مجموعه باغ صفوی اثری است مربوط به دوره صفوی - دوره قاجار که در زمان پایتخت بودن قزوین در عهد صفویه بنا شده است.
به گزارش خبرگزاري دانشجويان ايران(ايسنا) منطقه قزوين، از مركز شهر قزوين وقتي كه به سمت نخستين خيابان ايران كه مي‌رويد مي‌توانيد دولتخانه صفوی و یا باغ فرهنگی قزوین را مشاهده كنيد كه از ساختمان عالی‌قاپو در شمال خیابان سپه آغاز شده و در انتها به محوطه عمارت چهلستون اتصال می‌یابد و در طول مسیر خود با گذشتن از چندین حیاط و محوطه باز، امکان بازدید از آثار و بقایای به‌جا مانده از دوره‌های مختلف (صفوی، افشاریه، زندیه و قاجاریه) را می‌توانید مشاهده كنيد.
مجموعه باغ صفوی در مرکز شهر قزوین با مساحتی بالغ بر ۶ هکتار واقع شده كه به باغ سعادت آباد، باغ فرهنگی قزوین، دولتخانه صفوی و یا ارگ تهماسبی نیز معروف است.
مجموعه باغ صفوی اثری است مربوط به دوره صفوی - دوره قاجار که در زمان پایتخت بودن قزوین در عهد صفویه بنا شده است.
شهر قزوین در عصر صفویان، به علت قرارگیری بر سر راه جاده ابریشم و شرایط جغرافیایی و سیاسی آن زمان، حایز اهمیت شد و تا مدتی عنوان پایتختی صفویان را نصیب خود کرد که سبب شد تا بناها و عمارت‌هایی با شکوه در این شهر بنا شود و مجموعه باغ صفوی از آن جمله است.
این مجموعه به دستور شاه طهماسب و پس از استقرار در قزوین ساخته شد؛ شاه طهماسب اول صفوی پس از خریدن اراضی زنگیاباد (محوطه سبزه میدان و باغ موزه و فضاهای میان خیابان‌های شرقی، غربی و جنوبی تا ابتدای خیابان سپه)، معماران برجسته ایران را گرد هم جمع كرد تا باغی را طراحی کنند که بعدها اين باغ، باغ صفوی نام گرفت و دولتخانه صفوی جدید را بنا كرد.
وی امرا و اشراف را دستور داد تا منازلی در دوسوی خیابان بسازند و این منطقه را جعفر آباد با لقب "باب جنت" نامید. بنا بر دستور شاه، عمارتی نیز، بنا به خواست شاه، در آن بنا شد و کاخ چهلستون یا عمارت کلاه فرنگی نام گرفت. به طور کلی این مجموعه از چند بنا تشکیل شده است که اکثرا تخریب شده‌اند و تعدادی از آن‌ها در حال حاضر در دست مرمت هستند. محدوده اصلی باغ دارای ۷ در وروردی بوده است که فقط یک در از آن‌ها به نام سردر عالی قاپو باقی مانده است.
محل دقیق باغ را به علت تخریب و ساخت و سازهای اطراف نمی‌توان تعیین کرد. در حال حاضر، محوطه محصور خیابان‌های هلال احمر و پیغمبریه را باغ صفوی می‌نامند.
مجموعه باغ صفویه از چندین بخش به نام‌هاي سر در عالی قاپو، عمارت نادری، عمارت پهلوی و عمارت قاجاری، گراند هتل، کاخ چهلستون، موزه قزوین، بقعه پیغمبریه و مدرسه امید تشكيل شده است.
سردر عالی قاپو یکی از هفت در ورودی به ارگ سلطنتی صفویان بوده است و در اصلی جنوبی است که به خیابان و میدان شاه باز می‌شده و تنها در از این مجموعه است که اکنون به یادگار مانده است. این بنا نخست در دوره شاه طهماسب ساخته شده و در زمان شاه عباس اول به‌صورت کنونی تغییر شکل یافته است.
