محور زندیه را همگان پیوندگاه تاریخ دیرینه و معاصر شیراز می‌دانند، آنجا که سنت و مدرنیته به هم گره می‌خورد؛ اما گرچه دیرزمانی از آغاز ساماندهی بناها، بازارها، خیابان‌ها و گذرهایش می‌گذرد، هنوز نامش در میان آثار جهانی نیست.
بسیاری می‌گویند قامت ناساز هتلی که با نمای سفیدش بر سر تاریخ ارگ آجری شیراز افتاده، ثبت جهانی این مجموعه را به خطر انداخته و نه تنها شیرازیان را که تمامی تاریخ‌دوستان و گردشگران را از موهبت‌هایی که ثبت جهانی آثار می‌تواند برای هر مجموعه به ارمغان آورد، محروم کرده است.
با نگاهی به تاریخ، می‌توان دریافت که زیبایی و رونق محور زندیه امروزین، قدمتی چهارصدساله دارد. از آن زمان که امام‌قلی‌خان، حاکم فارس در دوران صفویه بر مسند حکومت در شیراز نشست و بر آن شد که به تقلید از چهارباغ اصفهان و معماری صفویان در آن شهر، دو خیابان در شیراز بسازد که یکی از آن‌ها خیابان زند و دیگری تنگ الله‌اکبر بود.
تصمیم این حاکم در دوران‌های زندیه و قاجاریه نیز در میان دیگر حکام طرفدار داشت و بدین‌ترتیب هسته اولیه شکل‌گیری محور زند امروزین پایه‌گذاری شد و بناهایی از دوران صفویه، زندیه، قاجاریه و پهلوی غنایی دیگرگونه به این مسیر داد.
کریم‌خان اما در تمام این دوران بیش از دیگران به رونق این خیابان همت گماشت و از همین رو نام این محور امروزه با او پیوند می‌خورد. او در شمال محور یادشده، ارگ کریمخانی را ساخت. قلعه‌ای که در سال ۱۱۸۹ هجری قمری بنا شد تا مقر حکومتش باشد و مدت‌ها نیز زندان مرکزی شیراز بود، بنایی آجری با معماری منحصر به فرد و حیاطی پر از درخت‌های نارنج با حوض بزرگ همواره پر آب و چهار ستون فاخر.
بی‌راه نیست که امروز مطالبه بسیاری از مردم، دوستداران شیراز، حامیان گردشگری و برخی مسئولان دلسوز نیز ثبت جهانی این مجموعه و کوتاه شدن قامت هتلی باشد که سال‌هاست سایه‌اش از ارگ کریمخانی برداشته نمی‌شود.
سالشمار اوج‌گیری آسمان
ثبت جهانی مجموعه زندیه با وجود هتلی که در خیابان رودکی واقع شده، به نظر بعید می‌رسد. هتل آسمانی که منظر ضلع غربی ارگ کریمخانی را دستخوش نازیبایی کرده است.
تصمیم به ساخت این هتل نهم بهمن‌ماه ۱۳۸۰ گرفته شد آن زمان که مالک کنونی‌اش از طرف سازمان ایرانگردی و جهانگردی وقت به شهرداری شیراز معرفی شد. در سوم اسفندماه ۱۳۸۱ با احداث این مجموعه گردشگری به‌صورت سه طبقه زیرزمین، همکف و ۶ طبقه هتل موافقت شد. در هفدهم اردیبهشت‌ماه ۱۳۸۲ کمیسیون ماده ۵ با افزایش ۴۰درصدی تراکم، به تراکم مجاز منطقه، معادل ۸ طبقه، موافقت کرد و درست از این همین‌جاست که سودای قامت افراشتن این هتل بیش از پیش قوت می‌گیرد تا آنجا که مالک در ۲۶خردادماه ۱۳۸۴ مجوز اضافه‌شدن طبقات هشتم، نهم و بالکن روبسته آن را نیز کسب می‌کند.
در ادامه در ۲۲اسفندماه ۱۳۸۴ با افزایش سطح اشغال، چهار طبقه زیرزمین و طبقات دهم و یازدهم به‌صورت هتل، دوازدهم و سیزدهم به‌صورت اتاق کنفرانس و طبقات چهاردهم و پانزدهم به‌صورت هتل و افزایش فضای بالکن روبسته موافقت شد.
