جواد خدایی در نشستی با عنوان« جلسات گفت‌وگو درباره طرح حریم رضوی» که در سالن جلسات سازمان جهاددانشگاهی خراسان رضوی، برگزار شد، اظهار کرد: مصوبه سال ۹۶ و تیرماه سال ۹۹ شورای عالی شهرسازی بر تهیه و تکمیل طرح بافت پیرامونی حرم به صورت ویژه تاکید داشت. استاندار وقت و وزیر راه و شهرسازی برای تهیه این طرح توافق می‌کنند. تاکید می‌شود که اقداماتی در حوزه اجرایی این طرح باید با استعلام از مشاور طرح تفصیلی باشد.
وی با بیان اینکه «به دلیل اختلافاتی که در طرح راهبردی وجود داشت، این طرح در دیوان عدالت اداری متوقف شده بود»، افزود: ۲۰ آذرماه سال گذشته با حضور رئیس دیوان عدالت اداری، اعضای شورای شهر، نمایندگان شهرداری مشهد و وزرات راه و شهرسازی و قائم مقام آستان قدس مقرر می‌شود که وزارت راه و شهرسازی و شورای عالی معماری و شهرسازی ایران طرح تفصیلی را تهیه کنند. در این جلسه تاکید شده که مشاور باید توسط وزرات راه و شهرسازی انتخاب شود. طبق توافقی که در ۷ دی ماه ۱۳۹۸ با شهرداری مشهد و وزارت راه و شهرسازی انجام می‌شود، تقسیم کاری صورت می‌گیرد. در این تقسیم، معاونت وزارت راه و شهرسازی مسئولیت تهیه شرح خدمات به مشاور، عقد قرارداد و پیگیری و اقدام درخصوص تصویب طرح در شورای عالی معماری و شهرسازی ایران را به عهده می گیرد. شهرداری مشهد درخصوص مشارکت با شرکت بازآفرینی و تامین اعتبار، هماهنگی در مراحل تهیه طرح و دراختیار قراردادن اسناد و... را بر عهده گرفته است.
مدیر دفتر محلی طرح حریم رضوی دانشگاه تهران ادامه داد: در ۱۹ بهمن سال گذشته طبق توافق سازمان‌های ذی‌نفوذ مقرر می‌شود که دانشگاه تهران این طرح تفصیلی را تهیه کند. مبلغ یک میلیارد و ۱۷۰ میلیون تومان برای این کار در نظر گرفته شد. شروع کار ما در دفتر حریم رضوی در مشهد یک هفته قبل از شیوع کرونا آغاز شد. اعضای دفتر طرح شامل دانشگاهیان، حرفه‌مندان ملی، کشوری و محلی هستند که سابقه‌ای در این زمینه دارند که ترکیب منحصر به فردی است. به لحاظ تعداد و گستره، دوستان مختلفی به ما کمک کردند. کار به صورت دانشگاهی است اما از ظرفیت مجموعه‌های پژوهشکده ثامن در موضوعات مختلف، دانشگاه فردوسی در زمینه مطالعات زیست محیطی و جهاددانشگاهی درخصوص مطالعات اقتصادی استفاده شده است. در مجموع بیش از ۳۷۰۰۰ نفر ساعت کار کارشناسی انجام شده است. همچنین ۲۲۳ جلسه گفت‌وگو برگزار شده است. به دلیل حساسیت‌هایی که تاکنون ایجاد شده بود، ضرورت داشت که با مبتکران و مجموعه‌های دیگر درخصوص این طرح به گفت‌وگو بنشینیم. در کمیسیون عمران مجلس نیز حضور داشتیم اما اجازه صحبت به ما ندادند. در تمام رده‌های کارشناسی با شهرداری ثامن جلسه داشتیم.
