باوجود همه انتقادات منتقدان به تبعات و پیامدهای زیستمحیطی و اجتماعی نیشکر در خوزستان، اما تبعات زیستمحیطی و اجتماعی این طرح با گذشت زمان گسترش و عمق بیشتری مییابند و گاهی ابعاد بینالمللی به خود میگیرد.
به گزارش خبرنگار اقتصادي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) منطقه خوزستان، با توجه به افزایش بیماری سرطان در استان، اهمیت بحران آب، تاثیر کمیت بر کیفیت آب، پاک بودن هوا و موارد دیگر، توجه به محیط زیست استان خوزستان ضرورتی است که امروزه بیش از پیش به چشم میخورد. ضرورتی که نشان از عدم موفقیت در بخش برنامهریزی و اجرایی از گذشته تا به حال برای مردم خوزستان بوده است. اگرچه معیار و شاخص سنجش حفاظت محیط زیست، باید مردم - به عنوان بالاترین سرمایه ملی - باشند.
حال این سوال پیش میآید که چرا باوجود اینکه نیشکر همچنان صنعت آلاینده محیط زیست خوزستان است، تحت برخورد قانونی جدی از طرف مراجع ذیصلاح قرار نمیگیرد و هیچ اقدام اساسی در زمینه برخورد قانونی با باران خاکستر نیشکر انجام نمیگیرد؟ چرا معضل بوی تعفن نیشکر هیچ وقت حل نمی‌شود؟ و سوالات دیگری که همچنان به عنوان ابهامات در ذهن مردم شکل گرفته است.
بررسی عملکرد شرکت نیشکر نشان میدهد که این شرکت با وجود معضلاتي كه ايجاد كرده، به جای حل آنها به دنبال شریک جرمی برای مشکلات خود بوده است که نمونه بارز اين امر را میتوان در شریک دانستن صنايع ديگر و همچنين سد گتوند از طرف آن شرکت در مقوله شوری آب در نشست خبري هفتم خرداد سال گذشته عنوان كرد و صادقي – مديرعامل شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی - در اين خصوص گفته بود كه "ما یک تولیدکننده هستیم. مگر می‌شود واحدی در کشور ایجاد شود که آلایندگی نداشته باشد. آلایندگی‌های ما در حد استانداردهای جهانی است. ما ذره‌ای آب که آب کارون را آلوده کند یا EC را افزایش دهد، نداریم. 16 میلیون تن نمک توسط سد گتوند وارد زمین‌های استان شده و این ادعا را می‌کنیم و حاضریم آن را ثابت کنیم و دلیل شوری آب سد گتوند کاملا مشخص است."
مورد قابل توجه، منطقي است كه شرکت نیشکر دارد که از آن به عنوان وسیلهای برای صیانت از آلایندگی شرکت استفاده ميكند؛ یعنی اعلام اتهامات دیگر صنایع برای وانمودن صیانت شرکت نیشکر! به طور مثال شرکت توسعه نیشکر ادعا میكند که مگر چاههای نفت موجود در خوزستان آلاینده نیستند و گاز آلوده ندارند، صنایع فولاد خوزستان مگر آلودگی ایجاد نمیکند و مگر فقط ما هستیم که آلایندهایم؟! كه البته اين مدعا متفاوت از نظر سازمان حفاظت محیط زیست درباره فعالیت شرکت نیشکر در قبال محیط زیست است.
اگرچه شرکت نیشکر از ترفند دیگری نیز استفاده میكند و در این ترفند صحبت از مکانهایی میكند که به ظاهر چالش زیست محیطی ایجاد نكرده است مانند عدم ایجاد چالش زیست محیطی برای رودخانه کارون؛ اما هیچوقت شرکت نیشکر صحبت از اینکه برای کجا چالش زیست محیطی ايجاد كرده، نمي‌كند. به عنوان مثال این سوال پیش میآید كه آيا واقعا پسابهای نیشکر هیچ چالشی برای محیط زیست ایجاد نمیكند؟ چرا هیچوقت هیچ مسئولي به طور شفاف از شرکت نیشکر به طور رسمی صحبت از پسابهای نیشکر نکرده است و همه مسئولین شرکت توسعه نیشکر به دنبال ارائه گزارش از تولید بیشتر نیشکر بودهاند؟ آیا واقعا با وجود این چالشهای زیست محیطی و اجتماعی و عدم رعایت شاخص سلامت و هزینه مالی بالا جهت تولید شکر، وجود نیشکر توجیه منطقی دارد؟
شكست محيط زيست در مقابل صنعت نيشكر
دكتر سيدحسين فاضلي، مدیر کمیته برگزاری کنفرانس ملی رودخانه كارون در اين باره به خبرنگار ايسنا گفت: به طور یقین هر طرحی که توجیه محیط زیستی نداشته باشد و زندگی مردم را به خطر میاندازد نباید عملی شود. سالها است كه از بحث جرایم دادگستری شرکت توسعه نیشکر و آلودگیهای شرکت توسعه نیشکر میگذرد - که البته اين شركت هیچوقت آنها را تقبل نكرده است - ولی به دلايل نا مشخص هنوز برخورد لازم از طرف مراجع ذیصلاح انجام نمیگیرد.