در اینجا نقطه، تخلف آشکار در صدور مجوزها و تصویب مصوبات کمیسیون ماده پنج دیده می‌شود؛ افزون بر این، عدم تعیین سقف ارتفاعی در مصوبه کمیسیون ماده پنج نیز زمینه‌ساز تخلفات بعدی می‌شود.
در ادامه این روند، سازمان میراث فرهنگی نیز با تایید نقشه‌های معماری در هجده طبقه و با ارتفاع حدود ۷۰ متر موافقت کرد و درنتیجه مجوز احداث بنا به‌واسطه تعیین‌نشدن سقف ارتفاعی در مصوبه کمیسیون ماده پنج، باز هم افزایش یافت.
پس از احداث طبقات و نقض آشکار حریم بصری ارگ کریم‌خان و همچنین ورود رسانه‌ها به موضوع، دبیرخانه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران در خردادماه ۱۳۹۴ درباره لزوم کاهش ارتفاع مجموعه به میزان ۴ طبقه و ملاک قرار گرفتن تنها ۱۴ طبقه با توجه به مصوبه کمیسیون ماده پنج در دیماه ۱۳۸۴ تاکید کرد.
سوم اردیبهشت ۱۳۹۵ شهرداری شیراز ۲متر و ۲۰ سانتی‌متر از هتل آسمان را تخریب کرد؛ اما در مجموع، این اقدام نیز راه به جایی نبرد و برای برگرفتن سایه آن از سر ارگ کریمخانی کافی نبود.
باری دیگر، ساعت ۱۱ صبح روز ۱۲مردادماه ۱۳۹۸ آتش، نام آسمان بر سر زبان انداخت. مهار آتش‌سوزی مهیب هتل بیش از ۱۴ ساعت زمان برد، خیابان رودکی تعطیل و ساختمان‌ها هم تخلیه شد.
کارزاری برای ثبت جهانی ارگ کریمخانی
حالا با گذشت قریب به دو سال، چهره سفید هتل آسمان و قامت ناموزونش صدای مردم شیراز را درآورده است تا آنجا که در کارزاری اینترنتی تا زمان نگارش این گزارش ۲۱هزار امضا برای رسیدگی به وضعیت هتل و آسیب‌های آن برای ثبت جهانی محور زندیه جمع‌آوری شده است.
مسعود قناعتیان، فعال گردشگری و از کسانی است که کارزار درخواست بررسی و پیگیری نقض منظر هوایی مجموعه زندیه شیراز را راه‌اندازی کرده است.
او در گفت‌وگو با ایسنا علت اصلی جمع‌آوری امضا برای رسیدگی به این موضوع را تاخیر در ثبت جهانی مجموعه زندیه دانست و گفت: مشابه این اتفاق در اصفهان نیز رخ داد؛ اما مردم موفق شدند با کمک رئیس جمهور وقت، از ارتفاع‌گیری بی‌رویه برج جهان‌نما جلوگیری کنند.
این فعال گردشگری از اینکه مجموعه زندیه هنوز به ثبت جهانی نرسیده است باعنوان حسرتی برای شیراز یاد کرد.
قناعتیان از اینکه مالک هتل همواره به داشتن مجوز قانونی برای ارتفاع‌بخشی به مجموعه استناد می‌کند، انتقاد کرد و افزود: استفاده از عبارت مجوز قانونی برای اقدامی که تاریخ و حق مردم شیراز را زیر پا می‌گذارد، آزاردهنده است.
او با اشاره به اینکه شهروندان، فعالان گردشگری و دوستداران شیراز از این خواسته حمایت کرده‌اند، تاکید کرد: ثبت جهانی محور زندیه و کاهش ارتفاع هتل آسمان و نیز تخریب طبقاتی که منظر ارگ را نازیبا ساخته، خواسته مشخص مردم است.
فرصت‌ها ثبت جهانی زندیه و تهدیدهای ماندگاری هتل بلندمرتبه
این فعال گردشگری و راهنمای تور، ثبت جهانی مجموعه زندیه را به دلیل برخورداری از مزایای شایان توجه آن، بسیار بااهمیت برشمرد و ابراز داشت: این مهم به جذب گردشگر و افزایش رونق اقتصادی از رهگذر معرفی آن به جهانیان می‌انجامد؛ درمقابل، ناسازگاری معماری هتل با محور زندیه، آسیب‌های هنری، اجتماعی و بین‌الملی به همراه دارد.
