تنازعی ازلی بین هنر و علم بوده است و هیچگاه این دو قبل از ظهور عکاسی نسبت به هم روی خوش نشان نمیدادند، اما با ظهور عکاسی کم کم پای علم نیز به هنر باز شد و این پیشتازی علم در هنر تا آنجا پیش رفت که سینما متولد شد. گرچه همواره هنر و هنرمندان نسبت به علم جبهه داشتند و حضور علم را تنها در ابزار خلاصه میکردند، اما این نوع نگاه نیز ماندگار نماند و رفته رفته علم، متواضعانه و به دور از هر گونه فخرفروشی امکاناتش را در اختیار هنر قرار داد و ماحصل خدمت علم به هنر، "دیجیتال آرت " به عنوان هنر هشتم بر جهانیان ظاهر گشت.
از عمر این هنر نوپا چندی نمیگذرد و برای آنکه خود را به عنوان هنر در بین مردم جا بیندازد راهی سخت و دشوار دارد، اول آنکه باید تعریف خود را ارایه دهد و در گامهای بعدی نسبت خود را با ابزار هوشمندش معلوم کند، همچنین میبایست نسبت به جایگاه هنرمند نیز واکنش لازم را داشته باشد.
به گزارش خبرنگار سرویس فرهنگ و هنر خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) منطقه اصفهان،. بهمن رئوفی یکی از پیشگامان هنر دیجیتال است که از او آثار بسیاری در سایتهای شرکتهای معتبر داخلی و خارجی انتشار داده شده است. او نخستین و تنها ایرانی است که شرکت adobe اثرش را بر صفحه رسمی خود قرار داده است. رئوفی ادعا میکند هنرمند دیجیتال رزومهاش، آثاری است که خلق کرده و به همین دلیل هیچ رزومه مکتوبی از او در دست نیست. برای پرداخت به مفهوم هنر دیجیتال و بررسی موارد بالا به سراغ بهمن رئوفی رفتیم.
بهمن رئوفی با بیان اینکه برای پیشرفت "دیجیتال آرت " باید بتوان به سؤالهای اساسی در مورد هنر پاسخ داد، اظهار کرد: دیجیتال آرت چالشی برای دنیای هنر است و برای آنکه جایگاه خود را به عنوان هنر هشتم در دنیای هنر تثبیت کند، راه بسیار سختی در پیش دارد.
وی با اشاره به تعریف دیجیتال آرت ادامه داد: هر هنری که محاسبات کامپیوتری در آن دخیل باشد، دیجیتال آرت نام دارد. نفوذ پرتوی علم به این هنر آن را از هنرهای پیشین پیچیدهتر کرده است.
این هنرمند با بیان اینکه چالش دنیای هنر بر سر ماهیت این هنر است. ادامه داد: "دیجیتال آرت " از یک سو مشابهتهایی با نقاشی دارد و از سوی دیگر با استفاده از قواعد ریاضی و درگیری با ابزاری چون کامپیوتر تا حدی از هنر فاصله میگیرد.
امکان انجام نشدنیها
رئوفی در مورد سایر عواملی که این هنر را با چالش مواجه میکند، خاطرنشان کرد: وجود کامپیوتر به عنوان عنصری دارای الگوریتم و برنامه پذیر در این هنر در نگاه اول با وجه هنری متکی بر انتزاع شاید منافات داشته باشد که این نگاه اصلاً پایدار نیست، البته این موضوع گارد اولیهای بیش نیست که با گذر زمان همراه با پذیرش عامه مرتفع خواهد شد.
وی با بیان اینکه دیجیتال آرت دنیای متفاوتی نسبت به سایر هنرها میسازد، افزود: جذابیت دیجیتال آرت امکان انجام نشدنیها است. دیجیتال آرت ثابت کرد که ون گوگ و پیکاسو به تنهایی نمیتوانند، تصاویر فیلمی چون ارباب حلقهها را با دست بسازند.
این هنرمند ادامه داد: دیجیتال آرت توانایی ایجاد جرقه برای ساخت اثری بزرگتر و رساتر از تابلوهای نقاشی را به میان میآورد، اما نقاشی و تابلوها به نوبه خود جرقههای بزرگی هستند.
