به گزارش ایسنا، همه‌ ما از روزهای نخست تولدمان واکسن دریافت کرده‌ایم، موضوعی که مرهون تلاش‌های دانشمندان از سالیان گذشته است؛ اما معروف‌ترین و اولین نهاد واکسن‌سازی در ایران در حالی صد ساله می‌شود که در یک همه‌گیری بزرگ قرار داریم؛ انستیتو پاستور ایران؛ نامی بلند آوازه؛ ۱۰۰ سال است که سلامت مردمان این کشور را در مقابل بیماری‌های واگیر قابل پیشگیری با واکسن، تضمین کرده است.

از "لویی پاستور فرانسوی" تا "انستیتو پاستور ایران"

در این راستا، دکتر احسان مصطفوی _ مدیر روابط عمومی و امور بین‌الملل انستیتو پاستور ایران در گفت‌وگوی تفصیلی با ایسنا، با اشاره به اینکه انستیتو پاستور ایران عضوی از شبکه بین‌المللی انستیتو پاستور است، گفت: اولین انستیتو پاستور بیش از ۱۳۰ سال قبل توسط دانشمند بزرگ لویی پاستور فرانسوی و همکارانش در پاریس تاسیس شد. فلسفه وجودی انستیتو پاستور در ابتدای شکل‌گیری، کنترل بیماری‌های واگیر بود که در آن مقطع زمانی دغدغه اصلی بهداشتی همه جوامع بود. یکی از مهم‌ترین کشفیات لویی پاستور که در انستیتو پاستور پاریس مورد استفاده قرار می‌گرفت، تولید و تزریق واکسن هاری بود که زمینه‌ای برای رشد و بالندگی انستیتو پاستور پاریس را در سطح جهانی فراهم کرد. بر اساس وصیت لویی پاستور غیر از انستیتو پاستور پاریس، شعبی در اقصی نقاط دنیا برای کنترل بیماری‌های واگیر با حمایت انستیتو پاستور مادر شکل گرفت و بر این اساس انستیتو پاستور ایران، دهمین انستیتو پاستور در شبکه بین‌المللی انستیتو پاستور از نظر قدمت است و امسال هم صدمین سال تاسیس آن در کشور را می گذرانیم.  

یک قرن حضور در ایران

واکسن‌های دامی و ماجرای جدا شدن واکسن‌سازی رازی از انستیتوپاستور

وی افزود: ۱۰۰ سال پیش در سال ۱۲۹۹ ه‌.ش انستیتو پاستور در ایران راه اندازی شد. اولین روسای آن از ابتدای تاسیس فرانسوی بودند و اولین رئیس آن دکتر «جوزف منار» فرانسوی است که به ایران  آمد و بحث واکسیناسیون آبله را که به روش سنتی در کشور انجام می‌شد را به روشی مدرن در انستیتو پاستور ایران راه اندازی کرد. در عین حال واکسن‌های دیگری نظیر وبا، طاعون گاوی و سیاه‌زخم در آن مقطع زمانی در انستیتو پاستور ایران تولید ‌شد. واکسن سیاه زخم  و طاعون گاوی کاربرد در دام ها داشت و یعنی قسمتی از واکسن‌های تولیدی انستیتو پاستور در آن زمان واکسن‌های مورد استفاده در دامپزشکی بوده است. پس از ۳ سال، موسسه واکسن و سرم‌سازی رازی از انستیتو پاستور ایران مشتق ‌شد و در نتیجه این موسسه تولید واکسن‌های  دامی را ادامه داد و تمرکز بیشتر انستیتو پاستور ایران بر بیماری‌های انسانی سوق پیدا کرد.

۱۹ نوع سرم و واکسن در انستیتوپاستور ایران طی ۱۹ ماهِ اول فعالیت

مصطفوی ادامه داد: در دو سال اول تاسیس انستیتو پاستور ایران، مقدار زیادی مایه آبله و مایه وبا و سایر سرم‌ها و واکسن‌ها از انستیتو پاستور پاریس وارد شد و در انستیتوپاستور ایران ذخیره ای تشکیل شد تا زمان راه اندازی خط تولید این واکسن‌ها در ایران مورد استفاده قرار گیرند. دکتر منار به‌ سرعت به تولید تعدادی از واکسن‌ها که مورد نیاز کشور بود پرداخت. در ۱۹ ماه اول تاسیس (در سال‌های ۱۳۰۰ و ۱۳۰۱ شمسی)، ۱۹ نوع سرم و واکسن در انستیتو پاستور ایران تولید یا تزریق شد و حدود ۱۹۰ هزار دوز مایه آبله در این مدت تولید شد. 