وي عنوان كرد: اگرچه شکست سازمان حفاظت محیط زیست در برابر شرکت توسعه نیشکر مقوله جدیدی نیست و سالهاست که چالشهای اين شرکت گریبان استان خوزستان را گرفته است و حتی فراتر از آن اینکه ارزیابی زیستمحیطی طرح‌های نیشکر از دهه 70 نشاندهنده شوركردن قابل توجه رودخانه کارون و ایجاد تالاب پسابی نیشکری و دیگر اتفاقاتي است كه همگی ارمغانهای نیشکر برای مردم استان خوزستان بوده است. علیرغم همه اینها، عدم استاندارد بودن آلودگیهای محیط زیست شرکت توسعه نیشکر مقولهاي مبهم است زیرا در تمام قوانین مجلس، شورای‌عالی محیط زیست و دولت هر پسابی که به محیط وارد می‌شود باید مطابق استانداردهای زیستمحیطی باشد. این در حالی است که پساب نیشکر که وارد محیط می‌شود، استاندارد نیست.
فاضلي گفت: نمونه بارز که بايد مورد توجه قرار گيرد، مقدار مصرف آب شرکت نیشکر است که به طور مستقیم بر کیفیت آب و نوع زندگی آنها و حتی محصولات کشاورزی از جمله نخیلات تاثیر منفی داشته است. اگرچه مقوله پسابهای شور نیشکر روی منابع آب زیرزمینی و سطحی تاثیر داشته و تشدید شوری آب از مهمترین مخاطرات زندگی مردم خوزستان بوده که مورد بیتوجهی قرار گرفته است.
با نگاهي گذرا به مواردي كه مدیرعامل شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی در نشستهاي خبري خود عنوان ميكند ميتوان نكاتي را درباره معضلات زيست محيطي اين شركت مورد توجه قرار دارد؛ از جمله اينكه صادقي در نشست خبري هفتم خرداد سال گذشته عنوان كرده بود كه "کل مزارع نیشکر جهان حدود 25 میلیون هکتار است که برداشت سبز در جهان 20 درصد و برداشت به صورت سوخته از مزارع 80 درصد است. در هیچ جای دنیا حتی در پیشرفته‌ترین کشورهای دنیا نمی‌توانید جایی را مشاهده کنید که کل برداشت آن سبز باشد. برداشت کامل اراضی به صورت سبز امکان‌پذیر نیست و هر کس ادعا می‌کند که برداشت اراضی با تناژ بالا باید سبز باشد نیشکر را نشناخته است. در هیچ جای دنیا، نه در امریکا و استرالیا و نه در برزیل که مرکز تولید نیشکر دنیا است و سایر کشورها، در هیچکدام برداشت سبز به تنهایی امکان ندارد."
اين در حالي است كه احمد باورساد - عضو شورای شهر اهواز – گفته بود: بررسی‌های اعضای کمیسیون خدمات شهری شورای شهر در خصوص موضوع انتشار خاکستر در محل‌های مسکونی نشان داده كه این خاکسترها به دلیل سوزاندن نیشکر در منطقه منتشر شده و مشکلاتی را برای ساکنان اهواز ایجاد کرده است.
وي همچنین در خصوص کارخانه الکل‌سازی واقع در مسیر آبادان ـ اهواز عنوانكرده بود: هنگام تردد در این مسیر متوجه بوی بسیار نامطبوعی از سمت کارخانه الکل‌سازی شدیم که پیگیری‌هایي در این زمینه انجام شد. بی‌شک در این مسیر روستاهایی نزدیک محل کارخانه وجود دارد، همچنین این کارخانه در مسیر شهر کوت عبدالله قرار دارد و انتشار این بوی نامطبوع مردم را بسیار می‌آزارد و جهت باد که تغییر کند این بو در جهات مختلف و نقاط مختلف شهر منتشر خواهد شد.