سر در عالی قاپو در دوره سلطنت شاه طهماسب (٩٨٣- ٩٣٠ﻫ. ق ) ساخته و در زمان سلطنت شاه عباس اول( ١٠٢٨- ٩٨٥ﻫ. ق ) به صورت کنونی تغییر شکل یافت. این سردر، ورودی اصلی به دولتخانه دوران صفویه به شمار می‌آمد. بنای سردر شامل ایوان رفیع ورودی با قوس تیزه دار و سه ردیف طاق نما در طرفین آن است. گوشواره‌هایی با ستون نماهای آجری در دو طبقه نمای سردر را تکمیل می‌کنند. هشتی متصل به ایوان ورودی به شکل هشت ضلعی است و در طرفین محور ورودی آن اتاق‌های نگهبانی قرار دارد. در این هشتی پلکان هایی دیده می شود که به طبقه بالا، جایگاه نقاره زنان راه می‌یابند. کتیبه و شباک کاشی تنها تزیینات باقی مانده در ایوان ورودی است. این کتیبه به خط ثلث و به قلم علیرضا عباسی، نقاش و خطاط معروف صفویه است.
بر پیشانی این سردر رفیع که ۱۷ متر ارتفاع دارد، کتیبه‌ای با کاشی معرق به خط ثلث از علیرضا عباسی - خوشنویس معروف عهد صفوی - جلوه‌گر است که مضمون آن، تقدس و تکریم شاهان و آرزوی نابودی دشمنان آن‌هاست. متاسفانه تزیینات سردر مخصوصا نقاشی‌ها و دیگر تزیینات هشتی آن بطور کل تخریب شده‌اند.
سردر عالی قاپو قبل از انقلاب، جایگاه شهربانی و سپس در اختیار نیروی انتظامی بود، اکنون در اختیار میراث فرهنگی قرار گرفته و به منظور احیای دولتخانه صفوی در حال مرمت است.
بنای زیباي عمارت نادري در سراسر ضلع غربی حیاط بسیار وسیعی که به نام قلعه بیگی مشهور بود قرار داشت. یعنی از سمت شمال به چهلستون و اداره پست و تلگراف و در جنوب تا انتهای دیوار سالن فعلی تربیت بدنی ادامه داشت. در آغاز این ساختمان در زمان شاه تهماسب بنا گشته و یکی از قصور تابستانی شاهان صفویه بوده و برای پذیرایی میهمانان خارجی از آن استفاده می‌شده است. این بنا کاملا تخریب شده است و هیچ اثری از آن باقی نمانده است، و تنها نقشه‌های موجود در میراث فرهنگی حاکی از وجود این بنا در قدیم است.
عمارت پهلوی و عمارت قاجاری نيز در کنار یکدیگر قرار دارند كه در دوره متفاوت ساخته شده‌اند. عمارت قاجاری که دارای تزیینات و سرستون‌های زیبایی است و در حال حاضر در حال مرمت و بازسازی است. در جلوی این عمارت حوضی قرار دارد که فضای زیبایی را ایجاد کرده است.
عمارت پهلوی، در زمان پهلوی ساخته شد و دارای تزیینات خاصی نيست، این بنا در دو طبقه ساخته شده است. بعدها هر دو بنا به عنوان شهربانی استفاده می‌شده است. طبقه پایین نقش بازداشتگاه را داشته است و طبقات فوقانی کاربرد اداری داشته‌اند. حیاط پشت این دو بنا نیز به عنوان حیاط زندان استفاده می‌شده است.
گراند هتل از اولین نمونه‌های هتل به شیوه مدرن و اروپایی و دومین مهمانخانه قزوین است که در سال‌های پایانی دوره قاجاری و در حوالی سال‌های ۱۲۹۹ تا ۱۳۰۰ بنا شد. این هتل در زمینی به مساحت 3 هزار مترمربع و در سه طبقه، در شرق خیابان پیغمبریه و در قسمت غربی ارگ صفوی قزوین احداث شده که از جانب خیابان دو طبقه و از سمت حیاط دارای سه طبقه است و این امر به دلیل اختلاف سطح باغ و خیابان است.