هر هفته و هربار که به بافت می‌رفتیم، یک چیزی تخریب یا جایگزین می‌شد
خدایی خاطرنشان کرد: ۶۵۰ مکاتبه با سازمان‌های مختلف و ذی نفوذ انجام شد. از سه فروردین ماه سال جاری برداشت‌های میدانی از فضای بافت پیرامونی حرم شروع شد. گروه ما در روزهای قرنطینه در بافت حاضر و تا غروب به کار برداشت‌های میدانی مشغول بود. حضور در آن شرایط کار سختی بود. برداشت‌های چهره به چهره با ساکنین پلاک این بافت انجام شد.هیچ کوچه یا پس‌کوچه‌ای نبود که اعضا به آن‌جا نرفته باشند. بیشتر از اینکه در دفاتر باشیم، در جایی بودیم که به آن فکر می‌کردیم. هر هفته و هربار که به بافت می‌رفتیم، یک چیزی تخریب یا جایگزین می‌شد.
وی با بیان اینکه «برداشت پلاک به پلاک از منابع فرهنگی بافت، ما را با این مواجه کرد که در بافت چه پیرامونی وجود دارد»، تاکید کرد: بیش از ۲۰۰۰۰ نقطه منظر شهری عکس‌برداری شد. حجم بالای تصاویر از این بافت داریم که قابل استفاده و قابل انتشار است. تربیون‌های یک طرفه ابهاماتی ایجاد کرد که در این مقدمه سعی کردیم در حوزه اسنادی پاسخ آن را بدهیم.
مدیر دفتر محلی طرح حریم رضوی دانشگاه تهران درخصوص سبقه بافت پیرامونی حرم، بیان کرد: نقشه جولیس مرز محلات و محل قرار گیری بنا در سال ۱۲۸۶ را نشان می‌دهد. در این نقشه شبکه هم‌پیوند با حرم نشان داده می‌شود. در دوره صفویه مداخلاتی ایجاد شده است. این مداخلات اقتدارگرایانه و از نوع بالا به پایین بود. شاید این مداخله در بین تمام مداخلاتی که در بافت پیرامونی حرم و محدوده مرکزی مشهد انجام شده است، قابل استنادترین مداخله باشد. اگر بخواهیم خیابانی به سمت حرم بکشیم، خیابانی مطلوب است که در ترسیم حرم و گنبد باشد. چرا در دوره صفویه این خیابان در ترسیم گنبد یا مقطع انتهایی گنبد نیست؟ این موضوع مقدمه تحولاتی است که ما بعدا با آن مواجه هستیم.
خدایی تشریح کرد: تا هنگام آمدن خودرو به ایران و شهر مشهد مداخله جدی دیگر در این بافت نداشتیم. از آن‌جا که محورهای بالا خیابان و پایین خیابان به حرم می‌رسند و امکان عبور و مرور از شرق به غرب وجود ندارد و در شمال و جنوب هم معبری برای عبور نیست، با آغاز پهلوی اول و آغاز نهضت خیابان‌کشی‌ها، دو خیابان دیگر و یک فلکه احداث می‌شود که نقشه ترافیکی دارد. این خیابان‌ها برخلاف نسل سابق در امتداد گنبد قرار دارد. همزمان با آن سال‌ها که نهضت خیابان‌کشی‌ها رخ می‌دهد و ضرورت حضور خودرو در شهر و در قامت خیابان شکل می‌گیرد، با ایجاد یک میدان در نزدیکی حرم و با توسعه شهر از غرب، شهر هندسی خود را از دست می‌دهد اما نظام معنایی پایدار است.
در دوران پهلوی دوم مشهد به لحاظ کالبدی از یک شهر زیارتی به شهری دور یک مکان زیارتی تبدیل شد
وی با اشاره به اینکه «در پهلوی دوم طرح دیگری در دستور کار قرار می‌گیرد که به نام ولیان یا بوربور معروف است»، گفت: در این طرح، ۳۰ هکتار از دور حرم خالی می‌شود و به حرم می‌پیوندد. در این طرح حرم با چند لایه از شهر تفکیک می‌شود. حرم به صورت گودالی در آمده که دور تا دور آن با فضای سبز، ساختمان‌ها و دیوار کشیده می‌شود. تلقی طراح این طرح، از حرم این است که حرم نگینی است که باید از دور آن را نگاه کرد. باید اضافات دور این نگین را پاک کرد تا نگین بدرخشد. زیارت امر معنوی است و آدم‌ها باید از زندگی خود جدا شده و برای زیارت به حرم بروند که مکان معنوی است. با این تخریب گسترده در بافت پیرامونی حرم به دورانی وارد می‌شویم که مشهد به لحاظ کالبدی از یک شهر زیارتی به شهری دور یک مکان زیارتی تبدیل می‌شود. به نوعی جدایی قطعی حرم از شهر همراه با دیواره در پیرامون حرم همراه می‌شود که تمام رگ‌های حیاتی شهر به پشت دیواره آمده و مسدود می‌شوند. طبیعتا از هم گسستن شهر و پایین آوردن شبکه‌های ارتباطی شهر، مهم‌ترین عامل در آسیب‌پذیر کردن بافت در تمام شئون فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی است.