قناعتیان از تجربه مواجهه گردشگران خارجی با سازه هتل آسمان گفت و توضیح داد: ایران نخستین مقصد توریست‌های خارجی نیست، بیشتر آن‌ها جهان‌دیده هستند و با بناهای تاریخی بسیاری در سراسر دنیا آشنایی دارند و عموما وقتی به نوع معماری این ساختمان می‌نگرند این پرسش برایشان پیش می‌آید که چرا هتلی با نمای سفید، منظر آجری ارگی تاریخی را آشفته است.
او همچنین ابراز داشت: فعالیت سرمایه‌گذاران و هتل‌داران در شیراز اهمیت دارد؛ اما نه تا بدانجا که با به‌اصطلاح کسب مجوز قانونی و سوءاستفاده از این عنوان حقوق شهروندان را زیر پا گذارند و درصورتی‌که با چنین اقداماتی مقابله نشود، افراد دیگر نیز انتظار خواهند داشت که در حریم‌های تاریخی بلندمرتبه‌سازی کنند و انتقادی متوجه‌شان نباشد.
قناعتیان زیر سوال رفتن حاکمیت عادلانه قانون را در این زمینه موضوعی مهم برشمرد و این پرسش را مطرح کرد که چرا مسئولان از ابتدای کار به‌صورتی جدی با افزایش غیرقانونی طبقات هتل برخورد نکردند و حق مردم شیراز و ایران را با تاریخی دیرینه از ثبت جهانی این مجموعه نادیده گرفتند.
او از تمامی مسئولان و رئیس جمهور منتخب درخواست کرد که به این موضوع بی‌تفاوت نباشند و با متخلفان بنا بر خواست مردم برخورد کنند؛ زیرا چنانچه این مهم صورت نگیرد، به ناامیدی مردم می‌انجامد.
اعطای مجوزهای بی‌ضابطه، علت اصلی اوج‌گیری آسمان
یکی از کارشناسان مرمت و احیای بناها و بافت‌های تاریخی به ایسنا گفت که آنچه در موضوع هتل آسمان نباید مغفول بماند اعطای مجوزهایی غیرقانونی است که در آن ضابطه منطقه رعایت نشده است.
محمدهاشم قدوسی توضیح داد: با توجه به عرض خیابان و ضابطه منطقه ارتفاع‌گیری هتل آسمان غیرقانونی بوده است.
او با اشاره به نظرهای متفاوتی که درباره حل مشکل ارتفاع هتل آسمان وجود دارد، گفت: عده‌ای می‌گویند با رسیدن ارتفاع هتل به این نقطه رسیدگی به وضعیت آن سنگ بزرگی است و برخی دیگر می‌گویند اگر قوانین یونسکو اجازه دهد ثبت جهانی انجام خواهد شد؛ درنهایت مسئولان باید در این زمینه پاسخگو باشند.
قدوسی خواسته اصلی فعالان گردشگری و هدف نهایی اعتراضات را ثبت جهانی مجموعه زندیه خواند؛ چه با هتل آسمان و چه بی‌آن، او افزود: مردم با این هتل یا مالک آن عناد ندارند، آنان نگران بروز مشکل برای ثبت جهانی تاریخ شهرشان هستند و وزارت میراث فرهنگی و اداره کل این نهاد در فارس باید پاسخ دهد که آیا در پی ثبت این محور تاریخی و فرهنگی بر آمده‌اند یا خیر.
هتل آسمان به بهره‌برداری نمی‌رسد، مگر آنکه به قانون تن دهد
معاون گردشگری و زیارت استانداری فارس در پاسخ به این خواسته‌ها و دغدغه شهروندان و فعالان گردشگری به ایسنا گفت: قطعا این هتل به بهره‌برداری نخواهد رسید؛ مگر اینکه تمامی ضوابط و معیارهای فنی و شهرسازی براساس پروانه ساختمانی پیاده شود.