رئوفی با اشاره به اینکه "انجام نشدنیها " در دیجیتال آرت پیامدهای خاص خود را دارد، افزود: در هنرهایی همچون عکاسی و سینما تا حدودی سوژهای که بدان پرداخته شده درون آن اثر باقی میماند و حمل میشود، اما در دیجیتال آرت از سوژه دور میشویم، بنابراین میزان دور شدن دیجیتال آرت نسبت به نقاشی بسیار دورتر است.
وی با بیان اینکه میزان دور شدن از سوژه و موضوع به واسطه ابزار باید در اختیار هنرمند باشد، اظهار کرد: بعد از آنکه تحولی در سالیان اخیر در صنعت کامپیوتر به وجود آمد، کارها از نظر تکنیکال فوقالعاده قوی شدند اما مفاهیم به اندازه تکنیک در آثار تزریق نشد پس وظیفه هنرمند است که موضوع را در درون اثر نگه دارد.
این هنرمند با تقبیح بحثهای سطحی در مورد تجربه در استفاده از ابزار ادامه داد: این بیان واقعیت دارد که تجربه یک نقاش در مواجهه با استفاده از ابزارش بسیار مشهود و قابل لمستر نسبت به کار کردن با یک کامپیوتر به عنوان ابزار خلق است، اما این هیچگونه تفوق و برتری به نقاشی نمیدهد، چراکه هنر دیجیتال نیز تجربهای از خلق را به هنرمند خود میدهد.
جایگاه هنرمند در دیجیتال آرت
رئوفی با بیان اینکه هنرهای هفتگانه بر پایه انسان قرار دارد، افزود: در دیجیتال آرت نیز مانند هنرهای هفتگانه پایه و محور انسان است. یک دیجیتال آرتیست از ابزاری استفاده میکند که ساخته دست بشر است و با رعایت اصول و قواعد معمول هنر میتواند گام به گام در دیجیتال آرت فعالیت داشته و از جایی میتواند ساختارشکنی کند که نسبت به قواعد آگاهی داشته باشد.
وی در مورد جایگاه هنرمند در دیجیتال آرت افزود: همچون سابق دو تعریف از هنرمند وجود دارد؛ اول اینکه هنرمند کسی است که حرفهای عمل میکند و بر ابزار و رشته هنری که دارد مسلط است. دومین تعریف هم عبارت است از اینکه هنرمند کسی است که بر مردم تأثیر میگذارد.
این هنرمند ادامه داد: به نظر من جایگاه هنرمند به این صورت است که آثاری برای مردم خلق کند. هنرمند دیجیتال تافتهای جدا بافته از مردم نبوده و نیست و آثار یک دیجیتال آرتیست باید توانایی ارتباط با مردم زمانه را داشته باشد، گفتن مداوم اینکه مردم هنر من را نمیفهمند، یک چرند اظهر من الشمس است.
آفت فتوشاپ
رئوفی با اشاره به اینکه آفت رایج هنرمندان دیجیتال تبلیغ فتوشاپ به جای هنر و اثر خود است، افزود: هنگامیکه هنرمند مرعوب ابزار کامپیوتری و لوازم جانبی آن شد فاقد محتوا میشود و دیگر آن هنرمند بدون فتوشاپ هیچچیزی در درون خود ندارد.
حرفهایها با اثرهایشان شناخته میشوند
وی با بیان اینکه دادن رزومه توسط هنرمند دیجیتال آرت یک اشتباه است، تصریح کرد: مگر استاد فرشچیان به کسی رزومه میدهد؟ رزومه یک دیجیتال آرتیست همانند سایر هنرمندان آثار و کارهایی است که خلق کرده نه تعداد جایی که درس داده یا دانشگاهی که درس خوانده است. اصلاً رزومههای رسمی چه اهمیت و فایدهای در معرفی یک دیجیتال آرتیست دارد؟ به نظر بنده هیچ.
