به گزارش ایسنا، جواد شعرباف، عضو گروه مطالعات غرب آسیا در دانشکده مطالعات جهان در یادداشتی نوشته است: تامین اهداف و منافع بلند مدت یک واحد سیاسی از مسیر مذاکرات و همکاری‌های میان کشورها، به گزینه مطلوب و ارجمند برای همه کشورهای جهان اعم از پیشرفته یا در حال توسعه تبدیل شده است.

برای دیپلماسی معانی بسیاری در نظر گرفته شده و کتب و منابع بسیاری در این زمینه به رشته تحریر درآمده است. این معانی و مفاهیم در طول زمان، فراز و فرودهای بسیاری پیدا کرده است اما آنچه که در همه این سال ها و بویژه پس از پیدایش کشور- ملت ها مورد توجه و اهتمام قرار داشته است، گفت و گو و تبادل نظر و مذاکرات سیاسی برای حل و فصل مسائل و مشکلات فیمابین دولت ها و یا تشکیل ائتلاف ها و اتحادها له یا علیه دیگران بوده است. عمده تعاریف این اصطلاح در باب جنگ و صلح و عقد قراردادهای مرتبط را در بر می گرفته و طبعا ملت ها و مسائل غیرسیاسی مرتبط با ایشان أساسا نقش و وجهی در این نوع از دیپلماسی نداشته اند. تاریخ دیپلماسی از این منظر تاریخ تعامل دولت ها یا تعارض منافع آنها با یکدیگر و تلاش برای مذاکرات معطوف به حل و فصل آنها می شده است. دیپلماسی مضاف و موضوعات و مقیدات متنوع دیپلماسی، زائیده نیازهای عصر جدید و نیازمندی های نسل جدید پس از دو جنگ اول و دوم جهانی است.

چیستی دیپلماسی سلامت

حوزه سلامت و بهداشت، یکی از مهمترین موضوعاتی است که برای نسل جدید پس از جنگ، نقش و اهمیت ویژه ای یافته است. بازتعریف نقش انسان و محوریت یافتن حیات او بر روی کره زمین و ضرورت اهتمام به نیازمندی های جسمی و روحی او با هدف طولانی کردن حیات و زیست او در جهان، محور فعالیت های بسیاری از نهادها و سازمان های بین المللی پس از جنگ دوم شده است. در همین راستا، تلفیق حوزه دیپلماسی با بخش سلامت، به تولید مفهوم علمی جدید و میان رشته ای به نام دیپلماسی سلامت منجر شده است که باب نوینی در تعاملات سیاسی میان کشورها گشوده است. اگرچه بر أساس تعاریف رسمی، دیپلماسی سلامت، برای مقابله با بیماری‌هایی که از مرزهای بین‌المللی به سرعت فراتر رفته و رشد اقتصادی و توسعه کشورها را به خطر می‌اندازد اطلاق می شود اما دامنه رو به گسترش این مفهوم، خصوصا در قرن جدید، تعریف متفاوت تری را می طلبد. بر أساس تعاریف جدید، دیپلماسی سلامت به کاربست امر مذاکره، گفتگو و تعامل فراملی با هدف افزایش سلامت و بهداشت جامعه جهانی در سطح کلان و ارتقای سلامت و امنیت بهداشتی آحاد افراد در کشورها گفته می شود. بر این مبنا، دیپلماسی به بستری مناسب و آماده و مهیا برای میزبانی مهمترین نیاز بشر تبدیل می شود. در حقیقت از تلفیق این دو مفهوم، عملا تکریم انسان و سلامت اوست که مورد توجه واقع می شود. دیپلماسی سلامت در واقع شناخت سازوکارهای حاکم بر حوزه سلامت از منظر سیاسی و تلاش برای به حداکثر رساندن منافع ملی و مصالح شهروندان با تکیه و توجه به مفهوم سلامت و تلاش در راستای توسعه آن در میان واحدهای سیاسی است.