سید علی‌نقی طبیب لقمانی با تاکید بر اهمیت مجموعه زندیه باعنوان میراث ارزشمند ایرانیان که نمادی از هویت شیراز، فارس و کشور محسوب می‌شود، بیان داشت: به هیچ عنوان منافع مجموعه زندیه و ثبت جهانی آن را فدای برخی منفعت‌طلبی‌ها نخواهیم کرد.
او درباره وضعیت کنونی هتل آسمان گفت: در حال حاضر مالک هتل پرونده مقاوم‌سازی بعد از آتش‌سوزی سال ۱۳۹۸ را به سازمان نظام مهندسی ارائه کرده و منتظر اعلام نظر فنی کارشناسان است، پس از این مرحله، امکان تمدید پروانه مطرح می‌شود.
به گفته طبیب لقمانی هتل آسمان تا به امروز براساس مجوز قبلی‌اش به ساخت‌وساز پرداخته و مقداری نیز مازاد بر مجوز است که رای به تخریب آن صادر و بخشی از آن نیز تخریب شد؛ اما کماکان اصرار داریم که رای به‌صورت کامل اجرا شود.
مساله اصلی هتل آسمان مجوز اولیه نیست، خلاف‌سازی مالک است
او با اشاره به گزارش کارشناسی درباره این هتل، بیان کرد: مالک ساخت‌وساز را براساس پروانه ساختمانی که شهرداری شیراز به او داده بود، انجام داده است، شهرداری شیراز نیز برمبنای موافقت سازمان میراث فرهنگی این مجوز را ارائه کرده؛ اما آنچه امروز اهمیت دارد پروانه صادره نیست، موضوع آن میزانی است که مازاد بر ارتفاع، ضوابط و الزامات ساخته شده است؛ بنابراین می‌توان گفت بنیان اولیه با کاربری مصوب مطابقت داشته و ارتفاع مندرج در پروانه ایشان براساس ضوابط میراث فرهنگی و رعایت حریم درجه یک دو و سه آثار میراثی بوده است.
معاون استاندار فارس افزود: به‌بیان دیگر، مجوز ایرادی ندارد، آنچه مازاد بر پروانه و به‌صورت خلاف‌سازی انجام شده جای مناقشه است که در مراجعه ذی‌صلاح رسیدگی شده و مر قانون باید درباره آن اجرا شود؛ حال نیز چنانچه این هتل بتواند تاییدیه سازمان نظام مهندسی و مجموعه شهرداری را درباره مقاوم‌سازی پس از آتش‌سوزی کسب کند، ادامه فعالیت مجموعه براساس قانون قابل بحث است و دستگاه‌های اجرایی نیز موظف‌اند تنها قانون را درباره این بنا جاری کنند.
شاید حتی با بلندای هتل آسمان هم محور زندیه ثبت جهانی شود
سرپرست اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان فارس و معاونش اما می‌گویند که شاید محور زندیه را بتوان با وجود هتل آسمان هم به ثبت رساند، موضوعی که به‌نظر می‌رسد شکیبایی برای کسب پاسخ درباره آن، به‌گونه‌ای از دست دادن زمان باشد.
جمشید معینی به ایسنا گفت که جهانی‌شدن محور زندیه در دست پیگیری است و تا امروز نقشه‌های مسیر به‌روز شده و در نوبت ثبت جهانی موقت هستیم.
وی با اشاره به اینکه پرونده‌های مشابهی درباره ثبت جهانی آثار تاریخی با پرونده هتل آسمان وجود داشته است، بیان داشت: تصمیم‌گیرنده اصلی در این خصوص کمیته‌ای است که از سوی یونسکو درباره ثبت محور زندیه اظهار نظر خواهد کرد.
معینی افزود: در حال حاضر کمیته‌ای درون‌استانی مسئول تهیه مستندات ثبت جهانی محور زندیه است و امیدواریم این مهم در سال‌های آینده برای شیراز رخ دهد؛ اما تاکنون یونسکو عنوان نکرده علت اصلی تاخیر در ثبت جهانی مجموعه زندیه هتل آسمان است.