آبله، حصبه، وبا، زمین‌های وقفی و نیت واقف

وی افزود: انستیتو پاستور ایران در سال‌های اولیه تاسیس با تولید مایه آبله، که بیش از هر چیز مورد نیاز ایران بود و تهیه واکسن حصبه و وبا، که دو عامل مهم دیگر کشتار مردم ایران بودند، خدمت بسزایی به ایران ارائه دادند. دکتر منار در زمین‌هایی که از سوی مرحوم میرزا عبدالحسین فرمانفرماییان در سال ۱۳۰۲ به انستیتو پاستور ایران واگذار شد، اقدام به ساخت آزمایشگاه‌های جدید کرد. در متن وقفنامه مرحوم فرمانفرمائیان یکی از نیات واقف تهیه و تدارک "مواد تزریقی و اسباب و لوازم تلقیحی از قبیل آبله، طاعون، وبا، دیفتری، سگ‌ گزیدگی، سفلیس، سوزاک و امثال آن‌" قید شده است.

وی ادامه داد: عبدالحسین میرزا فرمافرنماییان درباره نیت خود از وقف انستیتو پاستور ایران گفته است: «خانه‌ای بنا کردم که در آن مایه آبله بی‌زیانی بسازند و سگ‌ هار گزیده‌ها را درمان کنند و با امراض مقاربتی مبارزه نمایند و بالاخره برای تمام امراض انسانی و حیوانی مایه‌های مبارزه و معالجه فراهم آورند.»

از مایه آبله تا واکسن ب.ث.ژ

مصطفوی با اشاره به رشد کمی و کیفی خدمات و تولیدات انستیتو پاستور ایران در سال‌های بعد، اظهار کرد: به دنبال این رشد در سال ۱۳۴۰ مایه آبله، واکسن سل (ب ث ژ)، واکسن هاری، واکسن‌های میکربی (تیفویید-پاراتیفویید، ضد وبا و غیره)، توبرکولین، آنتی ژن‌ها، آنتی ژن‌ها سرم‌های مصنوعی، وسایل تزریق خون، وسایل تزریق سرم خون، و پلاسمای انسانی توسط این انستیتو تولید می‌شد. در عین حال آموزش نحوه تلقیح آبله، آزمایش توبرکولین، تزریق واکسن های ب ث ژ، وبا، تیفویید و پاراتیفویید نیز در این انستیتو انجام می شد. در ۵۰ امین سال تاسیس این انستیتو (سال ۱۳۴۹)، ۲۳ میلیون دوز واکسن آبله تولید می‌شد که به کشورهای ترکیه، پاکستان، عربستان و اتیوپی نیز صادرات شد. درآمد انستیتو پاستور ایران در این سال از واکسن‌های تولیدی خود، سه برابر بودجه سالیانه آن بود.

صدور واکسن‌های ایرانی به اقصی نقاط دنیا

عضو هیئت علمی انستیتو پاستور ایران، ادامه داد: واکسن‌های متعددی نظیر واکسن های ضد حصبه، سوزاک، تیفوس، واکسن ب‌ث‌ژ برای پیشگیری از سل، واکسن هاری و واکسن هپاتیت در دوره فعالیت صد ساله انستیتو پاستور ایران متناسب با مشکلات کشور در ایران تولید شد. واکسن‌های انستیتو پاستور ایران به اقصی نقاط دنیا هم صادر می‌شده است، به عنوان مثال واکسن وبا تولید انستیتو پاستور ایران به کشور فرانسه هم صادرات داشته است و یا واکسن ب‌ث‌ژ تولید انستیتو پاستور در ۲۲ کشور دنیا مورد استفاده قرار گرفته است.

