حسن بن علی بن محمد(ع) مشهور به امام حسن عسکری(ع) (۲۳۲-۲۶۰ق) یازدهمین امام شیعیان اثناعشری است که به مدت شش سال امامت را بر عهده داشت. او فرزند امام هادی(ع) و پدر امام مهدی(عج) است.

مشهورترین لقب وی، عسکری است که به اقامت اجباری‌اش در سامرا اشاره دارد. او در سامرا تحت مراقبت حکومت عباسی قرار داشت و برای فعالیت‌هایش با محدودیت روبه‌رو بود، امام عسکری(ع) از طریق نمایندگان خود و همچنین از راه نامه‌نگاری با شیعیان ارتباط داشت؛ عثمان بن سعید، نخستین نایب خاص امام زمان(عج)، از نمایندگان خاص وی نیز به شمار می‌رفت.

امام حسن عسکری(ع) در ۸ ربیع‌الاول سال ۲۶۰ق، در ۲۸ سالگی در سامرا به شهادت رسید و در کنار مرقد پدرش دفن شد. مدفن آن دو به حرم عسکریین مشهور است و از زیارتگاه‌های شیعیان در عراق به شمار می‌آید.

القاب امام حسن عسکری (ع)

لقب‌های او را هادی، نقی، زکی، رفیق و صامت ذکر کرده‌اند. برخی از مورخان لقب «خالص» را هم گفته‌اند. ابن الرضا نیز لقبی است که امام جواد(ع)، امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع) به آن شهرت یافته‌اند. لقب «عسکری» نیز مشترک میان امام هادی(ع) و امام حسن عسکری(ع)، است زیرا هر دو در شهر سامرا اقامت اجباری داشتند. «عسکر» عنوان غیرمشهوری برای سامرا بوده است، همچنین به خاطر اشتراک نام «حسن» میان ایشان و امام حسن مجتبی(ع)، ایشان را « حسن اخیر» نیز گفته‌اند.

دوره‌های زندگی

مدت کوتاه عمر امام به سه دوره تقسیم می‌شود؛ تا چهار سال و چند ماهگی (و بنا به یک قول تا سیزده سالگی)، در مدینه به سر برد. تا ۲۳ سالگی به اتفاق پدر بزرگوارش در سامرا می‌زیست و تا ۲۸ سالگی (شش سال و اندی پس از شهادت امام دهم )، در سامرا ولایت بر امور و پیشوایی شیعیان را بر عهده داشت.

روایاتی از رسول اکرم (ص) و اهل بیت(ع) بر امامت دوازده امام وارد شده و در آن‌ها، به روشنی، به نام ایشان از جمله امام حسن بن علی عسکری (ع) اشاره شده است. علاوه بر آنکه در روایات نقل شده از پدر بزرگوارش، به امامت آن حضرت تاکید شده است.

جابر بن عبدالله انصاری، با اشاره به لوحی که در دستان مبارک حضرت زهرا(س) مشاهده کرده بود، به امامت و نام امام عسکری(ع) بیان کرده است و مشهور بین شیعه آن است که امام عسکری (ع) فرزندی جز امام مهدی (عج) از خود به یادگار نگذاشت.

کوشش علمی در دفاع از اسلام و رد شبهات

امام عسکری (ع) به دلیل شرایط نامساعد و تنگناهای شدید حکومت عباسی، در گسترش دانش بی‌کران خود در همه‌ی جامعه پیروزی چندانی به دست نیاورد؛ اما شاگردانی تربیت کرد که هرکدام در گسترش معارف اسلام و رفع شبهات دشمنان، نقش مؤثر و ارزنده‌ای داشتند.

شیخ طوسی، شمار شاگردان آن حضرت را افزون بر یک صد نفر ثبت کرده است؛ میان آنان چهره‌ها و شخصیت‌های برجسته و وارسته‌ای مانند احمد بن اسحاق اشعری قمی، ابو هاشم داود بن قاسم جعفری، ابو عمرو عثمان بن سعید عمری، علی بن جعفر و محمد بن حسن صفار به چشم می‌خورند.

گسترش حلقه‌ی ارتباطی با شیعیان از طریق نمایندگان

در پی تلاش‌های فراوان امامان پیشین(ع)، در زمان امام عسکری(ع) تشیع در مناطق و شهرهای مختلف، گسترده شده و شیعیان در گسترۀ وسیعی زندگی می‌کردند. گستردگی و پراکندگی مراکز شیعی، وجود سازمان ارتباطی منظمی را ایجاب می‌کرد تا پیوند شیعیان را با حوزۀ امامت و نیز ارتباط آنان را با هم دیگر برقرار سازد و از این رهگذر، آنها را از نظر دینی و سیاسی، رهبری و سازماندهی کند.

