خيابان سپه قزوين نخستين خيابان ايران است كه امروزه محل تجمع و گردهمايي مردم در مراسمات مختلفي سياسي، ‌فرهنگي و مذهبي است.

به گزارش خبرگزاری ایسنا منطقه قزوین، این روزها از خانه که بیرون می‌آیی شاید اولین چیزی که به چشمت بخورد خیابان باشد،‌ هنگام گشت‌وگذار در شهر از خیابان های پرترافیکی عبور می‌کنی که با المان‌های مدرن آذین شده‌اند و هر چه به سمت جنوب شهر حرکت می‌کنی از آذین خیابان‌ها کاسته می‌شود.

در این میان هنگام عبور از خیابان‌های جنوب شهر، خیابانی با سنگ‌فرش‌های متجدد قرار دارد که مثل همه خیابان‌های دیگر محل رفت‌وآمد اتومبیل‌ها و ترافیک سنگین دم غروب و دودودم ماشین‌ها است، خیابانی که جزء آثار ملی و بناهای تاریخی ثبت‌شده و نخستین خیابان ایران بوده، گرچه امروز از آن عمارت‌های قدیمی و باغ‌های دلگشای آن روزگاران در اطراف خیابان خبری نیست ولی قدم گذاشتن بر سنگفرش این خیابان هم  ذهن  را به حال و هوای آن روزگاران می‌برد.

وجود آثار تاریخی مختلفی در محدوده این خیابان همچون مسجد و آب‌انبار که تاریخ ساخت قدیمی‌ترین بنای موجود در آن یعنی مسجد جامع به قزوین اولیه برمی‌گردد، نشان از قدیمی بودن این خیابان دارد، خیابان شهدا (خیابان سپه سابق) نه‌تنها قدیمی‌ترین خیابان قزوین بلکه اولین خیابان دومحوره ایران است.

مهناز منتظری کارشناس آثار و بناهای تاریخی میراث قرهنگی استان قزوین با اشاره به قدمت این خیابان به خبرنگار ایسنا می‌گوید: خیابان سپه نخستین خیابان طراحی شده ایران است که در سال ۹۵۱ هجری - قمری دستور ساخت آن توسط شاه‌طهماسب هنگام انتقال  پایتخت از تبریز به قزوین صادر شد.

وی ادامه می‌دهد: خیابان سپه،‌ نخستین خیابان دو بانده کشور بوده است که آن را شاه‌طهماسب اول در شمال محله شهرستان قدیم یا حصار شاپور، همزمان با ایجاد جعفرآباد یعنی عمارت و خانه‌های دو طرف این خیابان و باغ سعادت‌آباد و عمارت دولت‌خانه و باغ‌های شرقی و غربی عمارت مذکور احداث و در زمان تأسیس نام خیابان را بر آن گذاشت.

 منتظری تصریح می‌کند:  نام "خیابان" هم از نام "خیابان" که محله‌ای در شهر هرات در آن زمان بوده گرفته شده است، شاه‌طهماسب در دوران ولیعهدی مقیم شهر هرات بود و به خاطر علاقه خود به این محله این نام را بر آنجا گذاشت.

به گزارش ایسنا، در زمان ناصرالدین‌شاه به مباشرت سعدالسلطنه که بعدها حاکم قزوین شد در قسمت جنوبی خیابان یعنی از مقابل مسجد جامع قزوین تا چهارراه سپه کنونی، مهمانخانه بزرگ قزوین و چاپارخانه و تلگراف‌خانهٔ هند و اروپا احداث شد و خیابان سپه را از شرق مهمانخانه در معبر باریکی به خیابان طهران (تهران قدیم کنونی) متصل ساختند که هم‌اکنون محل بارفروشان است. این مهمانخانه و چاپارخانه در سال ۱۳۱۰ خورشیدی خراب شد و سبزه‌میدانی بر جال آن احداث شد که به سبب بی‌آبی مخروبه ماند و بعداً با رسیدن خط آهن به قزوین و بنا شدن ایستگاهی در جنوب شهر، خیابان سپه را تا ایستگاه ادامه دادند و سبزه‌میدان مذکور و قسمتی از کاروانسرای سعدالسلطنه، که در ضلع جنوبی خیابانی که از دروازه طهران تا سلامگاه شاهزاده حسین امتداد داشت از میان رفت.