واکسن و سرم ضد هاری

دستیابی ایران به درمانی امیدبخش

وی در مورد تولید واکسن و سرم ضد هاری در انستیتو پاستور ایران نیز گفت: تیم‌های تحقیقاتی انستیتو پاستور ایران که سالیان زیادی ناظر بر احوال هارگزیدگان بودند، در مقالاتی نارسایی درمان هارگزیدگان با روش موجود را نشان دادند. بر اساس این مقالات، بیش از ۲۵ درصد درمان شدگان با روش معمول آن زمان، از هاری جان باخته بودند و اگر گزش در سر و صورت با جراحات سخت و عمیق بود میزان تلفات به ۴۰ تا ۵۰ درصد می‌رسید. با انتشار این ارقام و استناد به مشاهدات دانشمندان ایرانی، سازمان بهداشت جهانی در صدد اصلاح درمان هارگزیدگی برآمد و برای چاره اندیشی از دانشمندان انستیتو پاستور ایران کمک گرفت. ابتدا کمیته کارشناسان هاری سازمان جهانی بهداشت درصدد برآمد از سرم ایمن ضد هاری استفاده کند. به این منظور در سال ۱۳۲۶ سرم ویژه ضد هاری به انستیتو پاستور ایران ارسال شد تا در مورد گرگ هار گزیدگان مورد استفاده قرار گیرد. دانشمندان ایرانی انستیتو پاستور ایران منتظر فرصت بودند تا درمان توام با سرم و واکسن را انجام دادند.

وی با اشاره به اینکه این آزمایش تاریخی نقطه عطف دیگری در روش نجات هارگزیدگان در دنیا بود، تصریح کرد: در یکی از شب‌های تابستان ۱۳۳۳، گرگ هاری کشاورزان روستای صحنه کرمانشاه را غافلگیر کرد و ۲۹ نفر از آنها را مجروح کرده بود. این افراد با ماشینی به انستیتو پاستور ایران در تهران منتقل شدند. دکتر مارسل بالتازار، رییس وقت انستیتو پاستور ایران، با همکاری سایر کارکنان بخش هاری، ضمن انجام کمک‌های اولیه برنامه و ترتیب درمان اختصاصی ایشان را با طریقه پیشنهادی سرم و واکسن به اجرا گذاشتند. ۱۸ نفر از مجروحین زخم‌های متعدد و عمیق سر و صورت داشتند. از ۱۳ نفر درمان شده با روش پیشنهادی (سرم و واکسن توام) تنها یک نفر و از ۵ نفر درمان شده با واکسن تنها، سه نفر به هاری مبتلا شده و فوت شدند. از ۱۱ نفر گروه دوم (آلودگی خفیف) کسی مبتلا به هاری نگردید. این روش درمان امید بخش بزودی مورد تائید سازمان جهانی بهداشت قرار گرفت و از آن پس در ایران و در همه مراکز درمان هاری روش درمان همزمان واکسن و سرم دنبال شد. انستیتو پاستور ایران را فقط به خاطر نقشی که در نشان دادن اثربخشی درمان با سرم افراد هارگزیده داشته است می‌توان به عنوان یکی از موسسات منجی جامعه بشر دانست. 

بیماری‌هایی که کنترل شد

وی با تاکید بر اینکه فعالیت‌های انستیتو پاستور ایران تنها به تولید واکسن خلاصه نمی‌شود، اظهار کرد: بیماری‌های واگیر نظیر وبا، آبله، سل، تب‌های راجعه، هاری و طاعون نیز توسط تیم‌های انستیتو پاستور ایران در مقاطع زمانی مختلف در کشور کنترل شده است؛ علاوه بر کشور خودمان حتی کشورهای همسایه مدیون تلاش‌های محققان انستیتو پاستور ایران برای کنترل این بیماری‌ها هستند.

انستیتوپاستور ایران در سال های پس از انقلاب

مصطفوی ادامه داد: از سوی دیگر پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز با تداوم فعالیت‌های موسسه در دهه ۷۰ شمسی بحث توسعه صنعت بیوتکنولوژی با توجه به نیاز کشور در انستیتو پاستور ایران دنبال شد. این مقوله با راه اندازی رشته دکتری فرآورده‌های  بیولوژیک در انستیتو پاستور ایران توسعه یافت و تعاملات مختلفی با شبکه بین‌المللی انستیتو پاستور و کشورهایی نظیر روسیه و کوبا صورت گرفت و در نهایت تکنولوژی تولید واکسن هپاتیت B از کوبا به ایران منتقل‌ شد.