این نیاز، از زمان امام نهم(ع) احساس می‌شد و چنان که در روش آن حضرت و امام دهم(ع) آمده، شبکۀ ارتباطی وکالت و نصب نمایندگان در مناطق گوناگون، از آن زمان وجود داشته است. این برنامه، زمان امام عسکری(ع) نیز پی گیری شد. بنابر یافته‌ها و شواهد تاریخی، آن حضرت نمایندگانی از میان شخصیت‌های برجستۀ شیعه، در مناطق فراوان نصب کرده و با آنان در ارتباط بود و از این راه، شیعیان را در همۀ مناطق زیر نگاه داشت.

یکی از نمایندگان امام «احمد بن اسحاق بن عبدالله قمی اشعری»، از یاران ویژۀ امام و از شخصیت‌های بزرگ شیعی در قم بود. برخی از دانشمندان علم رجال، از او به عنوان رابط بین قمی‌ها و امام و از جمله اصحاب خاص آن حضرت یاد کرده‌اند، اما دانشمندان دیگر، او را وکیل و نماینده امام دانسته‌اند.

در راس وکیل‌های امام، «محمد بن عثمان عمری» قرار داشت و وکیل‌های دیگر، به وسیلۀ او با امام در ارتباط بودند. آنها نوعا اموال و وجوهات جمع‌آوری شده را به وی تحویل می‌دادند و او آن‌ها را به امام(ع) می‌رساند.

افزون بر شبکه‌ی ارتباطی وکالت، امام از طریق فرستادن پیک، با شیعیان و پیروان خود ارتباط برقرار کرده و مشکلات آنان را برطرف می‌کرد. امام، گذشته از پیک‌ها، از طریق نامه نگاری نیز با شیعیان ارتباط داشت و آنها را در موقعیت‌های حساس راهنمایی می‌کرد.

نامه‌ای که امام به «ابن بابویه» نوشته، نمونه‌ای از این نامه‌ها است. امام دو نامه نیز به شیعیان قم و آبه (آوه) نوشته که متن آن‌ها در کتاب‌ها گرد آمده است. 

بر اساس روایتی، امام عسکری(ع) بامداد روز هشتم ربیع الاول سال ۲۶۰ ق اندکی پیش از رحلت، نامه‌های فراوانی به مردم مداین نوشت.ف

فعالیت‌های سیاسی امام حسن عسکری (ع)

امام عسکری علیه‌السّلام با وجود همۀ محدودیت‌ها و کنترل‌های دستگاه خلافت، یک زنجیره فعالیت‌های سیاسی سری را رهبری می‌کرد که با گزینش شیوه‌های پنهان کاری، از چشم جاسوسان دربار، به دور می‌ماند.

برای نمونه، عثمان بن سعید عمری، از نزدیک‌ترین و صمیمی‌ترین یاران امام(ع) در پوشش روغن فروشی فعالیت می‌کرد. شیعیان و پیروان آن حضرت، اموال و وجوه خود را به او می‌رساندند و او آن‌ها را در ظرف‌های روغن قرار داده، به حضور امام(ع) می‌رساند.

آگاهی بخشی سیاسی به چهره‌های برجسته شیعه

از دیگر فعالیت‌های سیاسی امام عسکری(ع)، تقویت و توجیه سیاسی رجال مهم شیعه، برابر فشارها و سختی‌های مبارزات سیاسی، برای حمایت از آرمان‌های بلند تشیع بود. از آن جا که شخصیت‌های بزرگ شیعه در فشار بیشتری بودند، امام به تناسب مورد، آنان را راهنمایی می‌کرد و روحیۀ آنان را بالا می‌برد. همچنین می‌کوشید صبر و آگاهی آنان در برابر فشارها، تنگناها و تنگدستی‌ها فزونی یابد تا بتوانند مسئولیت بزرگ اجتماعی و سیاسی و وظایف دینی خود را به خوبی انجام دهند

پشتیبانی مالی از شیعیان

یکی دیگر از موضع گیری‌های امام عسکری(ع)، حمایت مالی از شیعیان -به ویژه از یاران خاص و نزدیک آن حضرت-بود. این کار سبب شد آنان زیر فشار مالی، جذب دستگاه حکومت عباسی نشوند. 

