بهمن زینلی در بخش دوم گفت‌وگو با ایسنا در خصوص محتوای اصلی نظام آموزش و پرورش در ایران، اظهار کرد: از زمانی که نظام آموزش و پرورش در ایران معاصر به وجود آمد رویکرد جامعه‌ ایران نسبت به این امر رویکرد خوبی نبود.

وی گفت: البته این امر ناشی از آن نیست که جامعه ایران اهمیت علم و سواد و دانش را نمی‌داند، بلکه تغییراتی در نظام سیاسی، اداری و مدیریتی ایجاد شد، به ویژه از دوره‌ پهلوی دوم و بعد از کودتای ۲۸ مرداد و قبل از آن بحث ملی شدن صنعت نفت، ساختار دولت در ایران به شدت تغییر یافت و منابع درآمدی دولت یا به تعبیر بهتر اقتصاد به طور کامل در دست دولت قرار گرفت.

استاد تاریخ دانشگاه اصفهان با اشاره به دولتی شدن اقتصاد و منابع درآمدی متأثر از نفت، افزود: دولتمردان به جای اینکه به فکر تولید باشند که لازمه‌ آن توسعه‌ دانش و آموزش است، محصولات نفتی را می‌فروختند و نیازهای کشور را به وسیله‌ واردات تامین می‌کردند. این امر باعث شد توجه دولتمردان به عواملی جلب شود که درآمد بیشتری دارند.

وی با اشاره به کاهش توجه مسئولان کشور به اموری مثل آموزش و پرورش، آموزش عالی و بخشی از بهداشت که درآمد چندانی برای دولت نداشت، افزود: توجه به منابع کسب درآمد سریع باعث کاهش توجه به آموزش شد و با وجود برنامه هایی مانند مصوبات مجلس، لوایح دولت از ابتدای تاسیس وزارت آموزش و پرورش به سبک نوین، شعارهایی که وزرا قبل و بعد از انقلاب دادند و فارغ از همه اینها اقدامات عمرانی مثل ورود خیرین مدرسه ساز به این عرصه؛ یک نگاه بنیادین باعث شده تحولی را در نظام آموزش و پرورش شاهد نباشیم و هر چه زمان می‌گذرد این مسئله سخت تر می‌شود.

دیدگاه بنیادینی که مانع تحول در آموزش و پرورش است

زینلی در توضیح دیدگاه بنیادینی که مانع تحول در آموزش و پرورش است، گفت: اولین چالش در نظام آموزش و پرورش ایران ساختار دولت است، اقتصاد ایران تقریبا وابسته به بخش دولتی است و دولت ایران هم کاملا وابسته به نفت است و طبیعتا دولتمردان به دنبال حوزه‌هایی هستند که برای آن‌ها درآمدزایی دارد و به تبع آن پرهیز از حوزه‌هایی که هزینه زیادی ایجاد می‌کنند. در نتیجه در جریان انتخاب ورزا در دوره‌های پیشین چهره‌هایی مسئولیت نظام آموزش و پرورش را به عهده گرفتند که علی رغم اینکه شخصیت‌های ویژه‌ای بودند اما انتظار نمی‌رفت بتوانند در این زمینه تحولی ایجاد کنند.

چرا نمی‌توان در نظام آموزشی ایران تحول ایجاد کرد؟

وی در خصوص دلایل عدم توانایی ایجاد تحول در نظام آموزش و پرورش ایران اظهار کرد: رویکرد دولت به نظام آموزش و پرورش رویکرد سرمایه‌گذاری و کلان نیست، بلکه دیدگاهی مصرفی است که در متن آن به نظر می‌رسد آموزش و پرورش باری بر دوش دولت است که تنها هزینه در بر دارد، چون در ساختار اقتصادی ایران از سال ۱۳۳۰ به بعد دغدغه‌ی دولت‌ها فروش نفت، استخراج نفت و محصولات وابسته به آن بود.