از آثار مهم دوره صفوی در قزوین عمارت چهلستون یا کلاه فرنگی است که در وسط باغ بزرگی قرار دارد و تنها کوشک باقی‌مانده از مجموعه کاخهای سلطنتی روزگار شاه طهماسب است و در دور صفویه به کلاه فرنگی معروف بود و به دستور شاه طهماسب ساخته شد. با توجه به عمارتهای تبریز، شاه دستور داد این بنا را نیز مزین به نقاشی کنند تا تداعی کننده کاخهای تبریز باشد. نقاشی‌های دیواری طبقه اول نمونه ای از هنر نگارگری مکتب قزوین و دارای شهرت جهانی است. تالار بزرگ طبقه دوم با ارسی‌های پنج چشمه‌ای در چهار جهت اصلی به محوطه غلام گردش بالا می‌پیوندد که دارای سقف بلندی از خنچه پوش بوده است. گفته‌اند بنای هشت بهشت اصفهان با گرته برداری از این اثر ساخته شده است. عمارت کلاه‌فرنگی یا کاخ موزه چهلستون قزوین که در حال حاضر موزه خوشنویسی قزوین است، در سال 1337 توسط وزارت فرهنگ و هنر با شماره 389 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
موزه قزوین در میدان آزادی (سبزه میدان ) و شرق مجموعه باغ صفوی قزوین قرار دارد و داری آثاری مربوط به دوران تاریخی، اسلامی و اشیا برجسته پیش از تاریخ از دشت قزوین و فلات مرکزی است. اشیای این موزه به چند گروه تقسیم می‌شوند. برخی از این اشیاء که بیشتر ظروف سفالی و اشیای مفرغی است، به هزاره‌های سوم و اول پیش از میلاد تعلق دارند و در معرض دید عموم قرار گرفته است.
بقعه پیغمبریه که به چهار انبیا نیز شناخته می‌شود در جانب شرقی خیابان پیغمبریه و جنب مدرسه و مسجد پیغمبریه در غرب بنای چهل ستون قرار دارد. تاریخ ساخت بنا به دوران صفویه برمی‌گردد که در ادوار بعدی بازسازی و تکمیل شده و دارای تزئینات کاشیکاری‌ها، پنجره‌های طاق نما و آینه کاری زیبایی در حرم است و سردر ورودی حیاط کتیبه‌ای دارد به رنگ سفید بر روی کاشی لاجوردی متضمّن تاریخ اتمام بنا (۱۳۳۲) است.
بر سر در ورودی به مهتابی و ایوان مقابلِ بنا نیز دارای کتیبه‌ای است مشتمل بر نام پیغمبران ناشناخته مدفون در این بقعه است.
درباره بنای پیغمبریه و کسانی که در آن‌جا به خاک سپرده شده‌اند گفته‌ها و نوشته‌های فراوانی وجود دارد که در مجموع نشان دهنده قدمت این محل است، ولی تاریخ بنای کنونی از دوره صفویه پیشتر نمی‌رود و رافعی در تدوین و حمدالله مستوفی در تاریخ گزیده در میان بقعه‌ها و مزارهای شهر، نامی از آن نبرده‌اند. تنها در کتیبه مدرسه پیغمبریه، بازمانده از دوره صفویه، با نام «مقام شریف» از آن یاد شده است. گفته می‌شود آنان پیامبرانی هستند که مژده میلاد مسیح را از اورشلیم به سوی شرق آورده‌اند.
از اسناد مـوقــو‌فات صفویه برمی آید که این مکان در پایان قرن یازدهم هجری زیارتگاهی مورد احترام بوده و باغ‌هــایی را بر آن وقـف کـرده‌اند. این اثر در تاریخ ۷ آذر ۱۳۷۵ با شماره ثبت ۱۷۷۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مدرسه امید اولین مدرسه نوین ساخته شده در قزوین محسوب مي‌شود که مربوط به دوره پهلوی است و خیابان سپه، جنب سر درعالی قاپو واقع شده است. در آبان ماه سال 1391، این مدرسه به عنوان مرکز اسناد و کتابخانه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان قزوین معین گشت و با نام کتابخانه دکتر دبیر سیاقی و مرکز اسناد مدرسه امید نام‌گذاری شد.