کارشناس آثار و بناهای تاریخی میراث قرهنگی استان قزوین می‌گوید: همزمان با این خیابان کاخ چهل‌ستون و 22 کاخ دیگر به همراه 7 سر درب ورودی مجموعه دولت‌خانه صفویه از دروازه درب کوشک تا چهارراه سپه کنونی طراحی شد که از آن‌ها فقط سر درب عالی قاپو باقی مانده است، همچنین 22 کاخ مذکور در دوره پهلوی از بین رفته است.

وی خاطرنشان می‌کند: در دوران پهلوی و با تغییر حکومت، اسم این خیابان به اسم «سپه» تغییر پیدا کرد و در حال حاضر به خیابان شهدا معروف است که امروزه با سنگ‌فرش کردن خیابان آن را به شکل گذشته طراحی کردند و ضلع شرقی خیابان را هم مغازه‌های آجرنمای جدید با سبک و سیاق قدیم در برگرفته‌اند.

منتظری یادآور می‌شود: خیابان سپه در سال ۱۳۸۷ رسماً به‌عنوان اولین خیابان ایران در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است و  شهرداری قزوین در طی سال‌های 1387 تا 1389 طی پروژه عظیمی احیاء این خیابان تاریخی و سنگفرش پیاده روها و سواره‌رو خیابان به اجرا رسانید.

به گزارش ایسنا، خیابان سپه قزوین در دوره صفوی و در دوره پایتختی شهر قزوین از محل سردر عالی‌قاپو تا موضع تقریبی مقابل مسجد جامع احداث‌شده است، پس‌ازآن و با انتقال پایتخت به اصفهان نمونه تکامل‌یافته تر آن در این شهر و با عنوان چهارباغ احداث شد؛ بنابراین اطلاق عنوان "نخستین خیابان ایران" برای این محور منطقی به نظر می‌رسد.

منتظری تصریح می‌کند:‌ ضلع شمالی خیابان سردر عالی‌قاپو قرار دارد که یکی از هفت دروازه بزرگی است که به دولت‌خانه صفویان باز می‌شده است که بر روی کاشی‌های معرق لاجوردی پیشانی‌اش کتیبه‌ای با خط ثلث خودنمایی می‌کند که هنر «علیرضا عباسی» از خوشنویسان عهد صفوی است.

وی ادامه می‌دهد:‌ در ضلع شرقی عالی‌قاپو نیز ساختمان‌های قدیمی زیادی به چشم می‌خورد مدرسه امید و خانه فرهنگ امیرکبیر یکی از آنهاست، پشت سردر عالی‌قاپو مهم‌ترین بنای شهر (عمارت چهل‌ستون) قرار دارد این باغ و عمارت درونش از دوره شاه‌طهماسب محل پذیرایی از مهمانان شاه بوده و در وسط باغ زیبایی با درختان کهن قرارگرفته است.

به گزارش ایسنا،‌. این خیابان درگذشته مانند قلب مرکز شهر بوده است و به‌عنوان مهم‌ترین آثار دوران صفویه با وسعتی افزون‌تر ازآنچه در حال حاضر است در عصر شاه‌طهماسب و شاه‌عباس بزرگ جهت پذیرایی ازسفرای دول بیگانه و بزرگان پذیرایی می‌شده است؛ هم‌اکنون نیز در محدوده محور فرهنگی قرار دارد و مراسمات مختلفی از قبیل برگزاری راهپیمایی مختلف، مراسمات مذهبی از قبیل روز عاشورا و تاسوعا محل تجمع و گردهمایی مردم محسوب می‌شود.

منبع استفاده‌شده: 

کتاب سیر تاریخی بنای شهر قزوین و بناهای آن از محمد دبیر سیاقی