قلعه سنگی، بنایی بجا مانده از دل تاریخ در بطن کویر در جاده قدیمی قم – ری و در نزدیکی روستای علی آباد قم قرار گرفته است که در شاهراه اصلی ایران قرار دارد.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)منطقه قم، قلعه سنگی از کاروانسراهای جامانده از دل تاریخ در بطن کویر است و این بنای تاریخی در مسیر شاهراه اصلی شمال شرقی به جنوب غربی ایران واقع شده است و طبق نوع مصالح و سازه متعلق به دوره سلجوقی باز می گردد.

این بنای سنگی که در زمان صلح به عنوان کاروانسرا و در زمان جنگ، دژی نظامی به شمار می رفته است را می توان پس از پیمودن مسیری 35 کیلومتری از جاده قم - ری در جوار روستای علی آباد قم همچنان پا برجا مانده است و در میان بخشی از ویرانه هایش خودنمایی می کند. 

اگر چه در چهار دیواره این بنا سکوت حاکم است اما در قرن های گذشته کاروانسرایی امن برای مسافران و بازرگانان جلوه نمایی می کرده که همچنان از دوره صفوی تاکنون استحکام و مقاومت خود را حفظ کرده است.

طبق کاوشهای انجام شده مصالح مهم این بنای تاریخی را سنگ لاشه ها و ملاط آن را گل، آهک و گچ زبر تشکیل می دهد که در استحکام بنا نقش مهمی داشته است همچنین برای تزئین بخش هایی از قلعه سنگی می توان خشت های خام و آجر را نیز مشاهده کرد.

جهت ساخت بنا ابتدا حصار عظیمی مجموع ساختمان کاروان سرا را احاطه کرده و داخل آن حصار که حدود 2 تا 3 متر ضخامت دارد برج های متعددی آن را حمایت می کند و بقیه تأسیسات را با ارتفاعی برابر با نصف ارتفاع حصارها شکل گرفته است.

قلعه سنگی دارای 7 برج به بلندای 10 تا 14 متری از سطح زمین است که برای جلوگیری از رانش دیواره ها بنا شده است و در گذشته به عنوان دیده بانی و محل حفاظت از کاروانسرا مورد استفاده قرار می گرفته است.

این بنا به صورت 4 ایوانی با دیوارهایی به ضخامت دو تا سه متر دارای حیاطی مرکزی و حجره های مختلف است که طول هر ضلع این بنا بیش از 67 متر است و در داخل سازه، هر یک از استطبل های نگهداری از حیوانات دارای 10 متر عمق هستند.

همچنین اتاق هايي نيز براي قرار دادن توشه و بار مسافران در قلعه سنگی وجود دارد كه مستقيماً با هواي آزاد در ارتباط هستند و براي مسافران ويژه، بخش هاي مخصوصي در طرف چپ مدخل كاروانسرا ساخته شده بود؛ يكي از تالارهاي اين قسمت از كاروانسرا با گنبد بسيار زيبايي پوشيده شده بود.

ایوان های کاروان سرا عمیق با پوشش طاق گهواره ای و در انتهای آن راهی برای ورود به اصطبل قرار دارد. کاروان سرا مشتمل بر 31 اتاق است، اتاق هایی که مستقیما با هوای آزاد ارتباط دارند و برای قرار دادن توشه و بار مسافران است.

با توجه به كشف چند سكه مغولي از سده هاي 7 و 8 هـ ق، ‌احتمال مي رود باني اين كاروانسرا غازان خان(694هـ. ق) و حتي تاريخ ساخت كاروانسرا مقدم بر حكومت پادشاه مغول باشد.

قلعه در برابر گردنه كوچكي قرار دارد که از بالاي گردنه برج كوچك ديده باني از دور پيداست.