ایسنا

گوشه به گوشه ایران؛ «محله جولان» همدان

شهر همدان از دیرباز در دل خود، چندین محله‌ی مسکونی را جای داده است که بسیاری از آنها اینک نیز واجد همان خصوصیات اولیه هستند. در این محله‌ها مراکزی وجود دارد که عرضه کننده خدمات روزانه به ساکنان هستند.«جولان» از قدیمی‌ترین محلات همدان است؛ «جولان» در اصل "جولاهان" خوانده می‌شد و بعدها به صورت «جولان» درآمده است. جولاهان به معنای نساجی و بافندگی و برگرفته از کلمه جولا به معنی نساج و بافنده است. محله «جولان» جزو محلاتی است که در هسته اولیه شهر قرار داشته و در شمال شرق بافت کهن شهر همدان قرار گرفته و از محلات گسترده و دارای قدمتی بیش از سایر محلات شهر است.

جولان نام محله‌ای است در همدان که در قدیم بافندگان در این مکان خانه داشتند.
جولان جزو محلاتی است که در هسته اولیه و در شمال شرق بافت کهن شهر همدان قرار گرفته است.
جولان و سایر محله‌ها، مثل محله‌ی شالبافان و نظربیگ از یک سمت در حاشیه شمال شرقی تپه هگمتانه قرار گرفته و از سویی دیگر مجاور اراضی کشاورزی است.
محلات و کوچه‌های قدیمی، از جمله میراث ارزشمند فرهنگ ما بوده است که از دوران کهن به یادگار مانده است. محلاتی که هنوز از در و دیوار خانه‌هایش می‌توان صدای شادمانه کودکان و راز و نیاز پدربزرگ‌ها و مادر بزرگ‌ها را شنید.
از دست رفتن هویت محله‌ها موجب کمرنگ شدن تعلق‌خاطر شهروندان به شهرها شده و همبستگی اجتماعی را کاهش داده است.
در محله‌های قدیم همدان عناصر شاخصی با هدف رفع نیاز اهالی دایر شده بود که نانوایی، قصابی، بقالی و لبنیاتی، خیاطی، کفاشی، قهوه‌خانه، مسگری، مکتب‌خانه، حلبی‌سازی، لحاف دوزی و سقاخانه برخی از این عناصر هستند.
استحاله انسان شهری در میان سنگ و آهن، خیابان‌های شلوغ و پرترافیک و آپارتمان‌های آسمان‌خراش معضل زندگی امروز شهری است، انسانی که حالا به‌جای مناسباتی که پیش از این در ساختار محله‌ها جاری بود در شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی غرق‌شده است.
در گذشته کوچه، خیابان و محلات همدان با نام یکی از ساکنان قدیمی آن محل یا اصحاب حرفه یا قومی که از سایر نقاط کشور به آنجا کوچ کرده بودند، نامگذاری می‌شد.
طی دهه‌ها و سال‌های اخیر با رشد شهرسازی مدرن سبک زندگی مردم نیز تغییرات جدی داشته است. کارکرد محله‌ها تقریباً از بین رفته و یا بسیار کمرنگ شده‌ است که تأثیر این موضوع را می‌توان در تغییر ارزش‌های فرهنگی و مناسبات اجتماعی اعم از مردم‌داری، همسایه داری، صله‌رحم، همدردی و ... دید، موضوعی که برای جامعه ایرانی یک زنگ خطر محسوب می‌شود.
جولان محله‌ای که حالا تاریخش به همت پژوهشگران به رشته تحریر درآمده تا برای آیندگان و آنهایی که با پیشرفت دنیای مدرن روز به روز از فرهنگ قدیمی خود فاصله می‌گیرند، همچون گنجی ارزشمند یه یادگار بماند.
هگمتانه ریشه همدان است و قدیمی‌ترین محله همدان به نام جولان در کنار هگمتانه واقع بوده که هر تخریب شده‌اند.
