تاریخچه پوشاک به طور کلی بخشی از تاریخ تمدن و فرهنگ انسان است؛ نوع لباس و پوشاک مردم ایران در دوره‌های متفاوت نیز بنا به شرایطی که وجود داشته متفاوت بوده است.

به گزارش ایسنا- منطقه خراسان، در نقاشی که در یکی از موزه‌ها نگهداری می‌شود مردی نشان داده شده است که به متکائی تکیه و در دست راست سه تاری دارد. با دیدن این تصاویر به نظر می‌رسد که پوشاک دوره زندیه بلندی قد خود را مانند دوره صفویه حفظ کرده و دامن لباس تا به مچ پا مانده است.

با توجه به نقاشی‌های موجود پوشاک این دوره عبارت است از کلاه نمدی (استوانه‌ای نیم‌گرد که از جنس پوست بوده و کلگی آن دارای پارچه است)، پیراهن زیر که قد آن کوتاه و با یقه باز به کمر می‌رسد و قبای زیر را هم شامل می‌شود.

شلوار مردم عادی از پنبه یا ابریشم بود که اغلب طرحی راه راه داشت. این نوع شلوار تا روی پا می‌رسید و بسیار گشاد بود. مردم متمکن روی شلوار و روی کمر خود شال کشمیری و مردم ندار کمربند چرمی می‌بستند.

در تابستان مردم عادی جوراب به پا نمی‌کردند اما در زمستان پاهایشان را با پارچه می‌پوشاندند، به طوری که تمام ساق پا را بگیرد تا پاهایشان از سرما محفوظ بماند؛ مردان ثروتمند نیز جوراب پنبه‌ای به پا می‌کردند که روی شلوار کشیده می‌شد.

در این دوره مردان ثروتمند عمامه‌هایی داشتند که از شال کرمان یا کشمیر بود و حتی در حضور شاه از سر برداشته نمی‌شد. هم‌چنین کلاه سیاه رنگ بره‌ای که آسترش نیز پوست بره‌ای خاکستری و یا سفید بود بر سر گذاشته می‌شد.

در این دوره از انواع دستارهای گرد کلاه نمدین به شیوه‌ صفویان که دنباله آن به موازات کلاه به طرف بالا جمع می‌شد استفاده می‌کردند.

در این دوره قبایی که مردم استفاده می‌کردند تا روی کمر بسیار تنگ بوده است؛ از این جهت به بدن قالب می‌شود و شکم افراد را پوشیده و فشرده نگه می‌دارد و از کمر به پایین به تدریج گشاد می‌شود.

قبایی که روی جلیقه پوشیده می‌شد، تا روی پا می‌رسید و مانند جلیقه از عقب و جلو و پهلوها باز بود، این قبا روی شکم و سینه هم می‌آمد و مانند جلیقه با دو دکمه بسته می‌شد.

عبا از جمله پوشش‌هایی بود که بیشتر در دوره زندیه رواج داشت و به طور کلی بالاپوشی بود چون خرقه و جبه، که بر روی قبا پوشیده می‌شد. برای نخستین بار در دوره زندیه کریم خان برای اثبات مردمی بودن خود از عبا و ردا استفاده ‌کرد.

دوره قاجار

پوشاک این دوره شباهت بسیاری با دوره زندیه دارد و در مقایسه تقریباهیچ تفاوتی با هم ندارند جز در کلاه که در دوره قاجار پوستی و بلند بوده است.

دوره اول به دوره پادشاهی آقا محمدخان، فتحعلی‌شاه و محمدشاه تا زمان پادشاهی ناصرالدین‌شاه یعنی از سال ۱۱۷۴ تا سال ۱۲۲۷ شمسی گفته می‌شود. در این دوره بیشتر البسه اشراف و درباریان با لباس عامه مردم مشابه بود و فقط جنس پارچه آن تفاوت داشت.

پوشاک مردان در دوره اول قاجار در نقاشی‌های عصر فتحعلی‌شاه دیده می‌شود؛ مردان متمول قاجاری شلوار، پیراهن و قبا می‌پوشیدند که به لحاظ ظاهری شبیه قبا و پیراهن زنان بود با این تفاوت که قباها بسیار مجلل و از جنس ترمه دوخته می‌شدند.

دوره دوم به اواسط پادشاهی ناصرالدین شاه (تقریبا از سال ۱۲۵۱ شمسی) تا سال ۱۲۷۵ که او ترور شد گفته می‌شود. به سبب اصلاحات، رغبت ایرانی‌ها به تقلید از زندگی اروپایی‌ها قوت یافت. در این رابطه افراد طبقه اشراف سریع‌تر تغییر کردند و چون اقشار مختلف به نحوی با اروپایی‌ها تماس داشتند، زنان آنها نیز به محض آشنایی با زنان اروپایی، سعی کردند آداب و فرهنگ آن‌ها را بیاموزند.

دوره سوم شامل زمان پادشاهی مظفرالدین‌شاه (۱۲۷۵ تا ۱۲۸۵ شمسی)، محمدعلی‌شاه (۱۲۸۵ تا ۱۲۸۸ شمسی) و احمدشاه (۱۲۸۸ تا ۱۳۰۴ شمسی) است. در این دوره در پی آشنایی ایرانیان با فرهنگ غرب، پوشیدن البسه غربی در بین مردان بیشتر متداول بود. در واقع تغییر پوشاک ایرانیان در اواخر قاجار با تحول و تغییر لباس مردان آغاز شد. این روند تا ابتدای دوره پهلوی اول ادامه داشت.

لباس‌های رایج در دوره قاجار به این صورت است که عمامه سربند پارچه ای معمولا سفید بود و به طول چند متر که روحانیون عموما به سر می‌گذاشتند. سیدها یا نوادگان پیامبر(ص)، عمامه‌های سبز یا سیاه را مورد استفاده قرار می‌دادند. تجار بازار هم عمامه‌ای ظریف و کوچک‌تر از جنس چلوار سفید دور دوزی شده با نخ رنگی معمولا زرد کهربایی بدور سر می‌بستند.

مردان ایرانی «پیراهن» کرباس سفید تن می‌کردند که جنس پیراهن ثروتمندان از ابریشم سفید بود. اغلب زنان، گل و بوته‌هایی بر روی پیش سینه پیراهن مردانه دوردوزی می‌کردند. پیراهن مردان دو تکمه در قسمت جلو یا در ناحیه روی شانه چپ داشت و عموماً یقه‌های بسته بود و دور گردن حلقه‌وار قرار می‌گرفت. دامن آن نیز بلند و تا زیر نشیمن‌گاه ادامه داشت. این نوع پیراهن فاقد یقه بود و آستین بلندی داشت، سر آستین پیراهن گشاد و بی تکمه بود.

در دوره قاجار جوراب‌های بافت اصفهان طالبان زیادی داشت و طول ساقه آن به طور معمول تا به زیر ماهیچه‌های پا می‌رسید. در حالی که مردان ثروتمند و مسن‌تر، علاقمند به پوشیدن جوراب‌های ساقه بلند بودند. جوراب‌های نخ پنبه‌ای مخصوص تابستان و جوراب‌های ضخیم پشمی مخصوص فصل سرما و زمستان بود. روستائیان عادت به پوشیدن جوراب، جز در مراسم ایام عید یا در شب عروسی نداشتند.

_منبع:

_{پوشاک ایرانیان از 14 قرن پیش تا آغاز دوره شاهنشاهی پهلوی نوشته جلیل ضیاءپور}