بهره‌گیری ایشان از دانش غیبی

امامان معصوم(ع) در پرتو ارتباط با پروردگار جهان، از دانش غیبی برخوردار بودند و در مواردی که اساس حقانیت اسلام یا مصالح بلند مرتبۀ امت اسلامی، در خطر قرار می‌گرفت، از این آگاهی به صورت «ابزار هدایت» استفاده می‌کردند.

پیش گویی‌ها و گزارش‌های غیبی آنها، بخش مهمی از زندگی ایشان را در بر می‌گیرد؛ با مطالعه در زندگی امام عسکری(ع)، چنین به نظر می‌رسد که آن حضرت، بیش از امامان دیگر، دانش غیبی خود را آشکار می‌کرده است.

پس از انتقال امام هادی(ع) به سامرا، آن حضرت تحت مراقبت و کنترل شدید بود؛ ازاین رو امکان معرفی فرزندش امام حسن(ع) به عموم شیعیان، در جایگاه امام بعدی وجود نداشت. به طور اصولی این کار، زندگی او را از ناحیۀ حکومت وقت، در معرض خطر جدی قرار می‌داد. به همین سبب کار معرفی امام عسکری(ع) به شیعیان و گواه گرفتن آنان در این باب، در ماه‌های پایانی عمر امام هادی(ع) انجام شد؛ به گونه‌ای که هنگام رحلت آن حضرت، گروهی از شیعیان از امامت امام عسکری(ع)، آگاهی نداشتند. 

امام عسکری(ع) برای زدودن زنگار شک‌ها و تردیدها و نیز برای حفظ یاران خود از خطر یا هدایت گمراهان، ناگزیر می‌شد، پرده‌های حجاب را کنار زده، از آن سوی جهان ظاهر خبر دهد.

آماده سازی شیعیان برای دوران غیبت

از آن جا که پنهان شدن پیشوا و رهبر هرجمعیت، یک حادثه غیرطبیعی و نامانوس است و باور کردن آن و نیز تحمل مشکلات ناشی از آن، برای مردم دشوار است، پیامبر اسلام(ص) و سلم و امامان پیشین(ع)، به تدریج مردم را با این موضوع آشنا ساخته، افکار را برای پذیرش آن آماده می‌کردند.

این تلاش، در عصر امام هادی و عسکری(ع)، به صورت جدی‌تری به چشم می‌خورد؛ چنان که امام هادی(ع) بعضی از کارها را به وسیلۀ نمایندگان انجام می‌داد و خود کمتر با افراد تماس می‌گرفت. این امر در زمان امام عسکری علیه السلام، جلوۀ بیشتری یافت؛ زیرا با وجود تاکید بر تولد حضرت مهدی(عج) او را فقط به شیعیان خاص و بسیار نزدیک نشان می‌داد. از سوی دیگر، تماس مستقیم شیعیان با خود آن حضرت نیز روزبه روز محدودتر و کمتر می‌شد؛ به گونه‌ای که حتی در شهر سامرا از طریق نامه یا به وسیلۀ نمایندگان خویش، به مردم پاسخ می‌داد. بدین ترتیب، آنان را برای پذیرش اوضاع و شرایط عصر غیبت و ارتباط غیرمستقیم با امام آماده می‌ساخت. این همان روشی است که امام دوازدهم(ع) در زمان غیبت صغرا در پیش گرفت و به تدریج شیعیان را برای دوران غیبت کبرا آماده ساخت. 

معرفی حضرت مهدی(عج) به عنوان جانشینی 

یکی از مسئولیت‌های بزرگ امام عسکری(ع) معرفی حضرت مهدی(عج) به جانشینی خود بود. این امر، زمانی سخت تر می‌شد که آن حضرت می‌بایست بنا به دلایلی، فرزند خود را در پردۀ «پنهان زیستی» نگه دارد، تا از گزند بدخواهان در امان بماند. با این حال در موارد فراوانی، به معرفی جانشین خود به افراد مورد اطمینان پرداخته است.

یک کارشناس مذهبی در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص امام حسن عسکری (ع) اظهار کرد: امام حسن عسکری(ع) در سال ۲۳۲ هجری قمری به دنیا آمده و ۲۸ سال عمر کردند و کمترین ‌سال‌های امامت را داشتند و تنها شش سال در عرصه‌ی امامت درخشیدند.