باورساد گفته بود: قطعا انتشار این بو به دنبال فعل و انفعالات شیمیایی در این کارخانه اتفاق می‌افتد و مشکلات زیادی را برای شهروندان ایجاد می‌کند و ما به عنوان نمایندگان مردم به شدت پیگیر این موضوع هستیم و انتظار داریم محیط زیست برای این دو مورد نظر خود را مطرح کند.
و يا اين مطلب كه از مديرعامل شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبي در نشست خبري 27 فروردين سال گذشته گفته "در شعبیه محصول گندم با استفاده از زهآب نیشکر كشت شده که انتظار داریم برخی از واحدها که توانایی کشت گندم ندارند به سمت ایجاد حوضچه‌های پرورش ماهی بروند. معتقدیم در سال گذشته در زمینه مسایل زیست محیطی به شرکت توسعه نیشکر اجحاف شده است. باید فضا را برای اشتغال باز کنیم زیرا مشکل استان اشتغال است."
ترفند شرکت نیشکر تحت عنوان تولید بیشتر شکر، ايجاد اشتغال و موارد دیگر دلیلی بر توجيه چالشهای زیست محیطی و اجتماعی ایجاد شده توسط آن شرکت نیست و به نوعی راهکاری برای وانمودن به صیانت شرکت نیشکر بوده است زیرا که توجه به تولید اکسیژن در قبال اعلام عدم اجتنابناپذیر بودن تولید باران خاکستر نیشکر بر روی مردم استان خوزستان، نیاز به تامل عمیق دارد یا مصرف بیش حد آب تعیین شده توسط نیشکر در قبال ریختن زهآب نیشکر در تالابها نیاز به تامل دارد. در حقیقت شرکت نیشکر، چالشهای زیست محیطی خود را غیر قابل اجتناب دانسته و به ظاهر فواید نیشکر را وسیلهای برای صیانت می‌داند.
شرکت‌های نیشکر باید الزامات زیست محیطی را رعایت کنند
احمد سياحي - معاون عمرانی استاندار خوزستان – در اينباره به خبرنگار ايسنا گفت: دفع زهآبهای نیشکر در رودخانههای استان یک مساله قابل ارزیابی و بازنگری است. این واحدها باید الزامات زیست محیطی را رعایت کنند.
وي عنوان کرد: ضرری و زیان‌هایی که زهآبهای نیشکر به محیط زیست و رودخانههای استان داشته قابل انکار نیست و جهت رعایت الزامات زیست محیطی در حال بررسی است.
سياحی افزود: برای چاره‌اندیشی جهت دفع زهآبهای این صنایع طرح‌ها و ایدههای جدیدی داریم که به زودی اجرا خواهد شد.
معاون عمرانی استاندار خوزستان بیان کرد: انتقال زهآب واحدهای این شرکت در مناطق مختلف به تالاب شادگان و هورالعظیم از جمله این طرحهاست که فرصت خوبی را در اختیار شرکت توسعه نیشکر قرار میدهد تا الزامات زیست محیطی را رعایت کند. به زودی انتقال زهآب واحدهای نیشکری امیرکبیر و میرزاکوچک خان به تالاب شادگان انجام خواهد شد تا ضمن جلوگیری از ورود زهآبها به رودخانهها، تالابها را احیا کنیم.
وی تصریح کرد: پیرو بازدید استاندار خوزستان از واحدهای نیشکر، این شرکت قول داد تا با ایجاد تصفیهخانههای فاضلاب و سایر اقدامات دیگر الزامات زیست محیطی را رعایت کند.
حدود دو دهه است که مردم خوزستان با تبعات و پیامدهای زیستمحیطی و اجتماعی ناشی از طرح توسعه نیشکر دست به گریبان هستند. در مقابل، بررسی عملکرد سازمان حفاظت محیط زیست در جلوگیری و حل چالشهای زیستمحیطی استان خوزستان نشاندهنده عملکردی غیرقابل قبول از نظر قانون‌گذاران بوده است. حتی فراتر از آن، تجارب گذشته نشان داده که سازمان حفاظت محیط‌زیست زمینه نابودی محیط زیست را فراهم کرده و این نابودی به شیوه‌های مختلف در حال عملی شدن است. البته هیچوقت نباید فراموش كرد که سازمان حفاظت محیط زیست به تنهایی نمیتواند اقدامات لازم را در برابر شرکت نیشکر انجام دهد و نیاز به اراده‌اي فراتر دارد!.
گزارش از نجمه ابراهيمپور؛ خبرنگار ايسناي خوزستان