بيشابور شهري است در عمق تاريخ، گستره‌اي به وسعت تمدن ايران باستان در دوره‌اي كه شهر و شهرنشيني، فاخرترين سطح از تمدن بشري محسوب مي‌شد.

به گزارش خبرگزاري دانشجويان ايران(ايسنا) منطقه فارس، تعداد شهرهايي كه ريشه در تاريخ چندهزارساله ايران دارند، كم نيست و در اين ميان، بيشابور هم شهري متمايز است كه دوران باشكوهي را در حافظه دارد.

بيشابور؛ شهری است از شهرهاي تاریخی ايران که در فاصله 23 کیلومتری غرب شهر کازرون در جنوب استان فارس و در حاشیه رودخانه شاپور، آرميده.

این شهر به دستور شاپور اول ساسانی، دومین پادشاه سلسه ساسانیان ساخته شده و تاریخ ساخت آن بر اساس کتیبه پهلوی ستونهای یاد بود، مربوط به سال 262 میلادی است.

وسعت بيشابور نزدیک به 200 هکتار و شامل سه بخش بوده است كه بخش نخست یا اصلی توسط یک حصار و دیوار سنگی محصور بوده و بناهای حکومتی و مذهبی همچون تالار تشریفات، کاخ والرین، ایوان و حیاط موازییک و معبد آناهیتا را شامل می‌شود.

بخش دوم شهر بيشابور، قسمت حفاظتی و نگهبانی شهر بوده، شامل قلعه‌ایی به نام قلعه دختر که در طرف شمال شهر بر سینه کوه شاپور قرار گرفته است.

بخش سوم بيشابور شامل بناهایی چون مدرسه اسلامی دوره آل‌بویه، مسجد جامع و حمام‌های بیشاپور و بنا یا ستون‌های یادبود است.

بيشابور بيست و چهارمين اثر ملي ايران به‌شمار مي‌رود كه در سال 1310 شماره ثبت 24 را در كشور به خود اختصاص داد.

مدرسه ساسانی

در محوطه ارگ شاهی بنایی باقی مانده که به سبک مدارس دوره اسلامی بنا شده است.

این بنا که به احتمال زیاد ساسانی بوده و بعدها در دوره اسلامی دچار تغییر کاربری شده، متعلق به قرن چهارم هجری یعنی دوره آل‌بویه است، در صحن مرکزی این بنا ته ستون‌هایی وجود دارد که بر روی آنها کتیبه هایی به خط کوفی، نقر، شده است.

كتيبه‌هاي موجود بر پايه ستون‌ها كمك شاياني به تاريخ گذاري اين بنا كرده است.

بر روی ته ستون‌های ياد شده، پایه‌هایی احتمالاً چوبی وجود داشته که نگه دارنده سقف بنا بوده است.

ورودی این مدرسه به شکل خاصی است به‌طوری که با قامت ایستاده نمی‌توان وارد آن شد.

معبد آناهيتا

 بناي معبد آناهيتا در بيشاپور نه تنها از نظر معماري بي‌نظير و فوق‌العاده است، بلكه از لحاظ رعايت دستگاه‌هاي تنظيم و تقسيم كننده و كنترل جريان ‌آب نيز نظير نداشته است و شايد فقط بتوان آن‌را با معبد ناهيد در شهر استخر مقايسه كرد.

 براي ايجاد چنين بنای عظيمي، محوطه‌اي به ابعاد 7×23×27 متر مكعب در عمق زمين خاكبرداري و شالوده آن بر طبق نقشه و طرح تنظيمي پيش‌بيني به نحوي گذارده شده تا انشعابي از آب رودخانه شاپور كه در فاصله 250 متري اين مكان قرار دارد، وارد بنا شود، بدون آنكه آسيبي به آن وارد شود.

البته پيش از احداث اين معبد در اين مكان قنات جريان داشت و معماران و سازندگان ساساني با توجه به گذر آب بگونه‌اي معبد را انتخاب و شالوده ريزي كرده‌اند كه از اين موقعيت مناسب حداكثر استفاده براي گردش آب در آن بشود.

هنوز بقاياي اين قنات قديمي در انتهاي دالان غربي قابل رويت است.

اين بناي مكعب شكل كه از سطح زمين‌هاي اطراف خود در حدود 6 متر پائين‌تر ساخته شده از 14 مترارتفاع آن فقط 8 متر از سطح طبيعي اطراف نمايان بوده و بقيه سطوح به علت سردابه‌اي  بودن در عمق زمين قرار گرفته.

در صحن داخلي آن آبگير كم عمقي با گنجايش 60 متر مكعب آب ساخته شده و اطراف آن سكوئي بوجود آمده كه نيايشگران مي‌توانستند هنگام اجرا ي مراسم مذهبي بر روي آن گرد هم بيايند.

اين سكو از قطعات سنگ‌هاي بزرگ حجاري شده فالبي به ابعاد 47×140 سانتي متر ساخته شده است. در وسط هر يك از ورودي‌ها مجراي آبي در داخل سنگ‌هاي زير كف پوش درگاه حجاري شده تا از هر سه طرف بنا، در مواقع لزوم (احتمالا در اعياد و جشن‌ها و مراسم مذهبي ) آب به درون معبد جاري شود.

مجراي خروجي آب چاهي است كه 4 متر عمق دارد و براي احداث آن محوطه‌اي را به طول و عرض 180 سانتي متر  خاكبرداري نموده‌اند كه با 4 قطعه سنگ 90×90 سانتيمتر از نوع سنگ‌هاي كف پوش معبد پوشيده مي‌شده، به طوريكه همآهنگي روپوش چاه با كف آبگير يكنواخت و مجراي خروجي آب كاملا از نظر پنهان بوده است.