به گزارش خبرگزاري دانشجويان ايران(ايسنا) منطقه قزوين، از مركز شهر قزوين وقتي كه به سمت نخستين خيابان ايران كه مي‌رويد مي‌توانيد دولتخانه صفوی و یا باغ فرهنگی قزوین را مشاهده كنيد كه از ساختمان عالی‌قاپو در شمال خیابان سپه آغاز شده و در انتها به محوطه عمارت چهلستون اتصال می‌یابد و در طول مسیر خود با گذشتن از چندین حیاط و محوطه باز، امکان بازدید از آثار و بقایای به‌جا مانده از دوره‌های مختلف (صفوی، افشاریه، زندیه و قاجاریه) را می‌توانید مشاهده كنيد.
مجموعه باغ صفوی در مرکز شهر قزوین با مساحتی بالغ بر ۶ هکتار واقع شده كه به باغ سعادت آباد، باغ فرهنگی قزوین، دولتخانه صفوی و یا ارگ تهماسبی نیز معروف است.
مجموعه باغ صفوی اثری است مربوط به دوره صفوی - دوره قاجار که در زمان پایتخت بودن قزوین در عهد صفویه بنا شده است.
شهر قزوین در عصر صفویان، به علت قرارگیری بر سر راه جاده ابریشم و شرایط جغرافیایی و سیاسی آن زمان، حایز اهمیت شد و تا مدتی عنوان پایتختی صفویان را نصیب خود کرد که سبب شد تا بناها و عمارت‌هایی با شکوه در این شهر بنا شود و مجموعه باغ صفوی از آن جمله است.
این مجموعه به دستور شاه طهماسب و پس از استقرار در قزوین ساخته شد؛ شاه طهماسب اول صفوی پس از خریدن اراضی زنگیاباد (محوطه سبزه میدان و باغ موزه و فضاهای میان خیابان‌های شرقی، غربی و جنوبی تا ابتدای خیابان سپه)، معماران برجسته ایران را گرد هم جمع كرد تا باغی را طراحی کنند که بعدها اين باغ، باغ صفوی نام گرفت و دولتخانه صفوی جدید را بنا كرد.
وی امرا و اشراف را دستور داد تا منازلی در دوسوی خیابان بسازند و این منطقه را جعفر آباد با لقب "باب جنت" نامید. بنا بر دستور شاه، عمارتی نیز، بنا به خواست شاه، در آن بنا شد و کاخ چهلستون یا عمارت کلاه فرنگی نام گرفت. به طور کلی این مجموعه از چند بنا تشکیل شده است که اکثرا تخریب شده‌اند و تعدادی از آن‌ها در حال حاضر در دست مرمت هستند. محدوده اصلی باغ دارای ۷ در وروردی بوده است که فقط یک در از آن‌ها به نام سردر عالی قاپو باقی مانده است.
محل دقیق باغ را به علت تخریب و ساخت و سازهای اطراف نمی‌توان تعیین کرد. در حال حاضر، محوطه محصور خیابان‌های هلال احمر و پیغمبریه را باغ صفوی می‌نامند.
مجموعه باغ صفویه از چندین بخش به نام‌هاي سر در عالی قاپو، عمارت نادری، عمارت پهلوی و عمارت قاجاری، گراند هتل، کاخ چهلستون، موزه قزوین، بقعه پیغمبریه و مدرسه امید تشكيل شده است.
سردر عالی قاپو یکی از هفت در ورودی به ارگ سلطنتی صفویان بوده است و در اصلی جنوبی است که به خیابان و میدان شاه باز می‌شده و تنها در از این مجموعه است که اکنون به یادگار مانده است. این بنا نخست در دوره شاه طهماسب ساخته شده و در زمان شاه عباس اول به‌صورت کنونی تغییر شکل یافته است.