مدیر دفتر محلی طرح حریم رضوی دانشگاه تهران با اشاره به اینکه «در صفحه ویکی پدیای محمدرضا پهلوی در قسمت سقوط شاه، قسمتی از متن مربوط به بافت پیرامونی حرم است که محمدرضا علت تخریب و دیوارکشی اطراف حرم را به عنوان یک اقدام امنیتی تلقی می‌کند»، افزود: حضور کانون‌های انقلابی و جریان‌ها انقلابی، مذهبی، حوزه علمیه و حضور علما یکی از علت‌های این موضوع بود. بوربور این مسئله را نفی می‌کرد اما تحلیل‌ها و اسناد این را نشان می‌دهد. تجربه مشابهی در عراق وجود دارد. بین حرم امام حسین(ع) و حرم حضرت عباس یک بافت هم‌پیوند وجود دارد. در کربلا تا قبل از انتفاضه مردم عراق، چیزی به نام بین‌الحرمین وجود نداشت. در فاصله بین حرم حضرت ابوالفضل و امام حسین خانه‌هایی وجود داشت که بافت شهری، شهر را شکل می‌داد. در آن سال که انتفاضه مردم عراق اتفاق افتاد، به علت اینکه خانه‌های آن بافت محل فرار مردم از مامورهای صدام بود، صدام تصمیم گرفت که آن بافت را تخریب کند. دو حرم مقدس را به شکل آمرانه، اقتدارگرایانه و زور به هم متصل کرد تا چیزی که امروز تحت عنوان بین الحرمین هست را به وجود آورد. این کار به نوعی دخالت آمرانه در وضعیت حرم‌های شهرهای مذهبی مانند کربلاست که به این شکل اتفاق افتاده است. پشت این کارها اهداف کاملا سیاسی وجود دارد.
خدایی با بیان اینکه «بعد از انقلاب، شهر مشهد نقش معنوی‌تری می‌گیرد که نگاه مدیران وقت این است که حرم پایگاه اصلی این نقش است»، عنوان کرد: بعد از انقلاب، مرزی بین حرم و بافت تعیین می‌شود که شما بعد از گذشت این مرز دیگر نمی‌توانید سیگار بکشید. طرح جامع دوم مشهد یا مهرازان، بافت پیرامونی حرم را جدا می‌کند. یک نوع تفکیک و گسستگی ایجاد می‌شود که به صورت جدی‌تر شهر را از محدوده مرکزی جدا می‌کنند. ما عبارتی به نام «دور حرم» داریم. در شناسایی این محدوده به زیارت تاکید دارند. برای هر زائری مشخص است که بافت حرم شامل خیابان امام رضا، سرشور، نوغان و... نیست. درصورتی که ۶۰ درصد زیارت در آن طرف است. در آن زمان این مرز بندی پایه قرار گرفته و برنامه‌ریزی براساس آن تعیین می‌شود. در اسناد اولیه رینگی وجود دارد که محدوده مورد مطالعه در آن زمان قرار می‌گرفت. برای احصاء محدوده مورد نظر، با شاخص‌های مختلفی سعی کردیم که مسئله را مورد بررسی قرار بدهیم. وقتی این محدوده را شناسایی می‌کنیم و لایه‌های مختلفی که وجود دارد را کنار هم قرار می‌دهیم، محدوده‌ای به وجود می‌آید که آن را می‌توانیم، متاثرترین بخش از جریان زیارت نام گذاری کنیم.
