قالیبافان خراسان رضوی روزهای بسیاری از عمر خود را در پشت دارهای قالی، به امید بهره‌مندی از بیمه قالیبافی سپری کرده‌اند، اما متأسفانه اجرای این مصوبه با مشکلاتی همراه بوده است تا جایی که سال‌های متمادی است، قالیبافان به امید برخورداری از بیمه قالیبافی به انتظار نشسته‌اند.
به همین منظور و برای بررسی مشکلات بافندگان و صنعت قالیبافی به روستای هندل‌آباد یا همدل‌آباد در دهستان کنویست بخش مرکزی شهرستان مشهد و در ۳۵ کیلومتری شهر مشهد سری زده‌ایم. شغل بیشتر زنان این روستا قالیبافی است. وارد یکی از کارگاه‌های فعال در روستا می‌شویم. چهار زن مقابل دار قالی نشسته‌اند. صدای دفتین زنی بر گره‌های ظریف نخ‌های رنگارنگ بر روی دار برافراشته قالی در فضا طنین‌انداز است. به سراغ یکی از بافندگان می‌رویم و با او گفت‌وگو می‌کنیم. راضیه حدودا ۴۵ سال سن دارد و از قدیمی‌ترین بافندگان کارگاه است.
او می‌گوید: یکی از بزرگترین مشکلات بافندگان این است که تحت پوشش بیمه قرار ندارند. در طی این همه سال قالیبافی بیمه نداشته‌ام و در این مورد از جایی درخواست نکرده‌ام. کسی هم برای بیمه شدن ما درخواستی نداده است.
راضیه با اشاره به دشوار بودن شغل قالیبافی و دستمزد پایین آن ادامه می‌دهد: اگر تلاش بیشتری کنیم و بتوانیم زیاد کار کنیم و وقت بیشتری برای قالیبافی داشته باشیم نهایتا بتوانیم روزی ۴۰ هزارتومان کار کنیم و یک قالی را در چهار الی ۶ ماه به صاحبکار تحویل بدهیم. به طور کلی حمایتی از بافندگان نمی‌شود.
به کارگاه قالیبافی دیگری می‌رویم. دو زن در کارگاه مشغول به کار هستند. مریم یکی از زنان بافنده دارای ۳۰ سال تجربه در زمینه قالیبافی است. او درباره وضعیت کار و بیمه بافندگان می‌گوید: در سال ۹۲ که در همین رابطه خبرهایی به گوشمان رسید، اقداماتی انجام داده و نام خود را ثبت کردیم. ولی متاسفانه به ما گفتند که دیگر چنین طرحی وجود ندارد و ما موفق به بیمه خود نشدیم.
این بافنده با اعتراض به پایین بودن دستمزد و حقوق بافندگان ادامه می‌دهد: ما هرروز صبح تا شب در حال قالیبافی هستیم. با این حال تنها می‌توانیم بعد از چهار یا پنج ماه یک قالی سه در چهار تحویل بدهیم که دستمزد آن برای هر نفر ۴ یا ۵ میلیون تومان بیشتر نخواهد بود.
این خانم قالیباف در پاسخ به این سوال که آیا خود مستقیما به بازار دسترسی دارد یا برای کسی کار می‌کند، پاسخ می‌دهد: برای کسی کار می‌کنم. برای خود اشتغالی به کمیته امداد مراجعه کردم تا بتوانم خودم مستقیما به بازار برای فروش قالی دسترسی داشته باشم. ولی برای این کار حمایتی نشدم.
او بزرگترین مشکل خود را در زمینه قالیبافی دستمزد پایین آن دانست و می‌گوید: کار سنگین و اصلی را ما انجام می‌دهیم ولی پول فروش فرش به جیب افراد دیگری می‌رود.
آینده‌ای برای بافندگان قالی وجود ندارد
مریم با اشاره به دشواری شغل خود و عدم حمایت کافی بیان می‌کند: ما می‌خواهیم بیمه بافندگان پیگری شود. با وجود اینکه ۳۰ سال است که در حال قالیبافی هستیم، ولی هیچ آینده تضمین شده‌ای از سمت این شغل ندارم.