گسترش استفاده از قدرت سخت یا قدرت نظامی برای تحت‌تاثیر قراردادن رفتار و علایق طرف‌های سیاسی در راستای رسیدن به اهداف دیپلماتیک به سرعت در حال دگرگونی است و جای خود را به کاربست مذاکره و گفتگو در حوزه های مختلف مورد نیاز جامعه بشری داده است. حوزه سلامت و اهتمام به آن، در زمره همین عرصه های نوین احترام به انسان و لزوم توجه به آحاد بشر در همه جوامع و حفظ سلامت او و کاهش بیماری هاست. ازجمله سازوکارهای بین‌المللی دولت‌ها برای مقابله با بیماری‌ها، برگزاری گردهمایی‌های بین‌المللی و تشکیل سازمان‌های بین‌المللی پاسخگو به تهدیدهای سلامت جهانی است. بسیاری از چالش‌های موجود در سلامت جهانی باعث  ایجاد تقاضا برای اتخاذ سیاست‌های مناسب‌تر و هماهنگی دیپلماتیک در سطح جهانی تحت عنوان «دیپلماسی جهانی سلامت» شده و سلامت جهانی را به یکی از اجزای اصلی سیاسـت خارجی و قدرت نرم تبدیل کرده است. برنامه‌ها و سیاست‌های مرتبط با سلامتِ برخی کشورها، موفق به افزایش شهرت سیاسی یا بهبود روابط بین دولت‌ها و ارسال پزشک و احداث بیمارستان و مراکز ارایه دهنده خدمت در راستای کسب پرستیژ یا انجام مسئولیت های اجتماعی در سطح بین المللی بویژه در مواقع بحرانی شده‌ است. با توجه به اهمیت مقوله سلامت در توسعه پایدار، لازم است دیپلماسی سلامت به یکی از ابزارهای اصلی سیاست خارجی کشورها تبدیل شود و دولت‌ها برای رسیدن به اهداف عالی سلامت محور خود، دیپلماسی سلامت را بیش ‌ازپیش مورد توجه قرار دهند.

اهمیت و جایگاه دیپلماسی سلامت در کشور

یکی از مهمترین موضوعاتی که در دو دهه اخیر مورد توجه قرار گرفت جایگاه نظام سلامت ایران در میان کشورهای خاورمیانه است. در قیاس با عموم کشورهای منطقه و خارج از آن، نظام سلامت کشور از موقعیت ممتاز و برجسته ای برخوردار است و همین موقعیت مطلوب، زمینه را برای قرار گرفتن ایران در میان مهمترین کشورهای مقصد سلامت در منطقه قرار داده است. این موضوع فواید بسیاری را در بردارد. برتری قابل توجه وضعیت بهداشت و سلامت در ایران و زیرساخت ها و نظام سلامت قوی و با پشتوانه و دارای قدمت این کشور را به یکی از مقاصد معتبر، در دسترس، ارزان و قابل اعتماد سلامت تبدیل کرده است. این ویژگی به ابزاری پر قدرت در خدمت منافع و اهداف دیپلماسی عمومی کشور در آمده و بخوبی می تواند نقش و جایگاه منطقه ای و برتر ایران در میان کشورهای منطقه را دوام و قوام بخشد. دیپلماسی عمومی مبتنی بر سلامت و به عبارت بهتر و دقیق تر کاربست دیپلماسی سلامت محور فواید عدیده‌ای برای کشور دارد که به برخی از آنها به اختصار اشاره می‌شود:

- گسترده شدن حوزه تعاملات ملی و بین المللی ایران از مسیرهای سلامت محور

- ایجاد پیوندهای مختلف میان نهادها و اقشار مرتبط با حوزه سلامت با دیگران و بسط تعاملات فراملی

- افزایش توان و اقتدار ملی با تکیه بر دیپلماسی عمومی و مقابله با تحریم با هدف منزوی کردن ایران از جامعه جهانی

- ارز آوری مناسب، معتبر، مستمر، پایدار و پرقدرت برای کشور

- ایجاد اشتغال و کارآفرینی برای فعالان حوزه سلامت در هر دو بخش دولتی و خصوصی

- افزایش توسعه کسب و کارهای مرتبط با حوزه سلامت در بخش های حاشیه ای

- افزایش اعتبار و پرستیژ علمی و سیاسی و کمک به ارتقا و بهینه سازی سیاست های سلامت محور