وی افزود: در سال‌های اخیر و پس از پیروزی انقلاب اسلامی، رشته‌های دکتری بیوتکنولوژی پزشکی، بیوتکنولوژی دارویی، ژنتیک پزشکی، بیوتکنولوژی سامانه‌ای و باکتری شناسی پزشکی نیز راه اندازی شده است و انستیتو پاستور ایران در کنار محوریت در حوزه بیماری های واگیر در کشور و منطقه، به قطب بیوتکنولوژی پزشکی در کشور تبدیل شد که این موضوع در توسعه‌ تولیدات انستیتو پاستور ایران پس از انقلاب تاثیرگذار بوده است. این در حالی است که در سایر حوزه‌های علوم مانند حوزه ژنتیک، و سرطان‌ هم همکاران ما در انستیتو پاستور ایران مشغول تحقیق و خدمت هستند و چندین بانک میکروبی و سلولی در انستیتو پاستور پاسخگوی نیاز محققین کشور و منطقه است.

مدیر روابط عمومی و روابط بین‌الملل انستیتو پاستور ایران درخصوص مهم‌ترین دستاوردهای انستیتو پاستور ایران پس از انقلاب اسلامی در حوزه تولید، خاطرنشان کرد: افزایش جمعیت کشور و برتری طب پیشگیری بر طب درمان از یک طرف و گسترش فعالیت‌های تولیدی_ تحقیقاتی انستیتو پاستور ایران در تهران از طرف دیگر، مسئولان وقت وزارت بهداشت و این موسسه را بر آن داشت تا در زمینی به وسعت ۱۰ هکتار برای تأسیس مرکز تولیدی_ تحقیقاتی در ۲۵ کیلومتری بزرگراه تهران - کرج در نظر بگیرند. این مجتمع در ۲۷ اسفند ماه ۱۳۶۷  افتتاح و فعالیت خود را آغاز کرد. متراژ کل این مجتمع در آن زمان ۱۸ هکتار بود.  

۱۰ سایت با حدود ۵۰ محصول در یک مجتمع تولیدی تحقیقاتی

وی افزود: درحال حاضر بیش از ۱۰ سایت تولیدی فعال در این مجتمع با بالغ بر ۵۰ محصول در حال خدمت رسانی به نظام سلامت کشور هستند. فعالیت‌های این مجتمع در راستای ارتقا سطح سلامت جامعه، جلوگیری از واردات فرآورده‌‏های یادشده و توسعه صادرات فرآورده‌های زیستی انجام می‌‏شود. قریب به ۵۰۰ نفر در این مجتمع مشغول خدمت هستند و بعد از مرکز انستیتو پاستور ایران در تهران، مجتمع تولیدی تحقیقاتی کرج بزرگترین شعبه انستیتو محسوب می‌شود. این مجتمع با ارائه خدمات مشاوره در زمینه‌های تولید و مدیریت کیفیت محصولات دارویی، واکسن‌ها و فرآورده‌های تشخیصی و حیوانات آزمایشگاهی، یکی از بزرگترین و پیشرفته ترین مراکز تولیدی در کشور و خاورمیانه است.

مصطفوی تاکید کرد: ما پس از انقلاب تولید و ساخت واکسن‌هایی نظیر هاری دامی، هپاتیت B، ب‌ث‌ژ و ب‌ث‌ژ اینتراوزیکال را دنبال کرده‌ایم. در حوزه تولید سایر واکسن‌ها نظیر واکسن هاری انسانی، هم همکاران ما به طور جدی تحقیق و فعالیت می‌کنند. همچنین در حوزه تحقیق و پژوهش تولید واکسن لیشمانیوز( سالک) نیز فعالیت‌های اثرگذاری از سوی همکاران انستیتو پاستور ایران صورت گرفته است. در عین حال فرآورده‌های بیولوژیک و سرم‌ها و محلول‌های تزریقی متعددی هم در مجتمع تولید و تحقیقاتی انستیتو پاستور ایران تولید می‌شود.