سر در عالی قاپو در دوره سلطنت شاه طهماسب (٩٨٣- ٩٣٠ﻫ. ق ) ساخته و در زمان سلطنت شاه عباس اول( ١٠٢٨- ٩٨٥ﻫ. ق ) به صورت کنونی تغییر شکل یافت. این سردر، ورودی اصلی به دولتخانه دوران صفویه به شمار می‌آمد. بنای سردر شامل ایوان رفیع ورودی با قوس تیزه دار و سه ردیف طاق نما در طرفین آن است. گوشواره‌هایی با ستون نماهای آجری در دو طبقه نمای سردر را تکمیل می‌کنند. هشتی متصل به ایوان ورودی به شکل هشت ضلعی است و در طرفین محور ورودی آن اتاق‌های نگهبانی قرار دارد. در این هشتی پلکان هایی دیده می شود که به طبقه بالا، جایگاه نقاره زنان راه می‌یابند. کتیبه و شباک کاشی تنها تزیینات باقی مانده در ایوان ورودی است. این کتیبه به خط ثلث و به قلم علیرضا عباسی، نقاش و خطاط معروف صفویه است.
بر پیشانی این سردر رفیع که ۱۷ متر ارتفاع دارد، کتیبه‌ای با کاشی معرق به خط ثلث از علیرضا عباسی - خوشنویس معروف عهد صفوی - جلوه‌گر است که مضمون آن، تقدس و تکریم شاهان و آرزوی نابودی دشمنان آن‌هاست. متاسفانه تزیینات سردر مخصوصا نقاشی‌ها و دیگر تزیینات هشتی آن بطور کل تخریب شده‌اند.
سردر عالی قاپو قبل از انقلاب، جایگاه شهربانی و سپس در اختیار نیروی انتظامی بود، اکنون در اختیار میراث فرهنگی قرار گرفته و به منظور احیای دولتخانه صفوی در حال مرمت است.
بنای زیباي عمارت نادري در سراسر ضلع غربی حیاط بسیار وسیعی که به نام قلعه بیگی مشهور بود قرار داشت. یعنی از سمت شمال به چهلستون و اداره پست و تلگراف و در جنوب تا انتهای دیوار سالن فعلی تربیت بدنی ادامه داشت. در آغاز این ساختمان در زمان شاه تهماسب بنا گشته و یکی از قصور تابستانی شاهان صفویه بوده و برای پذیرایی میهمانان خارجی از آن استفاده می‌شده است. این بنا کاملا تخریب شده است و هیچ اثری از آن باقی نمانده است، و تنها نقشه‌های موجود در میراث فرهنگی حاکی از وجود این بنا در قدیم است.
عمارت پهلوی و عمارت قاجاری نيز در کنار یکدیگر قرار دارند كه در دوره متفاوت ساخته شده‌اند. عمارت قاجاری که دارای تزیینات و سرستون‌های زیبایی است و در حال حاضر در حال مرمت و بازسازی است. در جلوی این عمارت حوضی قرار دارد که فضای زیبایی را ایجاد کرده است.
عمارت پهلوی، در زمان پهلوی ساخته شد و دارای تزیینات خاصی نيست، این بنا در دو طبقه ساخته شده است. بعدها هر دو بنا به عنوان شهربانی استفاده می‌شده است. طبقه پایین نقش بازداشتگاه را داشته است و طبقات فوقانی کاربرد اداری داشته‌اند. حیاط پشت این دو بنا نیز به عنوان حیاط زندان استفاده می‌شده است.
گراند هتل از اولین نمونه‌های هتل به شیوه مدرن و اروپایی و دومین مهمانخانه قزوین است که در سال‌های پایانی دوره قاجاری و در حوالی سال‌های ۱۲۹۹ تا ۱۳۰۰ بنا شد. این هتل در زمینی به مساحت 3 هزار مترمربع و در سه طبقه، در شرق خیابان پیغمبریه و در قسمت غربی ارگ صفوی قزوین احداث شده که از جانب خیابان دو طبقه و از سمت حیاط دارای سه طبقه است و این امر به دلیل اختلاف سطح باغ و خیابان است.