در قانون برنامه چهارم توسعه ذکر شده است که وزارت بهداشت موظف است تا پایان برنامه، ۳۰ درصد از نیازهای ارزی خود را از طریق صادرات خدمات و تولیدات این بخش تأمین کند. ایران در شرایط کنونی با تکیه بر نیروی انسانی متخصص و کارآمد و امکانات و ظرفیت های بهداشتی و درمانی که دارد بخوبی می تواند به توسعه گردشگری سلامت بپردازد. توجه به این مقوله می‌تواند علاوه بر تقویت دیپلماسی عمومی کشور، رونق اقتصادی در برخی شهرها و حتی پیشرفت صنعت پزشکی کشور، تأثیر به‌سزایی داشته باشد. با تقویت و توسعه زیرساخت‌های لازم در کشور می‌توان در برقراری ارتباط با خارج از مرزها در حوزه سلامت موفق بود و از رقبای خود در امر توریسم درمانی از جمله هند، سنگاپور، دبی و اردن پیشی گرفت. برقراری پیوندهای موثر در این حوزه ها به آمیزه ای از مهارت های دیپلماتیک و تخصص های بهداشتی و درمانی نیاز دارد و دیپلماسی سلامت متضمن این پیوند و دوام و قوام آن در عرصه بین الملل است.

کشور ایران، در منطقه‌ی پرتنش خاورمیانه قرار گرفته و با چالش‌ها و مسائل زیادی، به ویژه مسائل زیست محیطی(‌ پدیده ریزگردها، خشکسالی)، مسائل اقتصادی و تحریم‌ها و جنگهای متعدد منطقه‌ای و بیماری‌های همه‌گیر مواجه است. دیپلماسی سلامت فراملی، با تمرکز بر همکاری‌های مشترک منطقه‌ای و بین‌المللی، راهکارهایی برای مواجهه با چالش‌های یادشده ارائه می‌دهد. دیپلماسی سلامت به بهبود روابط دیپلماتیک کشورها در سطح کلان نیز کمک می‌کند. امروزه مسئولیت دیپلماتها دوچندان شده است. از طرفی باید برای ارتقا منافع کشور خود درتلاش باشند و از طرفی دیگر باید از منافع جهانی حمایت کنند. در سطح ملی دولت ها موظفند به دلایل زیر از این روند حمایت کنند:

- نقش بی بدیل دولت ها در تامین سلامت و امنیت بهداشتی شهروندان

- تقویت و توسعه همکاری های سلامت محور فیمابین با سایر دولت ها

- هم اندیشی و تعامل با نهادهای مرتبط برای بالابردن سطح بهداشت جوامع

- پرهیز از سیاسی کردن موضوع سلامت شهروندان در سطح جهان

- تلاش در جهت بسط و توسعه تعاملات فروملی در حوزه سلامت

- کمک به رشد و توسعه صنعت گردشگری سلامت

- بهینه و روان سازی فعالیت های مدنی در تقویت و توسعه سلامت

- استفاده از تجارب دیگر کشورها و بهره مندی از داد و ستدهای تخصصی در حوزه سلامت و بهداشت