این هنرمند با تأکید بر این موضوع که با نمونه کار، باید کار گرفت، افزود: باید از رزومه سازیهای خیالی که در کشور سبب شده اثربخشی و میزان فعالیتها کم شود، پرهیز کرد. حال آنکه به جای رزومهها اگر که به میزان کار و اثر کارها دقت میشد، اکنون در وضعیت بهتری قرار داشتیم. اگر مسوولی کار من را با رزومههای معمول یعنی مواردی همچون اینکه کجا تدریس کردهام، چه خواندهام و ... سنجید؛ قطعاً ارزش آثار من را نسنجیده و با او کار نخواهم کرد.
رئوفی با اشاره به این موضوع که یک هنرمند به تنهایی صدای بلندی در دیجیتال آرت ندارد، افزود: دیجیتال آرتیست در پروژههای بزرگ حلقهای از چرخه ساخت محسوب میشود و در کل نمیتوان هیچ اثر بزرگ دیجیتالی را به پای یک نفر نوشت و تیم سازنده صاحب اثر شناخته میشود.
وی در مورد کار تیمی برای یک دیجیتال آرتیست، افزود: یک دیجیتال آرتیست برای شروع بهتر است در شرکتی مشغول به فعالیت شود تا کار تیمی را در انواع مختلفی همچون نحوه همکاری یاد بگیرد. این یادگیری از این جهت نیز ضروری است که فرد وقتی حرفهای شد دچار غرور کاذب نشود و شعور کار تیمی داشته باشد.
این هنرمند در مورد اینکه آیا روشنفکرنماهای هنر و همچنین طبل توخالی هنرمندان دیجیتال در این شاخه از هنر کم است، اضافه کرد: دیجیتال آرتیست موفق نمیتواند به ژست توخالی هنری اکتفا کند، برای آنکه میزانی از تخصص درگیر دیجیتال آرت است و این سبب میشود ارزیابی کارها بهتر و هر فرد تا حدودی در جایگاه واقعی خودش قرار گیرد. روشنفکرنماهای هنری که دانش و تجربه خاصی در این هنر ندارند، نمیتوانند دیجیتال آرت را به ابتذال بکشانند.
وقتی هنر دیجیتال بیاعتبار میشود
رئوفی در مورد آسیب زدن هنرمندان به هنر دیجیتال اینگونه بیان کرد: منیت و جاهطلبی که در دیجیتال آرت برای هنرمندان وجود دارد، سبب شده که همواره سعی هنرمند بر این باشد که دیده و خود را نشان دهد، درحالیکه این میزان از منیت و جاهطلبی سبب بیاعتباری هنر دیجیتال شده است.
وی در مورد اثر موفق و ماندگار دیجیتال آرت که توسط هنرمند خلق میشود، چنین گفت: اثری در دیجیتال آرت موفق و ماندگار است که در حفظ محتوا بیش از تزریق تکنیک به اثر بکوشد. مخاطبان بعد از مدتی ارزیابی متوجه میشوند که نباید مرعوب آثار بمانند و تکنیکهای اضافی که در خدمت محتوا نباشند، در چشم مخاطبان رنگ میبازد.
این هنرمند ادامه داد: نمای یک بنز هم یک اثر دیجیتال آرت است، البته این به نوبه خود دارای ارزش فینفسه نیست و هیچوقت نمایی از بنز درون یک موزه قرار نمیگیرد، چراکه نمای بنز تنها یک تکنیک قوی و فاقد محتوا است.
هنرمند حرفهای نباید برای پول هر کاری کند
رئوفی با اشاره به تنگاتنگ بودن هنر دیجیتال آرت با مسایل مالی برای هنرمندان این عرصه تصریح کرد: هنرمند حرفهای نباید برای پول هر کاری کند، البته اگر در کاری خوب هست نباید آن را رایگان انجام داد، زیرا ارزش کار پایین میآید. البته هدیه دادن اثر بسیار خوب است و سبب میشود بازارهای خوبی برای هر هنرمند باز گردد.
بر هیچ اثری نمیتوان قیمت گذاشت
وی در مورد قیمت اثر دیجیتال آرت گفت: بر هیچ اثری نمیتوان قیمت گذاشت، اما تجارت، یک رابطه دو طرفه است. سود طرف مقابل باید در نظر گرفته شود و اینکه کمپانی در چه درجه کاری قرار دارد، بنابراین قیمت را باید متناسب با آن در نظر گرفت.