ساختمان هتل راکد نمانده، رکود اقتصادی است
سرپرست اداره کل میراث فرهنگی فارس درباره وضعیت کنونی این هتل و چرایی راکد بودن آن پس از آتش‌سوزی گفت: موضوع شیوع ویروس کرونا بر همه‌چیز سایه انداخته است و استحکام‌بخشی و مسائل فنی مربوط به هتل براساس تصمیم کمیته‌ای رصد می‌شود در ادامه، این هتل با مشارکت یکی از بانک‌ها تکمیل خواهد شد؛ بنابراین تاکنون بحث بر سر تامین منابع و رکود اقتصادی بوده؛ نه اینکه ساختمان بلااستفاده مانده و راکد باشد.
معینی با اشاره به تخریب بخشی از مازاد بنا بر رای کمیسیون ماده صد در سال‌های گذشته عنوان کرد: طبقه تخریب‌شده دیگر بازسازی نشده است.
او ادامه داد: اگر کسی خلاف آنچه در پروانه ساخت آمده است بنایی را احداث کند حکم تخریب مازاد از سوی کمیسیون ماده صد صادر می‌شود؛ در حال حاضر نیز این هتل در مراجع قضایی پرونده‌ای ندارد و از اداره کل میراث فرهنگی هم استعلامی خواسته نشده است.
معینی همچنین بر این نکته تاکید کرد که اداره کل میراث فرهنگی فارس در تلاش است که محور زندیه را به ثبت جهانی رساند و مطالعات خود را در این زمینه آغاز کرده است. او به مردم امیدواری داد که این اتفاق روی خواهد داد و شهر شیراز از مزایای بهره‌مندی از حمایت یونسکو و ثبت جهانی برخوردار خواهد شد.
ارزیابان یونسکو تصمیم‌گیرندگان نهایی ثبت جهانی محور زندیه‌اند
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی فارس نیز همچون سرپرست این مجموعه عنوان کرد که ثبت جهانی مجموعه زندیه در دستور کار است و تصمیم‌گیرنده اصلی درباره این مهم ارزیاب یونسکو است.
عبدالرضا نصیری بیان داشت: ارزیاب یونسکو تعیین می‌کند که آیا موضوع ارتفاع هتل به قدری مهم است که بر ثبت جهانی مجموعه زندیه تاثیرگذار باشد یا خیر.
او با اشاره به اینکه در سال تنها یک پیشنهاد برای ثبت جهانی به یونسکو ارائه می‌شود، تصریح کرد: برای حفظ این فرصت باید کم‌ریسک‌ترین پرونده را به یونسکو ارائه دهیم؛ ازهمین‌رو دفتر ثبت جهانی در ایران پیش از معرفی مجموعه‌ای آن را ارزیابی می‌کند و آن زمان تعیین می‌شود که آیا ارتفاع هتل آسمان در این باره اهمیت دارد یا خیر.
محور زندیه فقط ارگ کریمخانی نیست
نصیری به این موضوع نیز اشاره کرد که همه مجموعه زندیه منظر غربی ارگ کریمخانی نیست؛ بلکه این محور از بازار وکیل، حمام وکیل، مسجد وکیل و دیگر بناها متشکل شده و آنچه هتل آسمان به آن صدمه زده، تنها یک جبهه از منظر بیرونی مجموعه زندیه است.
معاون میراث فرهنگی فارس اظهار کرد: وظیفه این نهاد تهیه پرونده ثبت جهانی برای مجموعه زندیه است و از آنجا که تهیه پرونده زمان‌بر خواهد بود باید دید تصمیم مدیران وزارتخانه در زمینه هتل آسمان و تاثیر آن چیست.
رئیس کمیسیون گردشگری و زیارت شورای اسلامی شهر شیراز، اما پرونده هتل آسمان را قصه‌ای پرغصه خواند.
سولماز دهقانی به ایسنا گفت که متاسفانه در دوره‌های گذشته برخی تخلفات روی داد که باعث شد شورای پنجم در ابتدای کار دو جلسه با مالک هتل برگزار کند و از ایشان درخواست کند که ارتفاع بنا را کاهش دهد؛ البته ایشان نیز مستنداتی ارائه کرد که اثبات می‌کرد گرچه او مرتکب تخلف شده، نباید ضعف عملکردی دستگاه‌ها را نیز نادیده گرفت.