وی ادامه داد: چرا لایه‌های اقامتی، مسکونی، مراکز فرهنگی، تجاری و... هر کدام به یک ضلع حرم کشیده می‌شوند؟ به لحاظ جمعیتی کمترین تراکم شهر را در محدوده بافت پیرامونی حرم داریم در صورتی که این بافت متاثرترین محدوده شهر به امر زیارت است. در محدوده مورد بررسی یک انحراف معیار جدی وجود دارد. بخشی از خیابان دریادل در محدوده مورد مطالعه پیرامون حرم مورد بررسی قرار می‌گیرد. از خیابان کاشانی به حرم قطب جریان زیارت به وضوح حس می‌شود اما وقتی به سمت دریا دل می‌رویم حتی در مناسبت‌هایی مانند شهادت امام رضا این تاثیرگذاری را نمی‌بینیم. خیابان دریادل بیشتر از اینکه با ضلع جنوبی خیابان کاشانی کار کند، با خیابان پژمان و آن محدوده است. نظام اقتصادی و اجتماعی دریادل محدود به آن محدوده است. بعد از سال‌های ۷۰ و تهیه طرح جامع، اتفاقات زیادی رخ می‌دهد.
مدیر دفتر محلی طرح حریم رضوی دانشگاه تهران درخصوص طرح‌های اولیه بهسازی بافت اطراف حرم، تشریح کرد: شروع طرح‌های بهسازی بافت اطراف حرم در سال ۷۱ با نامه وزیر وقت مسکن و شهرسازی آقای کازرونی به رهبر انقلاب شروع می‌شود. در این نامه تاکید می‌شود که چنین مداخله‌ای با شروطی همراه است. اولین نکته این است که هدف از این اقدام تناسب بین بافت اطراف حرم و خود حرم است. او به آسیب‌هایی که در بافت حرم وجود داشته، تاکید و عنوان می‌کند که این بافت در شان حرم و زیارت نیست. آقای کازرونی تاکید می‌کند که کلیه حقوق افراد محترم شمرده می‌شود و این امر باید با ترازی صاحبان حق انجام شود. رهبری در پاسخ به این نامه بیان می‌کنند که هر اقدامی برای آسایش زوار و زائران امام رضا دارای ثواب و اجرالهی است و آستان قدس محوریت این اقدامات باید باشد.
خدایی خاطرنشان کرد: بعد از حدود دو سال مطالعات در خصوص این طرح انجام می‌شود. طرح راهبردی تهیه و تقریبا مشخص است که حجم مداخلات و نوع رویکرد چیست اما مردم از این موضوع مطلع نیستند. آسیب‌هایی که در بافت اطراف حرم اتفاق افتاد، سبب مهاجرت ساکنین این منطقه به نقاط دیگر شهر شد. مثلا این مداخله می‌خواست کیفیتی ایجاد کند که ساکنین باقی بمانند. در فضای رسانه‌ای آن زمان که تنها دو روزنامه خراسان و قدس بود، گزارش و خبرهایی کار می‌شود. در این گزارش‌ها از نامناسب بودن شرایط و آسیب‌های بافت دور حرم مانند حضور رمال و فال‌گیرها گفته می‌شود. این درصورتی است که یک مجموعه گسترده فرهنگی در آن بافت ساکن بود. ایثارگرترین افراد جامعه در همین بخش شهر بزرگ شده بودند. در فضای رسانه‌ای آن زمان به طرز ناعادلانه همه واقعیت به درستی بیان نشد و مورد توجه قرار نگرفت.
وی با اشاره به اینکه «کلید واژه مورد استفاده در طرح راهبردی بافت حرم در سال ۷۳ به مفهوم مهمی اشاره می‌کند»، تشریح کرد: این کلید واژه می‌گوید به دلیل اینکه بهسازی در بافت اطراف حرم ممکن نیست، ضرورتا باید در این بافت به ویران‌سازی و یا انهدام بافت موجود پرداخت. در این طرح و در هشت ضلعی اطراف حرم، ۱۲ خیابان به نیابت ۱۲ امام پیش‌بینی می‌شود. این طرح در سال ۷۸ و ۷۷ بازنگری می‌شود. پژوهش‌هایی در خصوص این طرح صورت می‌گیرد تا متوجه شوند که چرا پیشرفت پروژه کند است. همچنین پروژه افکارسنجی نیز انجام می‌شود که نتایج آن مشکل بر سر راه پروژه را مردم می‌دانند. در سال‌های بعد رهبری برای دومین بار نظرات خود را به صورت صریح درخصوص روند طرح و نکات اصلاحی که در خصوص طرح باید صورت بگیرد، بیان می‌کنند. ایشان تاکید می‌کنند که هدف از تملک‌ها تنها باید به ضرورت باشد. همچنین در خیابان‌های جدید تعریض باید به حداقل مورد نیاز اکتفا شود چرا که مردم دچار زحمت نشوند. کمترین مداخله در موقوفات و مساجد از دیگر تاکیدات رهبری بود. همچنین باید از تملک برای تامین منابع مالی شهرداری و ایجاد پاساژ و فعالیت تجاری اجتناب شود. ایشان تاکید کردند که نوسازی به دست خود مردم انجام شود.