این هنرمند در مورد ابزار متفاوت دیجیتال آرت ادامه داد: وجه اشتراک بسیاری بین نقاشی و دیجیتال آرت وجود دارد، اما دیجیتال آرت از جایی به دلیل ابزاری که دارد از نقاشی سبقت میگیرد و توانایی خلق دنیای جدیدی را به هنرمند میدهد.
وی در مورد این شائبه که هر چه کامپیوتر قویتری در اختیار باشد، کیفیت ارایه اثر دیجیتال آرت نیز دستخوش تغییر خواهد شد، تصریح کرد: در نگاه اول شاید این موضوع که ابزاری قویتر اثر بزرگتری خلق کند به ذهن متبادر شود. چنانکه در هنرهای دیگر انواع ابزار مؤثر است، در دیجیتال آرت نیز این تنوع ابزاری تفاوت سطح ایجاد میکند، البته این میزان از تفاوت در سطحهای بالا وجود ندارد.
خلاقیت فردی سرچشمه آثار عظیم است
این دیجیتال آرتیست با تأکید بر این موضوع که هیچ وقت ابزار در کارهای عظیم و ماندگار توانایی نداشته که بتواند از خلاقیت پیشی بگیرد، ادامه داد: خلاقیت فردی سرچشمه آثار عظیم است، این تفاوت در ابزار را نیز شرکت adobe به عنوان یکهتاز در دیجیتال آرت دنیا سعی دارد با تکیه بر خلاقیت (creative) بر طرف کند.
رئوفی در مورد نرمافزارها به عنوان بازوی دیجیتال آرت خاطرنشان کرد: شرکتهای بزرگ با ایجاد امکانات و ابزارهای کمقیمت و رایگان توانستند نرمافزارهای مختلفی در اختیار مردم قرار دهند. البته این موضوع از وجه تجاری خارج نبوده و نیست، اما در راستای فعالیتهای هنری نیز قرار دارد و نشان میدهد که از وجه هنری غافل نبودهاند.
وی در مورد این موضوع که مردم به دلیل بالا بودن قیمت، از دیجیتال آرت فاصله دارند اینگونه توضیح داد: ابزارهای طراحی (design) گران قیمت است، اما این بالا بودن قیمتها در سایر هنرها نیز وجود دارد، ابزارهای نقاشی برای حرفهایها اصلاً ارزان نیست. البته برای یک فرد بدون سرمایه رسیدن به ابزار حرفهای دیجیتال آرت بسیار سختتر از هنرهای دیگر است.
سنگینی علم موجود در دیجیتال آرت؛ جدایی مردم از این هنر
این هنرمند با بیان اینکه سنگینی علم موجود در دیجیتال آرت سبب جدایی مردم از این هنر شده است، ادامه داد: یاد گرفتن ابزار به دلیل وجود علم در این هنر و گستردگی بسیار ابزارهای موجود سبب شده که این هنر به شدت زمانبر و نیازمند پشتکار بسیار باشد، البته در دنیای نقاشی همین مشکل وجود دارد ولی به نسبت دیجیتال آرت با پشتکار کمتری قابلیت تسلط به ابزار حاصل میشود. از طرفی گنجایش ذهنی افراد متفاوت است و در همه توانایی یاد گرفتن این هنر وجود ندارد.
هالیوود دیجیتال آرت را به ابتذال کشانده است
رئوفی در مورد اینکه هیچ وقت سرمایه نتوانسته ماندگاری یک اثر را تضمین کند، تصریح کرد: بهترین مثال میتواند در سینمای هالیوود باشد که با این حجم سرمایهگذاری و بهره داشتن از قدرت بالای رسانهای معدود فیلمهایی توانستهاند، از نظر ماندگاری در تالار خاطرههای مردم حضور داشته باشند. با بیهنری شاید بتوان سرمایه کسب کرد، اما ماندگاری باید از دل یک اثر بجوشد.
