مهرداد موسوی خوانساری، روزنامه‌نگارِ اصفهان پژوه، برای بیان اهمیت مجموعه امامزاده اسماعیل به ایسنا چنین می‌گوید: تقریبا ۱۰۳ سال پس از حمله اعراب به اصفهان در حدود سال ۱۵۰ هجری قمری، ایوب بن زیاد حاکم عرب اصفهان، در دهکده‌ای به نام خوشینان که در کنار نهر فرسان قرار داشت، قصر و بازار و مسجدی بنا کرد؛ مسجدی که گفته می‌شود اولین مسجد اسلامی در این منطقه بوده، منطقه‌ای که بعدا به نام اصفهان شناخته شد.
او خاطر نشان می‌کند: شاید امامزاده اسماعیل و محدوده تاریخی آن بازماندگانی از همین مسجد باستانی باشند. دهکده خوشینان که احتمالا در مکان کنونی خیابان هاتف بوده، در آن روزگار بین دو شهرک عمده اصفهان قرار داشته؛ یکی شهرک جی با مرکزیت شهرستان (محدوده کنونی پل شهرستان) و دیگری شهرک یهودیه (محله جوباره کنونی و حومه).
این اصفهان پژوه ادامه می‌دهد: شهرستان و جی عموما زرتشتی نشین بوده و یهودیه، چنانکه از اسمش برمی‌آید مسکن یهودیانی که از دوران تبعید بخت النصر یا از دوره آشوریان و یا در عصر یزدگرد اول ساسانی به اینجا آمده بودند. با استقرار اعراب در خوشینان، مرکزیت شهر اصفهان به مرور به این نقطه منتقل می‌شود، یهودیه هم کم کم گسترش می‌یابد و با این اردوگاه عربی تلفیق می‌شود و شهرستان از رونق می‌افتد. این لحظه تولد شهر اصفهان امروزی است؛ تولدی که می‌توانیم رد پای آن را در محدوده‌ی تاریخی امامزاده اسماعیل، مقبره شعیای نبی و محله باستانی خوشینان پیگیری کنیم.
موسوی خوانساری، دربارۀ قدمت بنای مجموعه امامزاده اسماعیل می‌گوید: ساختار و اسکلت کنونی بنای امامزاده مربوط به دوره سلجوقی اما گنبد کاشی‌کاری شده، به احتمال قوی مربوط به دورۀ صفوی است.
فریماه هوشیار، کارشناس ارشد مرمت ابنیه تاریخی، نیز دربارۀ وضعیت امروزی امامزاده اسماعیل در گفت‌وگو با ایسنا اظهار می‌کند: گنبد ورودی امامزاده اسماعیل، از نوع یک پوسته و فاقد تزیینات است. این‌گونه گنبدها (به علت نداشتن کاشی که به مثابه عایق عمل می‌کند)، بیشتر در معرض عوامل فرساینده جوی مانند رطوبت و تغییرات دمایی قرارگرفته و میزان آسیب‌دیدگی آن‌ها افزایش می‌یابد. اکنون با دقت در وضعیت گنبد، مشخص می‌شود که ملات بین آجرهای گنبد فرسوده و از عمق آن به‌شدت کاسته شده است؛ همین امر باعث نفوذ رطوبت نزولی به مقدار زیاد به جسم گنبد و آسیب‌های فراوان بعدی خواهد شد و لازم است بندکشی‌ها به‌سرعت اصلاح‌شده و با ملات جدید پر شوند.
او می‌گوید: همچنین در ناحیه بیرونی گنبد نیز، تعدادی از آجرها فرسوده شده‌اند و ترک بزرگی که در ناحیۀ زیرین گنبد مشخص است آسیب ناشی از نشست یکی از دیوارهای زیرین گنبد را می‌رساند. البته یافتن چرایی این مسئله، نیاز به آسیب‌شناسی دقیق‌تر دارد و چنانچه نشست تائید شود، برای بقای گنبد بسیار خطرناک خواهد بود.