مدیر دفتر محلی طرح حریم رضوی دانشگاه تهران با بیان اینکه «در سال ۷۳، میانگین پلاک‌های بافت اطراف پیرامونی حرم ۱۹۱ متر است که این نشان می‌دهد که ما قابلیت نوسازی در بسیاری از بخش‌ها را داشتیم اما گزینه اصلی تملک است»، عنوان کرد: پس از تذکرات رهبری طرح اصلاح می‌شود اما ۱۸۰ درجه خلاف توصیه‌های رهبری تغییر می‌کند. بیشترین تغییر پهنه‌ها از ۵۰۰ متر به ۲۰۰۰ متر است که این کار عملا کوتاه کردن دست مردم و مشارکت آن‌ها در طرح بافت پیرامونی حرم است. تبعات این اتفاقات شامل کاهش شدید جمعیت، طولانی شدن زمان اجرا، افول سرمایه اجتماعی، توسعه ناعادلانه فضاهای اقامتی، ناکامی اقتصادی طرح، عدم شفافیت فرآیندهای اجرایی، حذف حداکثری مشارکت‌های مردمی و بخش خصوصی و اضمحلال هویتی است.
خدایی در خصوص طرح حریم رضوی گفت: در طرح جدید مواردی که مشاور طرح مکلف می‌شود به آن بپردازد شامل رعایت دقیق تذکرات رهبری در نامه ایشان به تاریخ ۸۶/۵/۱، رعایت بند سیاست‌های کلی نظام در حوزه شهرسازی ابلاغی به تاریخ ۸۹/۱۱/۲۹ ، استمرار هویت معنوی در بافت پیرامون حرم مطهر امام رضا و حفاظت از قداست و روحانیت مکان، ایجاد زمینه‌های حضور اسکان زائران کم‌درآمد در محدوده بافت پیرامون حرم و در نظر گرفتن گونه‌های متنوع اقامتی برای زائران در رده‌های مختلف، حمایت از جمعیت مجاور باقی‌مانده در بافت پیرامون حرم مطهر و ارتقا کارکرد سکونتی بافت، صیانت از حقوق مجاوران و کسبه مشاغل خرد و پرهیز از تغییر کارکردهای سکونتی به اقامتی و تجاری، حفظ شان و جایگاه حرم، هم‌پیوندی این بافت با بافت‌های پیرامونی خود، ایجاد زمینه‌های احیا و رونق بافت‌های تاریخی، رعایت حقوق مکتسبه بر اساس شیوه‌نامه‌های مصوب و... از ماموریت‌های بازنگری مشاور طرح بود. در ابتدای طرح سعی شد که سه مسیر کوتاه برای طی کردن تهیه طرح طی شود. منابع طرح احصا و ۱۵ مسئله در خصوص این طرح شامل نظام دسترسی، هویت، محیط زیست، اقامت، منظر، پدافند، مجاورت، ارتباط با حرم، نظام مالی، مالکیت، پیوستگی بافت، تعهدات قبل طرح، خدمات، ارتباط با شهر و سازمان اجرایی به دست آورده شد.
