کارگردان فیلم «آرازین دایاز گونی» با اشاره به دغدغه‌ی قریب به ۱۵ ساله‌ی خود در رابطه با ماجرای قره‌باغ و تهیه فیلم مستند در این خصوص، گفت: جرقه‌ی این کار زمانی زده شد که در تهران از وجود دو مزار شهدای قره‌باغ در امام‌زاده چیذر مطلع شدم و برایم سوال شد که تهران کجا و قره باغ کجا؟ این زمان با اسنادی روبه‌رو بودم که دو شهید ماجرای قره‌باغ را در خود جای داده بود .
به گزارش ایسنا، منطقه آذربایجان‌شرقی، محسن هادی در نشستی با اصحاب رسانه‌ی استان، اظهار کرد: مستند «آرازین دایاز گونی» به معنای روز کم‌آب ارس، در ۷۰ دقیقه، حاصل دو سال تلاش و پیگیری و همچنین قریب به ۱۵ سال دغدغه‌ی فکری است.
وی اضافه کرد: ما در زمان جنگ قره باغ، کودک بودیم، این جنگ همزمان با جنگ بوسنی بود، از همان زمان، این موضوع در ذهن من نقش بسته بود، چرا که در هر دو جنگ مسلمانان مورد هجمه واقع شده بودند .
وی ادامه داد: این دغدغه‌ی فکری از دوران کودکی ادامه داشت تا اینکه وارد عرصه‌ی مستند سازی شدم، ماجرای قره‌باغ همواره از موضوعات مهم ذهن من بود و برایم بسیار اهمیت داشت که ریشه‌های جنگ را دریافته و از جایگاه و نقش ایران در این جنگ مطلع شوم .
این مستندساز که تحصیلات دانشگاهی خود را در رشته‌ی جامعه‌شناسی می‌گذراند، تشریح کرد: ماجرای قره باغ از منظر جامعه‌شناسی برای من بسیار بااهمیت بود، قفقاز نیز منطقه‌ی مهمی بوده و طی سالیان مختلف، قومیت‌های مختلفی در این جغرافیا در کنار یکدیگر زندگی کرده‌اند و در تاریخ معاصر نیز می‌بینیم که یک جنگ بزرگ در این منطقه رخ داده که به نظر می‌رسد ریشه‌های قومیتی داشته باشد .
هادی با اشاره به تلاش‌های خود در این مسیر و پیگیری ماجرای قره‌باغ، تاکید کرد: با پیگیری‌های فراوان و تحمل سختی‌ها، به تدریج درها به روی من گشوده می‌شد و همچنین سوالات جدیدتری نیز در ذهن ایجاد می‌شد، در نهایت توانستم افرادی را برای پاسخگویی به سوالات پیدا کنم و نتیجه‌ی آن همه تلاش و پرس و جو در قالب این فیلم مستند تهیه شد .
وی با تاکید بر اینکه این شهدا، در ماجرای قره‌باغ، در هواپیمای مسکو به ایران به شهادت رسیده بودند، بیان کرد: این شهدا اغلب خانواده‌ی دیپلمات‌های ایرانی بودند که قربانی جنگ قره‌باغ شدند، امید است که این مستند غربت این شهدا را اندکی مطرح کرده و مظلومیت آنان را بیان کند .
وی با اشاره به ماجرای مورد هدف قرار گرفتن هواپیمای مسکو به ایران در ماجرای قره‌باغ، ادامه داد: حین سفر به باکو انتظار داشتم در آنجا یادمانی در این خصوص باشد اما نه تنها در ایران، بلکه در باکو نیز هیچکس از این ماجرا خبر نداشت و این عدم اطلاع، غربت عمیق این شهدا را حکایت می‌کرد .
این مستندساز با تاکید بر اینکه، چندین روایت در فیلم آرازین دایاز گونی مطرح می‌شود، گفت: این مستند از یک روایت تاریخی شروع می‌شود و موضوعاتی از قبیل اینکه ریشه‌های ماجرا چه بود؟ قبل از جنگ چه شرایطی در این منطقه حاکم بود؟ و اینکه اهالی ترک با ارمنی‌ها در این منطقه مناسبات خوبی داشته و قبل از جنگ به‌طور عادی زندگی می‌کردند را بیان می‌کند .
وی اضافه کرد: روایت خوجالی دومین بخش این مستند است که توسط یک معلم نقل می‌شود، بعد از آن نیز روایت زنگیلان را دو نفر از شاهدان این قضیه نقل می‌کنند، زنگیلان آخرین شهرستانی است که در ماجرای قره‌باغ اشتغال می‌شود و در این زمان به تدریج جنگ در حال پایان بود .
وی با بیان اینکه، اگر ایران در جنگ زنگیلان نبود، فاجعه ای بدتر از فاجعه‌ی خوجالی رخ می‌داد، خاطرنشان کرد: در آن زمان توسط رییس جمهور دستور صادر شد و جریان آب رودخانه‌ی ارس را کاهش دادند تا اهالی زنگیلان بتوانند از آب رد شده و وارد خاک ایران شوند .