حجت الاسلام محمود هادی گفت: بعد از شهادت امام رضا(ع) خاندان بنی عباس، فشار زیادی را به آل محمد(ص) و سه امام شیعه، امام جواد (ع)، امام علی النقی(ع) و امام حسن عسکری(ع) تحمیل می‌کرد لذا مدت عمر آنها بسیار کوتاه بوده و به ترتیب ۲۵، ۴۲ و ۲۸ سال عمر کردند.

در دوران امام حسن عسکری (ع)، شیعه از قدرت بالایی برخوردار بود

وی ادامه داد: خاندان بنی عباس به شدت از قدرت یافتن اهل بیت(س) نگران بودند به خصوص گسترش قدرت شیعه در عراق، نگرانی آنها را چندین برابر می‌کرد چرا که در این دوران شیعه از قدرت فوق‌العاده‌ای برخوردار بود؛ روزی جعفر کذاب بعد شهادت امام حسن عسکری (ع) نزد وزیر وقت رفت و درخواست کرد تا امامت شیعیان را عهده‌داری کند، اما وزیر وقت قبول نکرده و بیان کرد که ما پول زیاد خرج کردیم تا برادر شیعیان را از بین ببریم، افسار شیعیان دست ما نبوده و دست خدا است لذا این مهم نشان دهنده‌ی قدرت زیاد شیعیان در دوره بنی‌عباس است. 

وی افزود: دومین عامل که به فشار و اختناق دوران بنی‌عباس اضافه می‌کند، موضوع ظهور امام زمان (عج) است؛ آنها می‌دانستند که مهدی موعود(عج) فرزند امام حسن عسکری (ع) است لذا فشار را افزایش دادند تا به ایشان دست یابند، اما با عنایت الهی این امر هیچ وقت امکان‌پذیر نشد. 

حجت‌الاسلام هادی بیان کرد: یکی از اقدامات بارز امام حسن عسکری (ع)، آماده‌سازی شیعیان برای غیبت امام عصر(عج) است، ایشان دوره‌ی تربیتی برای شیعیان قرار دادند تا آنها بدانند که در دوران غیبت باید چه اقدامی انجام دهند لذا شبکه‌ی ارتباطی تحت عنوان شبکه‌ی ارتباطی وکالت را تشکیل دادند تا با وکلا در اقصی نقاط دنیا ارتباط داشته باشند.

وی اضافه کرد: گام دوم امام عسکری(ع) برای جامعه‌سازی منتظران، معرفی منابع علمی متقن و آشنایی جامعه اسلامی با کتب حدیثی که درباره مهدویت به نگارش درآمده بود، مانند آثار فضل بن شاذان نیشابوری است.

وی یادآور شد: اقدام سوم امام یازدهم(ع) تربیت شاگردان برای آینده بود؛ نامه‌فرستادن به بزرگان شیعه در مناطق مختلف، اقدام بعدی امام برای آشنایی شیعیان با موضوع مهدویت و زمینه‌سازی برای عصر غیبت بود و گام دیگر امام در مسیر جامعه‌سازی مهدوی، برخورد با منحرفان فکری و اعتقادی مانند صوفیان، غلات و دوگانه‌پرستان و نیز دورکردن این جماعت از بدنه جامعه شیعی بود؛ حضرت عسکری(ع) برای معرفی جانشین خود سه نشانه را بیان کردند، خواندن نماز بر پیکر امام، خبر دادن از نامه‌ها و پاسخ‌دادن به نامه‌های مسافرانی که از ایران و قم به سامرا آمده بودند.

این کارشناس مذهبی بیان کرد: بهره‌مندی از کرامت و علوم غیبی اقدام دیگری که بود که امام حسن عسکری(ع) برای اثبات امامت خود و آماده‌سازی مردم برای پذیرش امامت حضرت مهدی(عج) انجام می‌دادند.

 وی تاکید کرد: عامل مهم دیگر استفاده‌ی بسیار زیاد و چشمگیر ایشان از علم غیب است؛ با وجود اینکه اهل بیت(س) چندان از این علم استفاده نکردند، اما امام حسن عسکری (ع) بیشترین استفاده را داشتند و علت اصلی آن شایعه پراکنی، بحث شک و نفاق و ایجاد شبهه زیاد بود لذا برای ایستادگی در برابر شبهات، این موضوع را در پیش گرفتند.

انتهای پیام