وی با اشاره به اینکه «مجموعه مسائل امروز بافت پیرامون حرم مطهر به دلیل تلقی غلطی از توسعه به وجود آمده است که با نادیده انگاشتن واقعیت‌ها و سرشت بافت در تمامی ساحت‌ها به نوعی طرح‌ریزی و آرزو اندیشی در جهت توسعه مطمح نظر خود می‌نماید»، اظهار کرد: از ابتدای فرآیند در نقطه مقابل توسعه که طرح تاش داشت یک راه جدید و بدیع را در پیش گرفتیم. ما بعد از طرح تاش با یک گسست در ساختارهای تاریخی، فرهنگی، اقتصادی و... شهر از بافت حرم مواجه شدیم. ما در کار خود به مفهوم ژنوم رسیدیم که رسالت خود را در واقعیت به انجام می‌رساند و راهکارهایی پراکنده و موضعی ندارد. ژنوم شهر فصل مشترک یا روح اختصاصی است. ژنوم در تعبیر اصلی خود مفهومی است که به وسطه آن می‌توان کل محتوای ژنتیک یک فرد انسانی را تشریح و بازتولید کرد. به اعتبار آن که این مفهوم به خوبی معرف و مبین ماهیت یک شهر است پس نوعی خوش سلیقگی در این وام گیری مشاهده می‌شود.
در طرح‌های قبلی با یک نوع حرم‌انکاری مواجه بودیم
خدایی با بیان اینکه «اساسا در طرح‌های قبلی بافت با یک نوع حرم‌انکاری مواجه بودیم»، عنوان کرد: حرم‌انکاری مسئله است که در این طرح‌ها پهنه‌های عرفی و قدسی را با این کنتراست جدا می‌کند. همه این‌ها حول یک امر غیرمادی یعنی زیارت است. ما در گونه‌های شهری تفاوت‌ها می‌توانیم پیدا کنیم. هرشهری براساس مزیت پدیده آورنده‌اش ژنوم پایه آن شهر است که شکل می‌گیرد. داستان آن شهر از جایی آغاز می‌شود که بدون در نظر گرفتن آغاز، فهم آن ممکن نیست. مشهد را شهر زیارتی نام گذاری می‌کنند اما مشهد به واسطه وجود بارگاه امام رضا(ع)، مشهد نمی‌شود. یک مقبره، شهر تولید نمی‌کند. رفتار امر زیارت و مشرف شدن است که شهر را تولید می‌کند. ما براساس این مفهوم در طرح اخیرا کار را جلو می‌بریم. در تاریخ هر حاکمیتی که به مشهد می‌آمد، سعی در توسعه دادن بافت حرم داشته است اما او سوار بر جریان می‌شد. تمام اتفاقات به سرمایه اجتماعی که پشت امر زیارت وجود دارد، برمی‌گردد. ما به اصیل‌ترین وجه بافت اطراف نگاه می‌کنیم.
وی خاطرنشان کرد: براساس الگوی تاروپود می‌توان دو رفتار رایج اصلی را در توسعه و در شکل گیری و توسعه شهر مشهد اثرگذار دانست؛ نخست تشرف به حرم و دوم سکونت در مجاورت آن. هر دو رفتار نیز نسبت مشخصی با امر زیارت برقرار می‌کنند. در رفتار نخست که اتصال یک پاره خط به یک نقطه است، مبادی گوناگون جغرافیایی به یک نقطه متعین متصل می‌شوند و با توجه به هندسه، پیرامون مرکز ساختاری شعاعی را ایجاد می‌کنند. رفتار دوم اما که مبتنی بر سکون و قرارگیری در مجاورت نقطه مذکور است در گردان تعریف شده و شبهه‌ای تبادل آتی خود را نیز به صورت دایره‌های هم مرکز توسعه می‌دهد. استخوان‌بندی سازمان فضایی شهر زیارتی محصول برهم‌نهشت این دو ساختار شعاعی و حلقوی است که متشکل از تاروپودهایی با ریشه‌های مشترک اما مزیت‌ها و ویژگی‌هایی متمایزند. پذیرش این ساختار به عنوان ژنوم فضایی شهرها مقایسه و پی‌جویی آن‌ها در هیبت شهرهای زیارتی دیگر را نیز ضرورت می بخشد.