وی اضافه کرد: طبق روایت‌های اهالی، ایران، اولین کشوری بود که کمک‌های بشر دوستانه‌ی خود را به آذربایجان رساند و این کمک‌های انسان دوستانه‌ی بیشتر از آنی بود که در این مستند بدان اشاره شده است .
هادی با اشاره به اکران این فیلم در تبریز و پخش آن در باکو، بیان کرد: در سالگرد خوجالی مراسمی در ارومیه برگزار شد و میهمانان آذربایجانی به تبریز آمدند، در این مراسم مستند «آرازین دایاز گونی» رونمایی شد، در دوم مرداد ماه سال‌جاری نیز این فیلم طی مراسمی در مرکز بین‌المللی مطبوعات باکو که فعالان سیاسی، فرهنگی و مسئولان زیادی حضور داشتند، پخش شد و مورد استقبال قرار گرفت، اثرگذاری بسیاری نیز برروی حاضران داشت .
وی اضافه کرد: بسیاری از افراد از اصل ماجرا و نقش ایران در جنگ قره‌باغ خبر ندارند و این عدم آگاهی باعث می‌شود که برخی مسائل بی‌پایه و اساس را مطرح کنند، ساخت این مستند در ابتدا کشفی بود برای سوالاتی که در ذهن داشتم تا بدانم ایران در کجای جنگ قرار داشت؟ این فیلم افرادی که حقیقت را در این زمینه وارونه جلوه داده و ایران را متهم می‌کنند، حداقل مجبور می‌کند که برای گفته‌هایشان سند ارائه دهند .
وی با بیان اینکه برخلاف برخی تفکرات موجود در مورد نقش ایران در جنگ قره‌باغ، تاریخ، حقیقت را به گونه‌ای دیگر روایت می‌کند، افزود: در این جنگ، علاوه بر مسلمان بودن، انسانیت ایجاب می‌کرد که به کشور دوست و همسایه که مورد هجمه قرار گرفته بود کمک کنیم و این کمک‌ها نیز همواره جریان داشت .
هادی با بیان اینکه، درخواست شده است که این مستند را در دانشگاهی در باکو پخش کنیم، متذکر شد: در تلاش برای پخش این مستند هستیم و برای شرکت در جشنواره‌های بین‌المللی نیز ثبت نام کرده‌ایم، چرا که جشنواره‌ها بستر مناسبی برای دیده شدن فیلم هستند و همچنین برای نمایش فیلم در ترکیه نیز تلاش می‌کنیم .
کارگردان فیلم «آرازین دایاز گونی» با تاکید بر اینکه، مناسبات زیادی بین ایران و آذربایجان برقرار است، اضافه کرد: امید است که شاهد تعمیق مناسبات این دو کشور دوست و همسایه باشیم و شاهد دوری قدرت‌هایی باشیم که درگیری و اختلاف بین دو کشور، به منفعت آنان است.
وی با اشاره به برخی تلاش‌های ناکام خود در جهت ریشه‌یابی و مصاحبه با مسئولان، بیان کرد: در این رابطه از هلال احمر درخواست مصاحبه کردیم که همکاری نکردند! درحالی که در آن زمان کمک‌های فراوانی به مردم جنگ زده‌ی آذربایجان کرده بود، در این مستند با سه نفر از ایرانی‌ها مصاحبه کردیم که از افراد تاثیرگذار آن زمان بودند .
وی با بیان اینکه در ارشیو صدا و سیما، چیزی در خصوص ماجرای قره‌باغ نمانده است، خاطرنشان کرد: تصویربرداری این مستند توسط "شایان حامد" انجام شده و ما در تبریز، اردبیل و باکو این مستند را تصویربرداری کرده‌ایم و به طور جدی نیز یکسال برای تهیه‌ی آن وقت گذاشته‌ایم .
این مستندساز ضمن اشاره به موسیقی تاثیرگذار فیلم، یادآور شد: موسیقی این فیلم مستند دارای ۲۹ ترک بوده که توسط "بابک خادمی نواخته می‌شود، در رابطه با این فیلم مستتد با چندین خبرگزاری در باکو مصاحبه کردیم و بسیار مثبت به این قضیه پرداختند .
وی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه آیا قصد اکران فیلم در نخجوان را دارید؟ بیان کرد: تا کنون درخواستی در این راستا نشده اما علاقه‌مند به اکران این فیلم در نخجوان بوده و تلاش هم می‌کنیم؛ این مستتد فعلا قرار نیست در جایی پخش عمومی شود، اما در تلاش برای پخش عمومی آن در کشور هستیم و باتوجه به اینکه فیلم غم‌انگیز بوده و بعضا دارای صحنه‌های ناراحت کننده است از این‌رو صدا و سیما نیز شیوه‌هایی برای پخش داشته و ما در این راستا تلاش می‌کنیم و بسیار علاقه‌مند به پخش عمومی آن هستیم.
وی تاکید کرد: ما در این فیلم نه کسی را متهم کرده و نه قضاوت کرده‌ایم، بلکه روایتی تاریخی است که از زبان شاهدان ماجرا نقل می‌شود و جایگاه ایران را در این جنگ نشان می‌دهد.