تحریم‌ها و باور به توان داخلی

وی با تاکید بر اینکه تحریم‌ها بر تولید واکسن مثل سایر حوزه ها تاثیر گذار بوده است ولی باعث شکوفا شدن استعدادها و باور به توان داخلی هم شده است، تصریح کرد: تحریم‌ها وزنه‌ای برای فشار به کشور در مقاطع زمانی مختلف بوده است و در نتیجه کشور در واردات واکسن های مورد نیاز هم در بعضی مواقع با مشکل مواجه شده است و بنابراین؛ نگاهی که به موضوع تولید واکسن داخلی وجود دارد یک نگاه استراتژیک است تا بتوانیم با کارهای تحقیق و توسعه ای که در انستیتو پاستور ایران، موسسه واکسن و سرم‌سازی رازی و سایر موسساتی که در چند سال اخیر به این حوزه ورود کرده اند، انجام می شود در آینده بیش از پیش در تولید واکسن‌ و فراورده های بیولوژیک خودکفا شویم. تحریم‌ها به غیر از دسترسی به مواد اولیه، دسترسی به تجهیزات تولید واکسن‌ را هم محدود کرده است بنابراین کشور باید به سمت خودکفایی تمام و کمال در حوزه واکسن‌سازی گام بردارد.

انستیتو پاستور ایران چگونه به کنترل همه‌گیری کرونا کمک کرد؟

وی با اشاره به گذشت یک سال از ورود ویروس کووید۱۹ به کشور و نقش انستیتو پاستور در کنترل این بیماری، بیان کرد: در بحث کرونا انستیتو پاستور ایران توانست رسالت تاریخی خود را ادامه دهد و همکاران ما در حوزه‌های مختلف مرتبط با این بیماری به وزارت بهداشت و دانشگاه های علوم پزشکی کشور همکاری کردند. یکی از مهم ترین‌ این حوزه‌ها، حوزه تشخیص کرونا بود که با همکاری انستیتو پاستور ایران و وزارت بهداشت در روزهای ابتدایی شیوع بیماری کشور از معضل تشخیص رهایی یافت و با گذر زمان، خوشبختانه امروز بیش از ۳۰۰ آزمایشگاه تشخیصی در اقصی نقاط کشور راه اندازی شده است. مقوله دیگری که همکاران ما در انستیتو پاستور به آن ورود کردند در حوزه تولید بود؛ تولید محیط‌های انتقال نمونه های کرونا و محلول‌های ضدعفونی کننده از این دسته بود.

تولید مشترک واکسن کرونا با کوبا

مصطفوی افزود: در حوزه تولید واکسن کرونا نیز چندین پلتفرم تولید واکسن توسط همکاران ما در انستیتو پاستور ایران دنبال می‌شود که یکی از مهم‌ترین واکسن‌هایی که در انستیتو پاستور دنبال می‌شود تولید واکسن مشترک با کشور کوبا است که امیدواریم بتواند در آینده در معرض استفاده همگان قرار گیرد. 

وی با اشاره به سایر فعالیت‌های انستیتو پاستور ایران در زمان پاندمی کرونا در زمینه ویروس شناسی، ایمنی‌شناسی، اپیدمیولوژی و ژنتیک ویروس، تاکید کرد: علاوه بر تحقیقاتی که در این مدت انجام شده است، تعدادی از همکاران ما در انستیتو پاستور ایران از روزهای اول شیوع بیماری در کشور در کمیته‌های مرتبط عضو بوده و نقش خود را در کمک به تحلیل آنچه در کشور رخ می‌دهد، ایفا کردند. 

تلاش برای تولید دو واکسن دیگر

وی در خاتمه، افزود: برنامه انستیتو پاستور ایران برای سالیان آینده نیز به جز مقوله تلاش برای تولید واکسن کووید۱۹، دو مقوله تولید واکسن پنونوکوک و تولید واکسن روتاویروس است که امیدواریم این دو واکسن نیز توسط انستیتو پاستور ایران تولید شود و در آینده در شبکه واکسیناسیون عمومی کشور قرار گیرد.

گفتنی است؛ عکس‌های منتشر شده در این گزارش، ارسالی از روابط عمومی انستیتو پاستور ایران است.

انتهای پیام