استاد گروه تاریخ دانشگاه اصفهان، نفت را مانع اصلی بر سر راه رسیدگی به نظام آموزش و پرورش، آموزش عالی، بهداشت و درمان و دیگر حوزه‌های فرهنگی دانست و ادامه داد: این ساختار اقتصادی، فرهنگ خاص خود را وارد ایران کرد، مخصوصا فرهنگ منفعت طلبی، به طوری که جامعه ایرانی پس از اینکه مقوله نفت را مسئله‌ اصلی خود دانست به سمتی رفت که هر چیزی را از دریچه‌ پول و منفعت نگاه ‌کند.

بیماری فراگیر منفعت طلبی در نظام آموزشی ایران

زینلی به معرفی بیماری پرداخت که بر اساس همان دیدگاه منفعت‌طلبی است و توضیح داد: منشاء تاسیس مدارس غیرانتفاعی همین دیدگاه دانست و به دنبال این مسئله، فرهنگ مدرگ گرایی در ایران رواج یافت که وابسته به ساختار اقتصادی ایران است. در نتیجه اقتصاد دولتی ایران، دیدگاه منفعت ‌طلبی و دیدگاه مدرک گرایی دست به دست هم دادند و کم‌کم زمینه‌ افول نظام آموزش و پرورش در ایران فراهم شد.

وی پیرامون چالش بعدی در نظام آموزش و پرورش ایران توضیح داد: بعد از دهه‌ ۳۰ در دوران پهلوی و بعد از آن در انقلاب اسلامی ساختار کلان اقتصاد به سمت نخبه‌کشی رفت، طبیعتا آموزش و پرورش اولین کانون استعدادیابی کودکان است که در این زمینه نیز شاهد چالش هستیم، در نتیجه چندین عامل از دهه‌ ۳۰ به بعد وجود دارد که به مرور زمان نیز قوی تر و وسیع تر می‌شود و به تبع پیامدهای آن آشکارتر می‌شوند.

استاد دانشگاه اصفهان با اشاره به اینکه نظام آموزش و پرورش در جهان جایگاه ویژه‌ای دارد و با نگاه تولید محور یا سرمایه‌گذاری بلند مدت دیده می‌شود، تصریح کرد: اما در ایران با وجود شعارهای مختلف و قوانین ظاهری در عمل قابل این جایگاه ملاحظه نیست. همانطور که گفته شد در ابتدا ساختار اقتصادی دولت و بعد از آن دیدگاه منفعت طلبی و نخبه کشی باعث شده که این مسیر منتهی به جایی برای دریافت مدرک و کسب درآمد می‌شود.

زینلی در خصوص چگونگی کسب درآمد از طریق آموزش و پرورش اظهار کرد: از دهه ۷۰ شاهد تاسیس مدارس با هزینه‌های بسیار هستیم که باعث شد کم‌کم در ایران فاصله طبقاتی زیاد شود و به تبع آن مسئله‌  کنکور که زمانی مفید بود و گویا چاره‌ای جز طی کردن مسیر کنکور نبود کم‌کم در اختیار جریان‌ مدارس پرهزینه و موسسات آموزشی قرار گیرد، در نتیجه همه این‌ها امروز باعث شده که ما با چالشی بسیار بزرگ در نظام آموزش و پرورش ایران مواجه شویم.

آموزش و پرورش، عاملی برای مهاجرت روستاییان به شهر

وی در مورد چالش بعدی در زمینه‌ آموزش و پرورش در دهه‌ اخیر گفت: مهاجرت چالش جدی‌ است که در سال‌های اخیر با آن مواجه شده‌ایم و به همان مشکلاتی که به ساختار نظام اقتصادی در ابتدا و بعد مسایل دیگر مربوط می‌شود. مهاجرت بی‌رویه‌ روستاییان به شهرها، حاشیه نشینی و عدم امکانات در روستاها دو پیامد مهم در پی داشته است.