نحوه ورود و خروج آب در اين معبد تابع نظم و ترتيبي خاص بوده كه حتي المقدور آب معبد پاك و تازه باشد و به همان اندازه كه آب از سه طرف وارد مي‌شود از مجراي سه گانه به تد ريج و غير محسوس به زمين فرو مي‌رود.

دقت و رعايت چنين امري براي گردش آب، اهميت و احترام خاص مذهبي و توجه به نياي فرشته آب را در آن زمان كاملا نشان مي‌دهد.  با اين توصيف معلوم مي‌شود در اين مكان، آب و نيايش آب بيش از هر چيز ديگري مورد توجه بوده است.

ايوان موزاييك

ایوان موزاییک از بناهای تاریخی منطقه کازرون است.این بنا که قدمتش به دوران ساسانی می‌رسد در شهر باستانی بیشاپور قرار دارد.

در انتهای دالان شرقی و غربی تالار تشریفات دو ایوان مزین به موزايیک وجود دارد که در جهت عکس یکدیگر قرار گرفته و جایگاه اختصاصی شاپور و حرمسرای او بوده‌اند.

ایوان‌ها دارای طاق‌های هلالی و تزئینات گچبری و رنگ آمیزی شده بوده و در واقع کف ایوان‌ها را با یک نوع قالی موزائیکی با طرح و نقوش گیاهی و انسانی تزئین کرده‌اند.

سطوح جانبی ایوان‌ها را نيز با گچ بری‌های ستون نما که روی آنها رنگ‌های قرمز و حاشیه‌های سیاه و نوار های آبی رنگ نقاشی شده بود پوشانده‌اند.

ایوان موزايیکی غربی نمونه‌ای از شاهکارهای هنر معماری و طرح‌های تزئینی عصر ساسانی است که مشرف به حیاط مستطیلی شکل است.

این حیاط قریب 33 متر و طول و 20 متر پهنا دارد علاوه بر شبه ستون‌های تزئینی خود حیاط نیز با موزايیک‌های منقوش به شکل گل و گیاه و تصاویر ظریف آراسته شده بود و یک ردیف سنگ سیاه به صورت بوم و زمینه در جهت هماهنگی و تناسب با این تزئینات و نقوش به کار رفته است.

موضوع نقوش موزايیک‌ها اغلب شامل نقش زن تاج باف نقش زن نوازنده (چنگ نواز)و نقوش گیاهی و انسانی است که این نقوش را بر روی ملات اصلی که در کف محل مورد نظر می‌گسترانند با سنگ‌های رنگین کوچک به ابعاد(0/5*0/5)روی ملات می‌نشانند که به صورت فرش موزايیکی تجلی می‌نمود.

کاخ والرین

کاخ والرین یا کاخ والریانوس، کاخی معروف در شهر تاریخی بیشاپور در نزدیکی کازرون است.

این بنا در ضلع شمالی ارگ شاهی واقع شده، کاخی است تمام سنگی و ساخته شده از سنگهای یکدست و نقش‌دار، اما به دلیل تمام نشدن کاوش‌های باستانشناسی، کاربری اين بنا هنوز مشخص نشده است.

 بنا به گفته رومن گیرشمن، این بنا کاخی بوده که شاپور ساسانی، والرین امپراتور مغلوب شده روم را در آن اسکان داده است.

كاخ والرین بیشاپور در فاصله ۱۵۰ متری تالار تشریفات قرار دارد و به سبک معماری ساسانی جداره داخلی آن با سنگ‌های تراشیده و منقش و سطح بیرونی را با روكش گچ سفید كرده‌اند، همه قسمت‌های این كاخ دارای نقوش برجسته و گچبری‌های زیبا بوده این كاخ برای امپراتور شكست خورده روم در هنگام اسارت درایران ساخته شده و او همه عمرش در این كاخ زیر نظر بوده است.

به جز حضورامپراتور روم در این شهر، فتح بیشاپور به دست مسلمانان در سال ۱۶ هجری از مهمترین اتفاقات در این شهر محسوب می‌شود. بیشاپور در قرون دوم و سوم رونق چندانی نداشته و در قرون چهارم دوباره قدرت به شهر برگشت اما با این حال بعد از آن با ویرانی شهر بیشتر مردم بیشاپور به كازرون مهاجرت كردند.

تالار تشریفات

تالار عظيم تشريفات در جنوب شرقي معبد آناهيتا قرار گرفته است . مساحت آن  781 متر مربع است.

شايد بتوان آن را در رديف اولين و بزرگترين آثار معماري گنبد دار زمان ساساني محسوب كرد.

اين تالار مركب از چهار ايوان متقابل و متقارن است كه بر فراز آن گنبدي شلجمي شكل كه 25 متر ارتفاع داشته قرار دارد.

صحن مركزي تالار به صورت مربع شكل است.

اين بنا داراي 64 طاقچه است كه با موتيف‌هاي مختلف گچ بري نظير برگ كنگر، برگ مو (درخت انگور) و نقوش تزئيني به صورت طرح‌هاي چليپا شكل كه نشان دهنده خلاقيت معماران عصر ساساني است تزئين يافته و با گچ‌بري‌هاي زيبا تزئين شده است.

ستون‌های یادبود

اين ستون‌ها در حاشيه خيابان شرقي-غربي كه از مركز شهر مي‌گذرد و خيابان شمالي و جنوبي را قطع مي‌كند قرار دارد.

بر روي اين دو ستون كتيبه‌اي به خط پهلوي اشكاني و ساساني وجود دارد كه در واقع سند تاريخي شهر سازي بيشاپور است.