جولان از قدیمی‌ترین محله‌های همدان دستخوش تغییرات زیادی در دوران پهلوی و نیز در سال‌های پس از انقلاب شده است، تا آنجا که امروز از بافت تاریخی آن تقریباً چیزی باقی نمانده است.
هویت محله‌های قدیمی همدان که هریک حکایتی از ناگفته‌های بسیاری در دل دارد که این روزها برای بسیاری از جوانان این دیار ناشناخته مانده است.
جولان محله‌ای که هنوز ساکنانش به لهجه همدانی صحبت می‌کنند و میزبان یکی از هیئت های قدیمی همدان به نام هیئت سقاهای جولان است.
محله‌هایی چون جولان، نظربیگ، پای مصلا، محله ملاجلیل و محله حاجی از محلات شناخته شده همدان هستند.
جولان در اصل "جولاهان" خوانده می‌شد و بعدها به صورت جولان درآمده است. جولاهان به معنای نساجی و بافندگی و برگرفته از کلمه جولا به معنی نساج و بافنده است.
تپه باستانی هگمتانه و کلیسای گریگوری در مجاورت محله قدیمی جولان قرار دارد.
مردم همدان محله جولان را با خانه‌های قدیمی آن می‌شناسند که اکنون فقط تعدادی از آنها برجای مانده که بیشتر آنها نیز مربوط به دوره قاجار است.
براساس تحقیقات میدانی و کتابخانه‌ای، حداقل 82 محله و زیرمحله در همدان شناسایی شده‌اند که محله­ «جولان» از قدیمی‌ترین محلات این شهر است.
متاسفانه با گسترش شهرنشینی و از بین رفتن بافت سنتی شهر، شاهد فراموش شدن این محلات هستیم، در حالیکه این محلات بخشی از هویت مردم بوده و لازم است که حفظ شوند.
در بسیاری از محوطه‌های جولان درختان تنومند و کهن‌سالی وجود داشته که مردم در گذشته زیر سایه آن‌ها استراحت می‌کردند و از اوضاع‌ و احوال هم باخبر می‌شدند، که حالا یکی پس از دیگری جای خودشان راه به آپارتمان های نوساخته می‌دهند.
در حال حاضر قسمتی از محله جولان، مغازه‌های فروش ابزارآلات و تعمیرگاه ماشین‌های سبک و سنگین به خود اختصاص داده است.
محله جولان به دلیل اعتبار خاصی که در شهر داشته، یکی از پایگاه‌های مهم مذهبی در همدان هم بوده و سقاخانه‌ها، عباسیه و حسینیه جولان از قدیم در این استان بسیار معروف بوده و همچنان هم هستند.
بسیاری از خانه‌های قدیمی همدان «نقب» داشتند. به‌طوری‌که نقب، از راه زیرزمینی چند خانه را به هم متصل می‌کرده و به‌علاوه دارای کنج‌هایی برای مخفی شدن و مخفی کردن اجناس بوده. برخلاف امروز، خانه هرقدر داخل کوچه تنگ و با دیوارهای بلند بوده، مِلکی بهتر و مرغوب‌تر به حساب می‌آمد و اگر در کوچه بن‌بست قرار داشت و دارای امتیاز بزرگی بود.
یکی از دلایل از بین رفتن اهلیت یک محیط، تخریب بناهای آن است و تخریب بناهای قدیمی جولان نیز اهلیت این محله را به مرور از بین می‌برد.
طی دهه‌ها و سال‌های اخیر با رشد شهرسازی مدرن سبک زندگی مردم نیز تغییرات جدی داشته است. کارکرد محله‌ها تقریباً از بین رفته و یا بسیار کمرنگ شده‌ است.
خانواده‌های ساکن در جولان اکثر قریب به اتفاق به شغل پارچه فروشی مشغول بودند و پارچه‌های ساخت افراد این محله بسیار معروف بوده و طرفداران زیادی در گذشته داشتند. این محله به علت حضور این خانواده‌ها، به جولان معروف شد.