برای بررسی بیشتر به خانه دیگری که در یکی از اتاق‌های آن دار قالی را برپا بود سرزدیم. این بافنده که نامش زهرا است ۲۵ سال است که مشغول قالیبافی در این روستا است. او در رابطه با وضعیت شغلی خود می‌گوید: چندباری که از صاحبکار خود درخواست بیمه کرده‌ام، جواب می‌دهد امکان بیمه شدن وجود ندارد.
زهرا در رابطه با وضعیت دستمزد و حقوق بیان می‌کند: اگر بتوانیم هر روز و بدون وقفه قالی ببافیم، هر سه الی چهار ماه می‌توانیم یک قالی را تحویل دهیم که پول آن هم زمانی که بین کارگران تقسیم می‌شود، به هر یک مقدار ناچیزی می‌رسد.
درآمد ناچیزی نصیب ما می‌شود
او ادامه می‌دهد: ۲۵ سال است که مشغول قالیبافی هستم. از چشم و سر و شانه و... برای این کار مایه گذاشته‌ام ولی در نهایت تمام سود این کار به جیب فرد دیگری می‌رود و درآمد ناچیزی نصیب ما می‌شود.
دولت و مسئولین از ما حمایت کنند
زهرا خاطرنشان می‌کند: دولت و مسئولین باید از ما حمایت کنند تا بتوانیم سود کاری که انجام می‌دهیم، نصیب خودمان شود و شرایط دسترسی مستقیم ما به بازار را فراهم کند.
این بافنده با اشاره به قالی که در حال بافت است، ادامه می‌دهد: شاید قیمت این قالی ۱۰۰ میلیون تومان باشد ولی از این ۱۰۰ میلیون تومان تنها ۱۰ میلیون آن نصیب بافندگان این قالی می‌شود.
در همین رابطه مهدی کلالی، رئیس اداره کل فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار می‌کند: حدود ۹۰ هزار بافنده در سطح استان وجود دارد که این تعداد صرفا با مهارت قالیبافی آشنایی دارند و تنها ۴۵ درصد از این آمار قالیباف فعال هستند. البته این آمار کاملا دقیق نیست و این یک ضعف در صنعت قالیبافی تلقی می‌شود زیرا سامانه‌ای وجود ندارد که آمارها را به طور دقیق و کامل بررسی کند. از طرفی هم چون بافندگان قشر خاصی هستند که امکان دارد به اینترنت و سایر منابع دسترسی نداشته باشند، ثبت اطلاعات و آمارشان کمی دشوار است.
او با بیان مشکلات موجود در زمینه بیمه تامین اجتماعی قالیبافان ادامه می‌دهد: بیمه تامین اجتماعی قالیبافان از سال ۹۳ تا کنون به دلیل محدودیت‌های اعتباری دیگر کسی را جذب نکرد و بیمه شدگان نیز ریزش داشتند. در همین راستا، مرکز ملی فرش ایران تفاهم‌نامه‌ای را با صندوق بیمه عشایر روستایی کشاورزان منعقد کرد که خط در آمدی قالیبافان را از ۴۵۰ هزار تومان تا یک میلیون و ۵۰۰ هزارتومان تعیین کند و بر مبنای آن، بافندگان مستلزم می‌شدند که ۱۵ درصد از درآمدشان را برای بیمه پرداخت کنند که از این ۱۵ درصد نیز، ۱۰ درصد را دولت و ۵ درصد را بافنده پرداخت می‌کرد.
رئیس اداره کل فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی ادامه می‌دهد: در مرداد ماه سال ۹۹ نیز مجددا یک تفاهم‌نامه تکمیلی منعقد شد که طبق این تفاهم نامه، دولت باید تمام حق بیمه قالیبافان در یک سال اول را پرداخت می‌کرد. یعنی در سال اول، همان ۵ درصدی که قالیباف موظف به پرداخت آن بود از جانب دولت پرداخت می‌شد. در سال اول، قالیباف موظف به پرداخت یک درصد از حق بیمه بود، از سال دوم موظف به پرداخت ۲درصد،سال سوم ۳درصد، سال چهارم ۴ درصد و در نهایت سال پنجم موظف به پرداخت ۵درصد از حق بیمه می‌شود. اما متاسفانه به دلیل محدودیت‌های اعتباری دولت قبل، تا کنون خبری از اجرای این تفاهم نامه نشده است.