تولید گزارهای با مضمون "هیچ تصویری قابل اعتماد نیست "
این هنرمند با بیان اینکه استفاده بیش از حد از دیجیتال آرت (جلوههای بصری) در سینمای هالیوود آثار مخربی برای بشر به همراه داشته است، افزود: استفاده این هنر در سالن سینما جذاب است، اما پیامدهای آن واقعاً هولناک است. این آثار گزارهای تولید میکند به این مضمون که "هیچ تصویری قابل اعتماد نیست " و در دراز مدت سبب ایجاد ناامنی میشود. به عنوان نمونه داعش که در همین چند صد کیلومتری مرزهای کشور قرار دارد به بریدن سر دست زد، اما تصاویر برای مردم بینالمللی خیلی حساسیتبرانگیز نشده و شاید این میزان از سر بری را فقط در فیلمهای سینمایی تجربه و دیده باشند و آن را همچون فیلمهای سینمایی غیرواقعی پنداشتهاند. درحالیکه واقعاً آدمها کشته شده و سرها بریده شده است، اما انسانها از این خواب زمستانی انتزاعی بیدار نشدهاند.
رئوفی خیانت دیگر هالیوود به دیجیتال آرت را اینگونه برشمرد: در گذشته نسبت واقعیت به افکتهای تصویری هفتاد به سی درصد بوده است، حال آنکه امروزه هالیوود این را بر عکس کرده و واقعیت را در دیجیتال آرت از صحنه به در کرده است. استفاده از جلوههای ویژه مکرر و بدون محتوا سبب توهین به شعور مخاطبان است و فیلمی چون "هابیت " که کاملاً پرده سبز است نمونهای از این توهین است.
دیجیتال آرت هنری ترسناک
وی با بیان اینکه افراط در استفاده از این هنر ضربههای مهلکی به ذات دیجیتال آرت زده است، اظهار کرد: مرز استفاده از جلوههای ویژه باید شعور مخاطب باشد. دیجیتال آرت واقعاً هنری ترسناک است و توانایی عجیبی در تحریف واقعیت را دارد. با دیجیتال آرت هنرمند تبدیل به خالقی شده که توانایی خلق هر چیزی را دارد.
این دیجیتال آرتیست با بیان اینکه این میزان از افسارگسیختگی در هنرهای دیگر نیز مشاهده شده است، افزود: هنر دیجیتال راه خود را با گذر زمان پیدا میکند، همانگونه که موسیقیهای دیجیتالی که توسط هیچ سازی نواخته نشده است به حاشیه رفتهاند، هنر دیجیتال افسار گسیخته سرمایهداری که برای کسب ثروت بیشتر کنترل میکند.
رئوفی با بیان اینکه هالیوود ضربههای کمی به دیجیتال آرت نزده است، تأکید کرد: با انتشار پشت صحنه فیلمهای هالیوودی این نکته به گوش مردم یادآوری میشود که "ما از هیچ، چه چیزی ساختیم ". این موضوع در نگاه اول جذاب است، اما در ادامه اثر سوء بر ذهن مخاطب میگذارد، اگر که لایههای گوناگون کار یک تصویر پخش نمیشد، امروزه هنر دیجیتال در جایگاه رفیعتری قرار میگرفت.
ایرانیها خود را تحریم نرمافزاری کردهاند
رئوفی در مورد تحریم کشور توسط شرکت adobe به عنوان برجستهترین شرکت طراحی اینگونه توضیح داد: مشکل شرکتهایی مثل adobe، مایکروسافت و ... با ایران اصلاً سیاسی نبوده و این خیانت و دروغ است که برچسب سیاسی بر این شرکتها بگذاریم. مشکل این شرکتها با ایران قانون کپی رایت است، ایران تابع قانون کپی رایت نیست. مشکل ایران با این شرکتها همانند مشکل سومالی با آنها است.
وی ادامه داد: مایکروسافت حتی بعد از تحریمهای ظالمانهای که علیه ایران اعمال شد، ایران را از لیست خدمات خود بیرون نکرد و به اصطلاح دست به تحریم نزد.
