد به نوشته‌های ایرج افشار می‌گوید: این دو بیت جزو قدیمی‌ترین یادگاری‌های دیواری از اشعار حافظ است. ایرج افشار نه تنها این نوشته را خاص عنوان کرده بلکه نسبت به نگهداری و حفاظت از آن نیز تاکید داشته است.

دو بیت مذکور این است: «خیز و در کاسه زر آب طربناک انداز / پیشتر زان که شود کاسه سر خاک انداز / عاقبت منزل ما وادی خاموشان است/ حالیا غلغله در گنبد افلاک انداز»

امیری با بیان این که بخشی از زیبایی بقعه سید شمس‌الدین مدیون همسرش است، می‌گوید: با وجود این‌که مرمرهای خوبی در یزد (مخصوصاً در توران‌پشت) وجود داشته، اما همسر سیدشمس‌الدین که دختر وزیر بود، برای این بقعه از تبریز سنگ مرمر تراش‌خورده و حجاری شده آورده است که هم‌اکنون زینت‌بخش این بنای نفیس است.

وی اضافه می‌کند: پس از این که سیدشمس‌الدین در تبریز از دنیا رفت، او را به یزد آوردند و در مدرسه‌ خودش به خاک سپردند. افراد دیگری نیز در این محل دفن شده‌اند. از آن‌جمله رکن‌الدین شاه پسر معین‌الدین اشرف که وزیر شاه شجاع بود و دختر سیدشمس‌الدین به همسری‌اش درآمده بود.

این فعال میراث فرهنگی می‌گوید: بازسازی سردر ورودی بقعه در سال‌های اخیر انجام شده و عمل استاد علی اکبر خرمی است.

وی درباره سوابق پژوهشی مجموعه شمسیه می‌گوید: آرتور اپهام پوپ و دونالد ویلبر که هر دو از ایران‌شناسان غربی هستند در شناسایی و معرفی مجموعه شمسیه پیشگام بوده‌اند.

این پژوهشگر فرهنگ و تاریخ یزد می‌گوید: قدیمی‎ترین سند مکتوبی که درباره برگزاری آیین‌های عاشورایی در یزد یافته‌ام متعلق به به همین مجموعه شمسیه است، و می‌گوید: در وقف‌نامه جامع الخیرات آمده است که روز عاشورا در مجموعه شمسیه، خطیبی پرهیزگار و به دور از تعصب به سخنرانی بپردازد.

مرمت‌ و موریانه زدایی

«سیدمصطفی فاطمی» مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی وگردشگری یزد در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا ضمن بیان این که مرمت استحکام بخشی این بنا خصوصا پشت بام‌ها انجام شده است، اظهارمی‌کند: پشت بام‌های این میراث تاریخی استحکام بخشی شده و در عین حال بنای تاریخی سید شمس‌الدین از نظر کالبدی مشکل خاصی ندارد.

وی در خصوص ویژگی‌های خاص این میراث تاریخی به معماری منحصربفرد و جایگاه این میراث ارزشمند اشاره می‌کند و می‌گوید: درخصوص ترمیم این بنای تاریخی و موریانه زدایی آن اقداماتی درچند سال گذشته توسط میراث فرهنگی انجام شده به طوری که حدود 300 میلیون تومان درقبال این میراث تاریخی هزینه شده است.

مرمتی از دوران پیرنیا

«نجمه نادری» یکی ازپژوهشگران و فعالان میراث فرهنگی هم در خصوص مرمت‌های سیدشمس الدین به ایسنا می‌گوید: در دوره پیرنیا مرمت‌های اساسی این بنا را داشتیم که البته دهه 60 بازسازی‌هایی انجام شده که «محمدرضا اولیا» جزو متولیان امر در آن زمان بوده است البته احتمالا مرمت سقف نیز جزو مرمت‌های پهلوی دوم باشد که در غیر این صورت مرمت‌های مربوطه به زمان قبلتر بازمی‌گردد.

سیدشمس‌الدین، شیعه یا سنی؟

نکته‌ای که در مورد این مرد بزرگ مطرح می‌شود و به مذهب وی مربوط است، اهل تسنن بودن وی است به طوری که هنوز کاملا مشخص نیست که سید شمس الدین که فرزند سید رکن الدین است شیعه بوده یا اهلسنت اما انچه روایت می‎شود و از نظر کارشناسان میراث فرهنگی نیزمطرح می‎شود، این است که سید شمس الدین اهل تسنن بوده چرا که در ان زمان نیز مذهب غالب مردم یزد سنی شافعی بوده است که دراین مذهب رابطه نزدیکی با ائمه شیعیان وجود دارد.

از منظر دیگر در بقعه سید شمس الدین احدایث شیعه هم وجود دارد اما جالب این است که تا قبل از دوره صفوی یعنی در زمان حیات این افراد در دوران آل مظفر شیعه و سنی به صورت امروز بسیارمشخص نبوده است و در دوران صفوی این تفاوت مذهبی به چشم می‌خورد.

البته در نگاهی دیگر، سید رکن الدین ازنسب و براساس شجره نامه‌اش به امام جعفر صادق(ع) می‌رسد که  یکی از احتمالات شیعه بودن مذهب وی را همین مسئله می‌دانند با این وجود که در اهل تسنن نیز سید وجود داشته و وی نیز از اولاد پیامبر(ع) و از فرزندان حضرت زهرا(س) محسوب می‎شود.

آنچه در خصوص این دو امام زاده بیش از همه اهمیت دارد خدمات بسیار فراوان ایشان در عمران و آبادانی و افزایش دانش مردم است و موقوفه‌هایشان نشان از خدمات بسیار فراوان وی دارد.

انتهای پیام