خراسان رضوی هم‌اکنون با کمبود قالیباف مواجه است
رئیس اداره کل فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی با اشاره به عدم تطابق درآمد قالیباف با تورم حاضر در کشور عنوان کرد: درآمد یک قالیباف هیچ تطابقی با تورم موجود در اقتصاد کشور ندارد و به این دلیل آمار قالیبافان فعال رو به کاهش است. با وجود اینکه سرمایه‌گذار وجود دارد، اما خراسان رضوی هم‌اکنون با کمبود قالیباف مواجه است. بزرگترین دغدغه قالیباف‌ها بازار و فروش و تامین مواد اولیه است. برای بهبود این وضعیت، تنها راهکار پیشنهادی ما این بود که قالیبافی از حالت تک‌بعدی خارج شده و به یک فعالیت کارگاهی تبدیل شود.
کلالی همچنین با عنوان مزایای فعالیت کارگاهی قالیبافان ادامه داد: مزایای فعالیت کارگاهی قالیبافان این است که تسهیلات بانکی و تولید محصولات معیوب را به حداقل می‌رساند. زیرا هر کارگاه یک ناظر فنی دارد و حین کار به رفع اشکالات محصولات می‌پردازد. فایده دیگر فعالیت کارگاهی این است که وظیفه قالیباف فقط بافندگی و سپس دریافت درآمد است و دیگر دغدغه بازار و نقدینگی را ندارد.
حدود ۳۰۰ تا ۳۵۰ کارگاه غیرمتمرکز قالیبافی در خراسان رضوی وجود دارد
وی افزود: حدود ۳۰۰ تا ۳۵۰ کارگاه غیرمتمرکز قالیبافی در خراسان رضوی وجود دارد و در هر کارگاه حداقل ۱۰ نفر مشغول به کار هستند. میزان کارگاه‌های متمرکز نیز بین ۵۰ الی ۶۰ عدد است. تعداد کارگاه‌های قالیبافی استان تا پایان سال ۱۴۰۰ به‌روز خواهد شد و در تلاش هستیم تا آمار کارگاه‌های موجود در استان را افزایش دهیم.
از ابتداء سال ۱۴۰۰ تا کنون ۱۷ مورد پروانه بهره‌برداری کارگاه قالیبافی در استان صادر شده است
رئیس اداره کل فرش سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی همچنین از ایجاد دو سامانه بهین‌یاب و هماهنگ در جهت صدور پروانه‌های بهره‌برداری خبر داد و می‌گوید: سازمان ملی فرش خوشبختانه در سال ۱۴۰۰ با استفاده از دو سامانه بهین‌یاب و هماهنگ، صدور پروانه و تاسیس کارگاه‌های قالیبافی را تسریع و قابل پیش‌بینی کرده است. فعالیت این دو سامانه بدین صورت است که واحد تولیدی اطلاعات خود را در سامانه بهین‌یاب ثبت کرده و سپس سازمان ملی فرش در سامانه هماهنگ برای آن واحد تولیدی پروانه بهره‌برداری صادر خواهد کرد. از ابتداء سال ۱۴۰۰ تا کنون ۱۷ مورد پروانه بهره‌برداری کارگاه قالیبافی در استان صادر شده و هر کدام از این واحدهایی که پروانه بهره‌برداری کسب می‌کنند حداقل برای ۲۰ نفر اشتغالزایی دارند.
کلالی در ارتباط با میزان صادرات فرش دستباف در خراسان رضوی خاطرنشان کرد: در ارتباط با صادرات فرش دستباف آمار کامل و دقیقی در دست نداریم زیرا این اطلاعات تحت اختیار گمرک است و گمرگ این آمار را محرمانه تلقی می‌کند. از سال ۹۷ به بعد دیگر هیچ آمار گمرکی در خصوص صادرات فرش در دست نیست اما نمی‌توان با قطعیت گفت فرشی که از مرز خراسان رضوی صادر شده در خود این استان نیز تولید شده است، زیرا آن فرش می‌تواند از تبریز به خراسان رضوی ارسال شده باشد و سپس از مرز خراسان رضوی به سایر کشورها صادر شود و برعکس.