این دیجیتال آرتیست با بیان اینکه ریشه تحریم نرمافزاری در ایران بسیار دیرینه است، افزود: بعد از تحریمهای ظالمانهای که بر کشور تحمیل شد، ایران از برخی نرمافزارهای "های تک " (high tech) محروم کردند، اما ایران که قبل از تحریمها با عدم رعایت قانون کپی رایت، نرمافزارهای هنری و عمومی را بر خود حرام کردهایم.
رئوفی با اشاره به ضعف قوانین در ایران افزود: کشورهای دیگر تا هنگامیکه در ایران قانون کپی رایت وجود نداشته باشد به ایران و ایرانی به عنوان یک متخلف نگاه میکنند و این نگاه سبب میشود، هیچگونه سرویس نرمافزاری را در ایران شاهد نباشیم.
اکنون دوران جذب احترام است
وی با بیان اینکه در زمانهای قرار داریم که ادبیاتی جز ادبیات احترام به ملتها محبوب نیست، اظهار کرد: اکنون دوران جذب احترام است. با دزدیدن نرمافزارها خشونت تولید میکنیم، خشونتی که سبب کینهایتر شدن مردم دنیا نسبت به ما میشود.
این هنرمند با بیان این پرسش که با هک کردن نرمافزارها چه چیزی عاید کشور شده است؟ ادامه داد: هیچ دوست و شریکی در تولید نرمافزارها نتوانستیم به دست آوریم. باید بپذیریم دنیا به اینکه مثلاً فتوشاپ غیرقانونی در کشور ایران دست به دست میچرخد، توجهی نمیکند. اگر کل ایران تمام نرمافزارها را غیرقانونی نصب کنند باز هم دنیا متضرر نمیشود. چرخ اقتصاد آنها روز به روز بیشتر میچرخد، اما ایران از لحاظ نرمافزاری منزویتر میشود.
رئوفی با اشاره به رویه شرکتهای بزرگ همچون adobe در مواجهه با پدیده هک کردن نرمافزار در کشورهای جهان سومی افزود: شرکت ادوبی اعلام کرده وقتی از نرمافزارها پولی کسب نمیکنید یا آنقدر کسب نمیکنید که توانایی پرداخت حق عضویت ندارید، اشکال ندارد کرک کنید. باید بپذیریم فرد یا شرکتی که ماهانه 10 میلیون تومان درآمد دارد و 52 دلار ماهانه حق عضویت را برای 37 نرمافزار ادوبی پرداخت نمیکند، رسماً دزد است.
وی در مورد تأثیر استفاده از نسخههای قانونی پک نرمافزاری ادوبی در کارش اظهار کرد: از وقتیکه در راستای احترام به خود گام برداشتم، علاوه بر تأثیرات
فراوان در زندگی شخصی سبب شد کارهای من در خارج از کشور در صفحه رسمی شرکت ادوبی قرار داده شود.
هیچ هنرمند و طراح ایدهای امنیت کافی ندارد
این دیجیتال آرتیست با بیان اینکه چسباندن تحریمهای ظالمانه هستهای و تحریم نرمافزاری عملی ظالمانه است، اظهار کرد: بزرگترین توجیه بچهگانه این است که چون فلان شرکت ما را تحریم کرده پس ما هم به قوانینش بیاعتنا میشویم و به اصطلاح تحریمش میکنیم. اولین سؤال مهم این است که از خود بپرسیم چرا آنها ما را تحریم کردهاند؟ عدم وجود قانون کپی رایت حرف تازهای نیست اما چرا به رفع آن پرداخته نمیشود؟
رئوفی با بیان اینکه هیچگونه توجیه اخلاقی برای عدم رعایت کپی رایت در کشور وجود ندارد، گفت: عدم رعایت قانون کپی رایت به خودمان بیشتر از دنیا ضربه زده و هیچ هنرمند و طراح ایدهای امنیت کافی برای فعالیت ندارد. از جیب هموطن میدزدیم تا خود به پیشرفت برسیم، کجای این کار انسانی است؟
گفتوگو از جمال احمدی شلحه- خبرنگار ایسنا منطقه اصفهان