استاد دانشگاه اصفهان اولین مورد چالش برانگیز در پی مهاجرت روستاییان به شهر را عدم توانایی در تشخیص نخبه‌ها و دومین چالش را بی‌توجهی به امر آموزش در روستاها دانست که باعث مهاجرت شده و مشکلات اجتماعی و اقتصادی زیادی را به دنبال دارد. خانواده‌های جوان روستایی با عدم اطلاعات کافی و حرفه‌ مناسب به شهرهای بزرگ مهاجرت می‌کنند، در حالی که به شرایط زندگی در روستا کاملا آگاه هستند و حرفه‌ی مناسب آن را هم دارند اما تنها به دلیل ارتقای سطح تحصیلی فرزندان، خود را به سختی می‌اندازند.

زینلی در توضیح ریشه‌ مهاجرت از روستا به شهر به طور گسترده گفت: به دلیل کم شدن جمعیت روستاییان یک معلم به یک روستا اعزام می‌شود که باید همزمان کلاس اول، دوم، سوم تا پایان دوره‌ ابتدایی را تحت پوشش قرار دهد، همچنین مدیر مدرسه، دبیر ورزش و همه وظایف مدرسه را خود به تنهایی برعهده بگیرد. طبیعتا در این نظام امکان نخبه‌یابی و پرورش آن دیگر وجود ندارد، پس خانواده‌ها برای نجات فرزندان خود از این چالش به مهاجرت رو می‌آورند که مهاجرت در مرحله‌ بعدی تبدیل به یک چالش اجتماعی می‌شود.

بازگشت به مسیر انحرافی از دهه ۷۰

وی با بیان اینکه اگر از زوایای مختلف به این مسئله نگاه کنیم سیر تحول آموزش پرورش از دهه‌ ۳۰ به بعد دچار چالش‌های بنیادین شد، توضیح داد: در بعضی از مقاطع تغییرات اندکی انجام شده مثلا در دهه‌ ۵۰  و ۶۰ به دلیل مشکلات سیاسی که در ایران روی داد شاهد حرکات مثبتی بودیم، اما از دهه‌ ۷۰ تا امروز به همان مسیر انحرافی باز گشتیم که تنها شرط اصلاح آن نیز تغییر ساختار دولت است.

استاد دانشگاه اصفهان با اشاره به اینکه بعد از انقلاب با توجه به اصل ۴۴ قانون اساسی ساختار آموزش و پرورش باید عوض می‌شد، اما این اتفاق رخ نداد، اظهار کرد: شاید بتوان گفت یکی از نهادهایی که بیشترین ضرر را متحمل شده آموزش و پرورش است که احیا و اصلاح یک نظام آموزشی کلان واقعا کار دشواری است. بنابراین اگر امروز تصمیم بگیریم نظام آموزشی ایران را به مفهومی که به آن علاقه‌مند هستیم و در دنیای مدرن شاهد آن هستیم تبدیل کنیم به تلاش زیادی نیاز است.

زینلی نظام آموزشی ایده آل برای ایران را نظامی دانست که شامل نخبه‌پروری، استعدادیابی و هدایت کودکان به سمت نیازهای اجتماعی ایران و در نهایت ایجاد یک نظام اجتماعی که در آن افراد فرهنگ جامعه را خوب درک کنند.

وی خاطرنشان کرد: لازمه‌ ایجاد چنین نظام آموزشی، تغییر نظام اقتصادی و سیاسی است، چراکه امروزه مشکلات در آموزش و پرورش باعث ایجاد چالش در دانشگاه، مقوله کشاورزی، صنعت و در بسیاری از بخش‌های دیگر شده است.

این استاد دانشگاه اصفهان با بیان اینکه در کشورهای مدرن اگر یک جوان صاحب مدرک دیپلم باشد یعنی توانایی و مهارت‌های لازم اجتماعی برای زندگی در جامعه را دارد، گفت: در ایران به دلایلی که قبلا شرح داده شد چنین شرایطی نیست. امیدواریم با تغییرات و اصلاحات سیاسی و اقتصادی امکان حرکت به سمت یک نظام مدون مدرن که مورد انتظار جامعه ایرانی است را شاهد باشیم.

انتهای پیام