او افزود: استعلام شهرداری وقت نشان می‌دهد که مدیرکل میراث فرهنگی در آن زمان عنوان کرده است که ارتفاع گرفتن هتل مشکلی برای ثبت جهانی مجموعه زندیه ایجاد نمی‌کند.
شورای شهر از مالک هتل خواست برای شهر فداکاری کند، او نپذیرفت
به گفته دهقانی، شورای اسلامی شهر شیراز با توجه به تقصیراتی که متوجه کمیسیون ماده صد بوده به مالک هتل اعلام کرد که با تخریب هتل، از او با عنوان کسی که برای شهرش فداکاری کرده، با دادن لوح افتخاری تقدیر خواهد شد؛ اما ایشان در مقابل عنوان کرد که چون شهرداری باعث و بانی مشکلات است باید هتل را خریداری کند.
عضو شورای اسلامی شهر شیراز با اشاره به اینکه پیش از دوره پنجم شورا، کمیسیون ماده پنج دستور تخریب طبقات اضافه را داده بود، ادامه داد: متاسفانه نیروهای رفع تخلفات شهرداری به جان ساختمان افتاده بودند و آسیب‌هایی به آن وارد کردند که درنهایت باعث شد موضوع به لجبازی کشیده شود.
او ادامه داد: در نهایت، نه‌تنها مالک پیشنهاد کاهش ارتفاع را نپذیرفت، بلکه قیمت بسیار گزافی را برای فروش هتل به شهرداری پیشنهاد داد؛ اما مساله این بود که چرا باید از پول مردم شهر بهای تخلف یکی دو مدیر و اشتباه آنان را پرداخت کنیم.
دهقانی با بیان اینکه مالک هتل به هیچ وجه از موضع خود کوتاه نیامد، عنوان کرد: ضرر و زیانی که مالک طلب می‌کرد بسیار غیرمنطقی به نظر می‌رسید، امروز نیز کسانی باید محکوم شوند که باعث و بانی اصلی این اتفاق بودند، آن‌ها باید در این باره پاسخگو باشند و هزینه‌ها را پرداخت کنند.
رئیس کمیسیون گردشگری و زیارت شورای اسلامی شهر شیراز در پاسخ به اینکه چگونه باید به مطالبه مردم پاسخ داد، گفت: این کلاف سردرگم باز نمی‌شود مگر اینکه عزمی ملی شکل گیرد و از ریاست جمهوری، وزارت میراث فرهنگی، استاندار یا شهردار درخواست شود که موضوع را در کمترین زمان سامان دهند.
پیش‌نویس رای تخریب طبقات مازاد تهیه شده است
او عنوان کرد که در سال ۱۳۹۴ کمیسیون ماده صد بیان کرده که رسیدگی به تخلفات هتل در حوزه اختیارات آن نیست و درنتیجه موضوع مسکوت ماند؛ اما هم‌اکنون دو ماه است که این مساله دوباره در دستور کار قرار گرفته است، بررسی شده و پیش‌نویس رای آن نیز آماده است که در همین هفته از سوی شعبه دو تحدید نظر صادر خواهد شد.
دهقانی اعلام کرد که رای کمیسیون تخریب طبقات مورد مناقشه است و شهرداری ملزم به اجرای رای خواهد بود.
ابراهیم صبوری، دیگر عضو شورای اسلامی شهر شیراز و عضو کمیسیون شعبه دو تجدیدنظر ماده صد نیز با تایید این گفته اظهار کرد که به‌زودی مصاحبه مفصلی در این زمینه ترتیب خواهد داد و ابراز داشت: نظر شورای اسلامی شهر شیراز قطعا تخریب دو طبقه مازاد است.
تلاش خبرنگار ایسنا برای تماس و کسب نظر حمید سجادیان مالک هتل آسمان موفقیت‌آمیز نبود و ایشان به پیام مبنی بر اختصاص زمان برای مصاحبه پاسخ نداد.
حال باید دید با کارزاری که بسیاری از مردم آن را امضا کرده‌اند و موجی از مطالبات که درباره ثبت مجموعه زندیه بر سر زبان‌ها افتاده است، آیا طبقات اضافه هتلی که قامت افراشته‌اش ارگ کریمخانی را خردتر نشان می‌دهد، برای همیشه محو خواهد شد یا این قصه ابعاد دیگری می‌یابد.
انتهای پیام
نظرات