این کارشناس ارشد مرمت ابنیه تاریخی ادامه می دهد: گنبدخانۀ محل بقعۀ امامزاده اسماعیل نیز دچار وضعیت بسیار بدی است و نیاز به مرمت اضطراری دارد؛ به طوری‌که تعدادی از کاشی‌ها از بستر خود جدا شده و ریزش کرده‌اند. فرسایش و انحلال جزئی ملات گچ باعث جدایی کاشی از بستر خود شده که فرو ریختن آن‌ها را در پی دارد و عوامل فیزیکی از جمله تنش‌های ناشی از نفوذ باران و برف و یخ زدگی در درزهای مابین لعاب و بدنه و سایش ناشی از ذرات معلق هوا، باعث آسیب به لعاب کاشی شده است.
هوشیار می‌افزاید: چین خوردگی‌ای در کاشی‌های این گنبد دیده می‌شود که نیاز به آسیب شناسی دقیق دارد؛ علت آن می‌تواند ضعف تکنیکی و نواقص اجرایی در حین مرمت‌های قبلی بوده باشد که عوامل محیطی و شرایط جوی باعث تشدید آن شده و یا فرسوده شدن و رانش پارچه‌های زیر قسمت کاشی‌کاری. آنچه کاملا مشخص است باز شدن درز ترک‌ها، از بین رفتن بندکشی بین کاشی‌ها، جدا شدن و ریزش کاشی‌ها از محل بستر اصلی خود و چین خوردگی است که همگی باعث ایجاد روزنه‌های بزرگ و تشدید اثرات مخرب رطوبت نزولی و آسیب‌های جوی شده و در صورت رسیدگی نکردن به زودی ریزش قسمت‌های بزرگ‌تری از کاشی های گنبد را شاهد خواهیم بود.
او خاطر نشان می‌کند که در مورد سازۀ گنبد بعد از برداشتن کاشی‌ها و مطالعۀ دقیق می‌توان نسبت به وجود آسیب‌های احتمالی آن اظهار نظر کرد.
این کارشناس ارشد مرمت ابنیه تاریخی، توضیح می‌دهد: در حال حاضر فرسودگی و ریزش کاشی‌های داخل حیاط امامزاده، به‌وفور دیده می‌شود. رطوبت صعودی در پایۀ دیوارها در قسمت‌های متعدد و ریزش و جدایی قسمتی از آجرهای زیر دیوار وجود دارد که باعث کاهش سطح مقطعی دیوار شده و سبب می شود که دیوار نتواند تحمل بار کند در نتیجه دچار نشست شود. این رطوبت ترک بزرگ عرضی‌ای را نیز در تزیینات کاشی‌کاری دیوارها ایجاد کرده و باعث جدا شدن و ریزش آن ها شده است.
هوشیار ادامه می دهد: نشست کاشی‌ها در چند نقطه از دیوارهای حیاط امامزاده دیده می‌شود که ناشی از رطوبت صعودی، منبسط شدن ملات، فشار و سرانجام حرکت کاشی‌ها به سمت خارج است. منابع رطوبت بزرگی در اطراف بنا وجود دارد و این می‌تواند ناشی از نشت لوله‌های فاضلاب یا عواملی از این دست باشد. باید به سرعت این منابع رطوبت را شناسایی و نسبت به مسدود کردن آن اقدام کرد چرا که انجام مرمت هم بدون شناخت این منبع رطوبت بی‌فایده خواهد بود.
این کارشناس ارشد مرمت ابنیه تاریخی می‌گوید: مرمت‌های بسیار ناشیانه اعم از پر کردن ترک گنبد با ملات گچ، بدون آسیب‌شناسی و همچنین بندکشی کاشی‌های هفت‌رنگ صفوی با کمال بی‌سلیقگی و بدون زیرسازی و برطرف کردن مشکل لق شدن کاشی‌ها ناشی از فرسودگی و از دست دادن قدرت چسبندگی ملات زیرین، از دیگر مشکلاتی است که بنای امامزاده اسماعیل با آن روبروست.
او تأکید می‌کند که با توجه به وضعیت گنبد ارزشمند و سایر آسیب‌های موجود در گوشه و کنار حیاط امامزاده، لازم است تا هرچه سریع‌تر اداره اوقاف و اداره کل میراث فرهنگی اصفهان به تفاهم برسند و نسبت به آسیب‌شناسی، تهیه طرح مرمت و سپس، مرمت صحیح، اصولی و همه جانبه آن اقدام کنند.
انتهای پیام