کاشت زعفران در ایران قدمتی ۳۰۰۰ ساله دارد به طوریکه عده ای مبداء زعفران را ایالت قدیم ماد ایران(همدان) می دانند.

به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) منطقه همدان، زعفران با نام علمی كركوس ساتیوس Crocus Sativus از خانواده زنبقیان Iridaceae بوده و این گیاه رنگی و گران‌بهای چندین ساله، بدون ساقه‌است و پیاز دارد و چون در خاک کویر به عمل می‌آید، به طلای سرخ و یا طلای کویر شهرت یافته‌است.

از هر ۱۵۰ گل، یک گرم زعفران و از حدود ۱۴۷ هزار گل تازه، یک کیلو زعفران خشک به دست می‌آید. زعفران به علت طعم و رنگ و عطر عالی، کاربردهای فراوانی در تولید فرآورده‌های غذایی، دارویی و شیمیایی دارد و با توجه به محدودیت کشت و تولید، از فرآورده‌های گران قیمت به شمار می‌رود. ایران با متوسط تولید ۱۰۰تن در سال، در زمینه تولید زعفران مقام اول را دارد.

ایرانیان ضمن صدور زعفران به بسیاری از نقاط جهان باستان، خواص آن را به یونانیها، رومیها، چینی­ها و اقوام سامی از جمله عربها معرفی كردند و شیوه زراعت آن را در سده های اول تا چهارم هجری به امم اسلامی پیرامون مدیترانه آموختند. به این ترتیب كه نخستین زعفران كارها به وسیله ایرانیان تبعید شده توسط معاویه در نواحی شام دایر شدند، سپس كاشت زعفران در شمال افریقا و اندلس (اسپانیای اسلامی) و صقلیه (سیسیل) رواج یافت و اقوام ایرانی همچون رستمیان و بنوطبری در انتقال فرهنگ زعفرانكاری مؤثر بودند.

مستندات تاریخی بیانگر این واقعیت است كه ایرانیان از روزگاران كهن به زر و زعفران علاقه و توجهی بلیغ داشته اند به طوریكه در جشن ها و سرور ها و مجالس بزم و نشاط مانند عروسی ها و اعیاد، یا استقبال از بزرگان و زائران زر و زعفران نثار قدمها می كردند. در برپایی با شكوهتر این گونه آئین ها، ضمن آذین بندی و آینه بندان، سكه های زرین و سیمین را به همراه زعفران و گل و نقل بر سر عروس و داماد یا شخصیتهای مورد نظر و گاهی همه حاضران در این گونه مراسم می ریختند. در برخی از مراسم زعفران را به تنهایی یا همراه با مشك و عنبر و عود دود می كردند و گلاب می پاشیدند.

در عصر هخامنشیان نیز زعفران برای تزئین گرده های نان و معطر كردن خوراكها به كار می رفته است. در دوره پارتها زعفران ایران به یونان و روم می رفت، بعدا چین هم از مشتریان زعفران ایران شد.

در عصر ساسانیان كاشت زعفران در قم نیز رایج شد و مرغوبیت محصول آنها شهرت یافت. در همان روزگار زعفران در پرداخت كاغذهای گران قیمت كاربرد پیداكرد، اما پیشتر از آن محلول زعفران به عنوان مركب تحریر استفاده می شد و تا قرنها بعد در تركیب مركبهای تحریر مرغوب به كار می رفته است.

از انواع مركب زعفرانی كم رنگ و پر رنگ (از زرد كمرنگ تا قرمز خونین) برای نوشتن عنوان فرمانها و نامه های سلاطین و خلیفگان و امرا و همچنین در تحریر عنوانها و سرفصلهای كتب و رسالات و نیز در تذهیب و تشعیر و در تصویر ها و نقوش حواشی و متن استفاده می شده است.

پارسال 125 کیلوگرم زعفران در همدان برداشت شد

معاون مدیر امور باغبانی سازمان جهادکشاورزی استان همدان درباره زعفران می گوید: خاستگاه اصلی زعفران از همدان بوده است به طوریکه در شهری در تویسرکان با نام "رودآور" که منبع اصلی کشت زعفران محسوب می شده و بازارچه های عرضه این محصول در این شهر که بعدها به روستا تبدیل شد، دایر بوده است.

"رحیم بیات" در گفت و گو با خبرنگار ایسنا افزود: این در حالیست که در نهاوند و حتی در یکی از شهرهای قدیمی همدان با نام "رباط زعفرانیه" نیز کشت زعفران صورت می گرفت و نام این شهر که امروزه به روستا تبدیل شده، از برگرفته از کشت همین محصول است.