در خراسان رضوی سالانه بین ۳۰ تا ۳۵ هزار متر مربع فرش تولید می‌شود
وی افزود: با توجه به اینکه در خراسان رضوی ۴۰ تا ۴۵ هزار قالیباف فعال وجود دارد و سالانه بین ۳۰ تا ۳۵ هزار متر مربع تولید داریم و تنوع سبک تولید در استان فراوان است، در زمینه صادرات نمی‌توان گفت نسبت به سایر استان‌ها پیشتاز هستیم، اما عملکرد خوب و چشمگیری داریم و حدود ۵۰ درصد از تولیدمان به صادرات ختم می‌شود.
همچنین هادی مخملی، رئیس اتحادیه فرش دستبافت مشهد در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص وضعیت بیمه بافندگان و مشکلات آن‌ها می‌گوید: در حال حاضر تعداد قالیبافانی که در مشهد در انتظار بیمه تامین اجتماعی هستند ۵۷۰۰ نفر است. از ابتداء سال ۹۳ تا کنون ۶۰۰۰ بیمه مربوط به قالیبافان قطع شده است. تعداد قالیبافان که در حال حاضر در مشهد بیمه هستند ۲۲۰۰ نفر است.
اولین مانع در مسیر کار قالیبافان کاهش قدرت و ظرفیت آن‌ها در جهت تولید است
او در رابطه با موانعی که بر سر راه قالیبافان وجود دارد، ادامه می‌دهد: اولین مانع در مسیر کار قالیبافان کاهش قدرت و ظرفیت آن‌ها در جهت تولید است. تا قبل از افزایش قیمت مواد اولیه، قالیباف به تنهایی می‌توانست به صورت شخصی فعالیت کند، اما اکنون این شرایط وجود ندارد و قالیبافان با مشکلات زیادی سر و کار دارند.
بیمه حدود ۶۰۰۰ قالیباف قطع شده و هنوز تجدید نشده است
رئیس اتحادیه فرش دستباف مشهد بیان می‌کند: دومین مانع در مقابل قالیبافان مربوط به بیمه تامین اجتماعی است. به دلیل عدم بودجه کافی دولت بیمه برای قالیبافان لحاظ نمی‌شود. از سال ۹۳ که بیمه‌های تامین اجتماعی قالیبافان به مشکل برخورده است، بیمه حدود ۶۰۰۰ قالیباف قطع شده و هنوز تجدید نشده است.
مخملی تصریح می‌کند: البته بیمه صندوق عشایر عملکرد نسبتا مطلوبی داشته اما این بیمه شرایط و فواید کمتری دارد. فایده بیمه صندوق عشایر این است که در صورتی که قالیباف دوباره تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی قرارگیرد، سوابق آن را پذیرفته و تایید می‌شود.
بیمه تنها عاملی است که به قالیبافان برای ادامه دادن این شغل سخت، انگیزه می‌دهد
او در ارتباط با تاثیر چشمگیر بیمه تامین اجتماعی در روند عملکرد قالیبافان بیان می‌کند: موضوع بیمه تنها عاملی است که به قالیبافان برای ادامه دادن این شغل سخت، انگیزه می‌دهد. زیرا بیمه تامین اجتماعی مشخص کننده آینده، جایگاه و منزلت بافنده است و همچنین تاثیر چشمگیری در اشتغالزایی و افزایش میزان بافندگان و تولید دارد.
رئیس اتحادیه فرش دستباف مشهد خاطرنشان می‌کند: عامل اصلی عدم بیمه تامین اجتماعی قالیبافان، کمبود بودجه دولت است. اتحادیه‌ها با وجود چنین شرایطی موظفند با بررسی گروه‌های مختلف قالیبافان، به تخصیص بیمه به قالیبافانی که شرایط سخت‌تری دارند، اقدام کنند.
در حالی که بیمه قالیبافان از اهمیت بسیاری برخوردار است و امنیت شغلی برای بافندگان رقم زده و موجب انگیزه برای ادامه این حرفه محسوب می‌شود، اما به دلیل کمبود بودجه امکان برقرای بیمه همه قالیبافان و اجرای این حکم قانونی آن وجود ندارد. از طرف دیگر، با توجه به افزایش نرخ تورم در سال‌های اخیر، دستمزد این قشر کفاف زندگی آن‌ها را نمی‌دهد و در حال حاضر شرایط به گونه‌ای است که هیچ آینده تضمین شده‌ای برای قالیبافان وجود ندارد.
گزارش از فرزانه لک زایی و لعیا فضیلت
انتهای پیام
نظرات