پیوندهای عمیق میان سلامت و سیاست خارجی به اقبال و استقبال هر دو طرف بستگی تام و تمامی دارد و این آمادگی در هر دو سوی این معادله وجود دارد. با گسترش تقاضا در زمینه نیازهای دیپلماسی سلامت جهانی، گسترش مشارکت سازمان‌های غیردولتی در برنامه‌های بین‌المللی بهداشت، جهانی‌سازی علوم و تحقیقات دارویی، تخصص فنی، دانش حقوقی و مهارت‌های دیپلماتیک، شرکت در دوره‌های دیپلماسی سلامت را پررنگ‌تر کرده است. برقراری همکاری‌های علمی، آموزشی، پژوهشی و عملیاتی میان دانشگاه تهران و وزارت‌خانه‌های مربوطه جهت بالابردن مهارت علوم و فنون مذاکره دو طرفه‌ی بازیگران دولتی و غیر دولتی در خصوص مسائل مرتبط با سلامت و سیاست خارجی نیز  در پیشبرد اهداف کشور در این زمینه موثر خواهد بود. برقراری معاهدات و موافقت‌نامه‌های دوطرفه و چندگانه میان دولت، سازمان‌ها، نهادها با دانشگاه‌ها و برقراری تعامل و مذاکره میان آنها نیز در توسعه کشور نقش به‌سزایی خواهد داشت. دانشگاه تهران در راستای مسئولیت های اجتماعی خویش و نیز بین المللی کردن فعالیت های آموزش پایه، در این زمینه می تواند به محور جذب و آموزش فعالان حوزه سلامت تبدیل شود. طبعا طی این مسیر با کمک و مشارکت وزارت خارجه و سایر نهادهای دولتی صورت خواهد گرفت و بر دامنه و عمق آموزش های مهارتی و عملی خواهد افزود و اعتبار مضاعفی را برای مجریان و شرکت کنندگان فراهم خواهد آورد.

دیپلماسی سلامت در شرایط کرونا و پساکرونا

امروزه، دیپلماسی جهانی سلامت از جایگاه والاتری نسبت به سایر ابعاد دیپلماسی برخوردار شده و مذاکره‌کنندگان آن باید به گونه ای تخصصی برای عملی کردن آن، مهیا و آماده شوند. برخی از کشورها با درک اهمیت و پیچیدگی رایزنی‌های جهانی، یک وابسته بهداشتی تمام‌وقت به کارمندان دیپلماتیک خود اضافه کرده اند. برخی از دیگر کشورها نیز رویه متفاوتی در پیش گرفته و دیپلمات‌هایی به کارمندان بخش‌های بهداشت بین‌الملل اضافه کرده‌اند. نتیجه هر دو وضعیت ارتقای وضعیت داخلی بهداشت در تعامل با جامعه جهانی با هدف پیشبرد اهداف سلامت محور در سطح جهان شده است. چالش مشترک آنها هدایت یک سیستم پیچیده است که در آن مسائل سیاست داخلی و خارجی و خطوط قدرت را در هم می‌آمیزد و در صورت نیاز به اخذ تصمیم‌های سریع در شرایط وقوع حوادث غیرمترقبه و وضعیت های بحرانی، آمادگی انجام مذاکرات ماهرانه در برابر شیوع بیماری، تهدیدهای امنیتی یا سایر موارد مرتبط با سلامت جوامع محدود یا گسترده انسانی را دارا هستند. شناخت سازوکارهای حاکم بر مجامع بین المللی حوزه سلامت، آشنایی با جریان ها و روندهای حاکم بر نظام سلامت سایر کشورها، بهره گیری از تجارب موفق آنان در توسعه بهداشت و سلامت، بهره گیری از فنون مذاکره و تسلط بر شیوه های گفتگوی سلامت محور، در توسعه تعاملات بین المللی و با هدف تامین منافع جامعه بشری و دفاع از مرزهای سلامت و بهداشت کشور زمینه را برای پرورش و شکوفایی این نوع از دیپلماسی در کشور را فراهم می آورد.