وی با بیان اینکه در گذشته کشت این محصول بیشتر بوده است، اظهار کرد: تدوام این محصول همچنان وجود داشته تا اینکه کشت این محصول با کشتهای جایگزین و سودآور جابجا شد چراکه به کارگر خانگی زیادی نیاز دارد.

این کارشناس زعفران سازمان جهادکشاورزی استان همدان تصریح کرد: در چهار سال اخیر مردم بیشتر به کشت این محصول روی آورده اند به طوریکه در سال گذشته 32 هکتار از مزارع استان زیرکشت این محصول بود و برآورد می کنیم امسال تا 40 هکتار نیز افزایش یابد.

وی با بیان اینکه در حال حاضر کشت زعفران در شهرستانهای همدان، ملایر، نهاوند، تویسرکان، رزن و فامنین انجام می شود، ادامه داد: شهرستان ملایر 15 هکتار  از کل مساحت کشت شده را در اختیار دارد.

بیات اضافه کرد: سال گذشته از این میزان زعفران کشت شده، 125 کیلوگرم برداشت شد و محصول امسال نیز که از 20 مهر آغاز و تا 20 آبان ماه ادامه داشت، هنوز اعلام نشده است.

وی اعلام کرد: سال گذشته در استان همدان 32 هکتار سطح زیرکشت زعفران و 6 هکتار نیز به صورت غیربارو بود که انتظار داریم سال آینده بتوانیم برداشت کنیم.

این کارشناس زعفران سازمان جهادکشاورزی استان همدان در ادامه بیان کرد: در این نوع محصول اشتغالزایی فصلی و نه مستقیم، ایجاد می شود به طوریکه در هر هکتار 6 نفر مشغول به فعالیت می شوند.

وی همچنین عنوان کرد: کشت این محصول نیاز به دو مرحله آبیاری غرقآبی دارد که یک نوبت در اواخر شهریورماه و دیگری در مهرماه انجام می شود که در مجموع سالیانه به سه هزار مترمکعب آب نیاز دارد.

بیات با بیان اینکه سازمان جهادکشاورزی استان همدان اعتبار خاصی برای افزایش کشت این محصول ندارد، افزود: تنها به سه یا چهار استان خاص اعتبار تخصیص می یابد.

وی ادامه داد: با توجه به اینکه قابلیت کشت زعفران در کل استان همدان وجود دارد، افرادی که تمایل به کشت این محصول باشند می توانند تقاضاهای خود را به عنوان طرح توسعه بخش کشاورزی به سازمان آورده و از تسهیلات این بخش بهره مند شوند.

يك متخصص گياهان دارويي نیز درباره زعفران گفت: براي تهيه يك كيلو زعفران حدود 100 هزار گل نياز است كه موجب شده زعفران از جمله گرانترين ماده‌ها در طول تاريخ باشد.

"هادي گلزاري مكمل" افزود: گياه زعفران، گياهي از خانواده زنبقيان است كه از زمان قديم بين ملل مختلف شناخته شده بوده و مصارف خوراكي و دارويي داشته است. گل‌هاي زيبا و بنفش آن در فصل پاييز،‌ صبح‌ها پيش از طلوع به وسيله دست، برداشت و سپس كلاله قرمز رنگ آن جدا شده و خشك مي‌شود.

وي تصريح كرد: امروزه ايران بزرگترين كشور توليدكننده زعفران در دنياست كه بيشتر آن در خراسان كشت مي‌شود.

گلزاري مكمل با بيان اين‌كه زعفران از نظر طب سنتي داراي طبيعتي گرم و خشك است،‌ عنوان كرد: زعفران داراي خواصي مانند مفرح قوا، مقوي حواس، قابض، باز كننده گرفتگي‌هاي(سده)، دماغ(سر)، جگر(كبد) و كم كننده اشتها و مقوي معده است.همچنين در صورتي كه زعفران با عسل مصرف شود دافع سنگ كليه خواهد بود. زعفران را مي‌توان به روش‌هاي مختلفي از جمله استشمام برای رفع سردرد شديد و بيخوابي مصرف كرد.

وي در بيان اهميت مصرف زعفران، خاطرنشان كرد: "حاجي محمدعلي باروچي" به عنوان آشپز شاه اسماعيل در سال 927 هجري در كتاب طباخي خود، دستور تهيه بسياري از غذاها و حلواهاي كهن ايراني را شرح داده كه در بسياري از آنها نيز زعفران به كار رفته است.

گزارش از خبرنگار ایسنا منطقه همدان؛ سمیرا معارفی