جولان در سال‌های نه چندان دور اصیل‌ترین شـهروندان همـدانی را در دل خود جای داده بود. اما کم کم،به دلیل فرسودگی و برخی سیاست های توسعه شهری، ساکنان اصـلی از این محله خـارج شـدند.
برخی می‌گویند جولان، محل جولان اسب‌ها بوده و بیشتر درشکه داران از جمله سمیع درشکه‌چی که ناوگان حمل مسافر همدان را عهده‌دار بوده و یا اروج گاری‌چی که چندین دستگاه گاری داشته و حمل چرم خام و کل کالاهای تجار را انجام می‌داده اسب‌هایشان را در این محل نگهداری می‌کرده‌اند.
محله جولان جزو محلاتی است که در هسته اولیه شهر قرار داشته است. این محله در شمال شرق بافت کهن‌شهر همدان قرار گرفته است و از محلات نسبتاً گسترده و دارای قدمتی بیش از سایر محلات شهر است.
با از بین رفتن بافت تاریخی محله جولان هویت محله دستخوش تغییر شد و مسائل و مشکلات اجتماعی نیز به محله ورود پیدا کرد.
جولان نامی برای منطقه‌های قدیمی و فرسوده در دامنه شرقی تپه هگمتانه همدان اسـت. منطقـه مـذکور از محلـه‌هـایی فرسـوده چون نظربیگ و شالبافان و جولان تشکیل شده است.
با گسترش روند شهرنشینی شاهد تضعیف جایگاه محله‌ها هستیم، به ‌طوری‌که این امر در سبک زندگی امروز خانواده‌ها و افراد در شهرهای مختلف تأثیر خود را گذاشته است.
این محله دارای کوچه‌های تنگ و باریک بود و برخی از خانه‌ها تقریباً کوچک در آنها جای می‌گرفته است. برخی کوچه‌ها دارای ساباط بوده‌اند که مکان مناسبی برای جلوگیری از تهاجمات بوده است.
بعد از اصلاحات اراضی در زمان پهلوی شدیدترین لطمه به بافت جولان زده شد و پس از پهلوی نیز ساخت و سازهای بی‌رویه سبب از بین رفتن برخی آثار تاریخی در این محله قدیمی شد.
با تخریب بسیاری از خانه‌های قدیمی جولان به دست مالکان و احداث آپارتمان‌های بی‌هویت به جای آنها، بسیاری ساکنین قدیمی جولان دلبستگی خود را از دست دادند و محله را ترک کردند.
بسیاری از خانه‌های قدیم همدان «نقب» داشتند به‌طوری‌که نقب از راه زیرزمینی چند خانه را به هم متصل می‌کرد و به‌علاوه دارای کنج‌هایی برای مخفی شدن و مخفی کردن اجناس در قدیم بود و برخلاف امروز، خانه هرقدر داخل کوچه تنگ و با دیوارهای بلند بود، مِلکی بهتر و مرغوب‌تر به حساب می‌آمد و اگر در کوچه بن‌بست قرار داشت، دارای امتیاز بزرگی بود.
شهر همدان از ساختارهای مذهبی همچون مساجد و آرامگاه‌ها برخوردار بوده و تعدد محله‌ها و مراکز محله‌ای با بناهایی همچون مساجد و بناهای عمومی همراه بوده است.
بناهای تاریخی واقع در محله جولان از جمله خانه سیفی، خانه شریفی، خانه قهاری، حمام جولان، حمام ضرابی و... ثبت آثار ملی هستند.
جولان از قدیمی‌ترین محله‌های نه‌تنها همدان بلکه ایران است و این محل که ریشه در تاریخ ما دارد باید به مکانی برای جذب گردشگر تبدیل شود نه اینکه خانه‌های تاریخی آن به دست فراموشی سپرده شود.
  • یکشنبه/ ۲۱ دی ۱۳۹۹ / ۱۱:۱۳
  • دسته‌بندی: ایران
  • کد خبر: 99102115495
  • خبرنگار : 30021

اخبار مرتبط

برچسب‌ها