از آثار مهم دوره صفوی در قزوین عمارت چهلستون یا کلاه فرنگی است که در وسط باغ بزرگی قرار دارد و تنها کوشک باقی‌مانده از مجموعه کاخهای سلطنتی روزگار شاه طهماسب است و در دور صفویه به کلاه فرنگی معروف بود و به دستور شاه طهماسب ساخته شد. با توجه به عمارتهای تبریز، شاه دستور داد این بنا را نیز مزین به نقاشی کنند تا تداعی کننده کاخهای تبریز باشد. نقاشی‌های دیواری طبقه اول نمونه ای از هنر نگارگری مکتب قزوین و دارای شهرت جهانی است. تالار بزرگ طبقه دوم با ارسی‌های پنج چشمه‌ای در چهار جهت اصلی به محوطه غلام گردش بالا می‌پیوندد که دارای سقف بلندی از خنچه پوش بوده است. گفته‌اند بنای هشت بهشت اصفهان با گرته برداری از این اثر ساخته شده است. عمارت کلاه‌فرنگی یا کاخ موزه چهلستون قزوین که در حال حاضر موزه خوشنویسی قزوین است، در سال 1337 توسط وزارت فرهنگ و هنر با شماره 389 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
موزه قزوین در میدان آزادی (سبزه میدان ) و شرق مجموعه باغ صفوی قزوین قرار دارد و داری آثاری مربوط به دوران تاریخی، اسلامی و اشیا برجسته پیش از تاریخ از دشت قزوین و فلات مرکزی است. اشیای این موزه به چند گروه تقسیم می‌شوند. برخی از این اشیاء که بیشتر ظروف سفالی و اشیای مفرغی است، به هزاره‌های سوم و اول پیش از میلاد تعلق دارند و در معرض دید عموم قرار گرفته است.
بقعه پیغمبریه که به چهار انبیا نیز شناخته می‌شود در جانب شرقی خیابان پیغمبریه و جنب مدرسه و مسجد پیغمبریه در غرب بنای چهل ستون قرار دارد. تاریخ ساخت بنا به دوران صفویه برمی‌گردد که در ادوار بعدی بازسازی و تکمیل شده و دارای تزئینات کاشیکاری‌ها، پنجره‌های طاق نما و آینه کاری زیبایی در حرم است و سردر ورودی حیاط کتیبه‌ای دارد به رنگ سفید بر روی کاشی لاجوردی متضمّن تاریخ اتمام بنا (۱۳۳۲) است.
بر سر در ورودی به مهتابی و ایوان مقابلِ بنا نیز دارای کتیبه‌ای است مشتمل بر نام پیغمبران ناشناخته مدفون در این بقعه است.
درباره بنای پیغمبریه و کسانی که در آن‌جا به خاک سپرده شده‌اند گفته‌ها و نوشته‌های فراوانی وجود دارد که در مجموع نشان دهنده قدمت این محل است، ولی تاریخ بنای کنونی از دوره صفویه پیشتر نمی‌رود و رافعی در تدوین و حمدالله مستوفی در تاریخ گزیده در میان بقعه‌ها و مزارهای شهر، نامی از آن نبرده‌اند. تنها در کتیبه مدرسه پیغمبریه، بازمانده از دوره صفویه، با نام «مقام شریف» از آن یاد شده است. گفته می‌شود آنان پیامبرانی هستند که مژده میلاد مسیح را از اورشلیم به سوی شرق آورده‌اند.
از اسناد مـوقــو‌فات صفویه برمی آید که این مکان در پایان قرن یازدهم هجری زیارتگاهی مورد احترام بوده و باغ‌هــایی را بر آن وقـف کـرده‌اند. این اثر در تاریخ ۷ آذر ۱۳۷۵ با شماره ثبت ۱۷۷۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مدرسه امید اولین مدرسه نوین ساخته شده در قزوین محسوب مي‌شود که مربوط به دوره پهلوی است و خیابان سپه، جنب سر درعالی قاپو واقع شده است. در آبان ماه سال 1391، این مدرسه به عنوان مرکز اسناد و کتابخانه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان قزوین معین گشت و با نام کتابخانه دکتر دبیر سیاقی و مرکز اسناد مدرسه امید نام‌گذاری شد.