دیپلماسی سلامت در حقیقت به یک راهبرد اساسی در دفاع از انسان بدون توجه به مرزها و مرزبندی های مرسوم زبانی، نژادی، قومی، دینی و همه متعلقات و مقیدات جامعه بشری تبدیل شده است. یک دیپلماتِ سلامت نقش مهمی در تأمین سلامت شهروندان کشور و بهبود روابط خارجی دارد. وضعیت همه گیری بیماری کرونا طی سال گذشته نشان داد که بی توجهی به این موضوع تا چه می تواند بر افزایش مرگ و میر انسان ها بیفزاید. از سوی دیگر فعال شدن دیپلماسی سلامت و تبادل نظر و اطلاعات تخصصی، داد و ستد فرمول ها و پتنت های دارویی، گشودن باب مذاکرات سلامت محور دیپلمات ها، تبادل اطلاعات بیماران و همکاری های علمی در حوزه تولید واکسن، در عمل نشان داد که این پروژه، تا چه حد موثر و نقش آفرین بوده است. تجربه سال گذشته نشان داد که توانایی مدیریت بحران سلامت در فضای بین المللی، تا چه حد می تواند متاثر از نقش آفرینی امتزاج یافته دو حوزه بهداشت و دیپلماسی باشد. تجربه در عمل به ما آموخت که میزان موفقیت در ایفای این نقشِ مهم نیازمندِ داشتن مهارت متناسب با دیپلماسی امروز جهان است. ضرورت برگزاری دوره مهارت دیپلماسی سلامت برای نه تنها دیپلماتهای دولتی بلکه برای سایر بازیگران بخش خصوصی و کارشناسان و نقش آفرینان عرصه سلامت مفید خواهد بود. به دلایل ذیل می توان برگزاری دوره های تخصصی عالی دیپلماسی سلامت را ضروری دانست:

- مفهوم دیپلماسی سلامت، موضوعی میان رشته ای است و ترکیبی از مهارت های دیپلماسی و فن مذاکره و تعامل با دانش و تخصص در حوزه سلامت

- ضرورت توسعه بخشیدن به فعالیت های بین المللی بخش خصوصی در حوزه سلامت و کمک به ارتقای وضعیت اقتصاد سلامت کشور در تعامل با همسایگان و دیگران

- آشنا کردن فعالان این حوزه با روندها و جریان های حاکم و سازوکارهای مسلط فکری و نظری در حوزه سلامت بین الملل

- فراهم کردن بسترهای لازم برای برقراری ارتباط هدفمند با همتایان فعال در حوزه سلامت و استفاده از تجارب عملی آنان به منظور بهبود وضعیت سلامت در کشور

- معرفی سازمان ها و نهادهای بین المللی و آشنایی با سازوکارهای حاکم بر آن و تقویت بنیه کارشناسی برای حضور در این مجامع

- شناخت لوازم و الزامات شرکت در مجامع جهانی و منطقه ای سلامت محور با هدف دفاع از منافع ملی

- آشنایی با فن مذاکره و أصول قرارداد نویسی و تعاملات تجاری در حوزه سلامت

مسئولیت اجتماعی دانشگاه در توسعه و ترویج دیپلماسی سلامت

با توجه به جایگاه استراتژی دیپلماسی سلامت در مقطع کنونی، ایجاد دوره‌های آموزشی در دانشکده‌‎های فعال در حوزه دیپلماسی و روابط خارجی و همکاری وزارت بهداشت و وزارت امور خارجه برای پیشبرد اهداف آموزشی ضروری است. ایران امروز نیازمند برگزاری دوره‌های آموزشی در زمینه مسائل بهداشتی برای بالا بردن مهارت‌های دیپلماسی و پرورش دیپلمات‌های متخصص در دانشگاه‌ها است تا بیشترین منافع را از ظرفیت شکل‌گیری روابط دیپلماتیک در حوزه سلامت به‌دست‌آورد. دانشکده مطالعات جهان در راستای عمل به وظایف آموزشی و انجام مسئولیت های اجتماعی و ایفای نقش اصلی در بین المللی کردن هر چه بیشتر دانشگاه، در این زمینه گام های بلندی برداشته است. برگزاری دوره های عالی آموزشی دیپلماسی و با هدف توسعه و ترویج مفهوم دیپلماسی و کاربردی کردن این مفهوم در حوزه های مختلف بین المللی می کوشد در ترویج تعاملات مدنی و همکاری های دولتی- غیر دولتی نقش موثری ایفا کند. برگزاری دوره های (DBA,MBA) دیپلماسی نخستین گام بلند دانشکده در این حوزه است و می توان آن را به عنوان پلی ارتباطی میان دو حوزه نظر و عمل و تلفیقی از تجربه عینی حوزه سلامت و نظام فکری دانشگاهی در راستای توسعه تعاملات بین المللی دانشگاهی تلقی کرد.

انتهای پیام