مدیر دفتر محلی طرح حریم رضوی دانشگاه تهران با اشاره به اینکه «مجاور یک زائر دائمی و زائر یک مجاور موقت است»، تاکید کرد: آنانی که اینجا ساکن شدند بر این مبنا ساکن شدند که به امر زیارت خدمت برسانند و زائری که به اینجا می‌آید با این تفکر وارد می‌شوند که در اینجا به او خدمت می‌دهند. این دایره پشتیبان مقوم امر زیارت می‌شود. این‌ها لازم و ملزوم یک دیگر هستند و نمی‌توان زائر و مجاور را از هم جدا کرد. جریان زیارت بلافاصله با تاروپود باز می‌شود. حرم شهر ژنوم شهرهای زیارتی که خود را در ساختار تاروپودی مسیرهای و معابد پشتیبان نشان می‌دهد، این ژنوم در هسته‌ای طیفی تحت تاثیر زیارت، بهینگی خود را در انتظام معنا منزل و فعالیت آشکار می‌کند. هر مداخله‌ای که بدون فهم ژنتیک صورت بپذیرد به افزایش توأمان شهر و عنصر مداخله کننده‌ای منجر خواهد شد.
۴۲ درصد بازارهای تجاری اطراف حرم خالی است
خدایی با بیان اینکه «نگاه همه به حرم است نه مفهوم زیارت»، گفت: آن‌ها نمی‌دانند که دیوار برای زیارت امر بدی است. تقاضایی برای بازارهای امروز وجود ندارد. ۴۲ درصد بازارهای تجاری در اطراف حرم خالی است.
وی با اشاره به اینکه «ما ۲۷ تار یا مسیر تشرف به حرم داریم که هرکدام ویژگی خاص خود را دارند»، تصریح کرد: هیچ کدام از تارها و محورهای تشرف یکی نیستند. این مسئله از خاصیت‌های مبتنی بر ژنوم است. صحبت از حرم شهر، به معنای مناسکی کردن شهر نیست. شهر بخواهد یا نخواهد باید تکثرگرایی را بپذیرد. شهر رونق خود را از زیارت می‌گیرد. اقتصادی‌ترین گزینه شهر اینجاست. در گذشته، استخوان‌بندی سکونت در بافت پیرامونی حرم در پودها سوار بوده است. خیابان شارستان عملا پود است. پودها هیچ‌وقت مخل جریان تار نبودند. محل تلاقی پودها و تارها محل تلاقی محلات هستند. شارستان‌ها به عنوان پودها همه محلات را از یک دیگر قطع می‌کند. شارستان دیگر پود نیست.
مدیر دفتر محلی طرح حریم رضوی دانشگاه تهران با طرح این سوال که «آیا ما می‌توانیم حلقه پودها را احیا کنیم؟»، اظهار کرد: موضوع کشف این اتفاق است. در تحلیل‌های انجام شده خیابان‌های پود امکان اتصال به یک‌دیگر را در این فضای موجود، دارند. امکان استفاده از تمام محورهای در نظر گرفته وجود دارد و امکان جایگزینی آن نیست. در شار یک و دو هیچ محوری و ساختاری وجود ندارد که شما را به حرم و زیارت نرساند. وقتی براساس ژنوم کاری را انجام می‌شود، کوچک ترین و کم ترین هزینه را انجام می‌دهید. در این طرح سه نوع پهنه به نام‌های زیارت، زیارت-مجاورت، مجاورت-زیارت، سکونت بلافصل زیارت در نظر گرفته شده است. در ضابطه‌های گذشته پهنه‌ای به نام مسکونی نداشته و مسکونی- اقامتی داریم.
حقوق مکتسبه باید رعایت شود
خدایی در خصوص حقوق مکتسبه بافت پیرامونی، تاکید کرد: در این ۱۰ ماه ما کمتر به فضای رسانه ورود پیدا کردیم که کار به جریان برسد. در آینده به صورت تفصیلی در خصوص پروژه‌های دارای حق صحبت می‌کنیم. درخصوص حقوق مکتسبه باید با دقت و احتیاط صحبت کرد. قطعا قائل به این هستیم که حقوق مکتسبه باید رعایت شود. طرح بافت پیرامونی حرم بعد از گذشت ۲۵ سال تنها ۵۰ درصد پیشرفت داشته است. به عبارتی این طرح سالی ۲ درصد پیشرفت داشته است. در این طرح مردم، کلید واژه محترمی است که باید مد نظر قرار بدهیم. به دلیل مسائل خاص پروژه، ادبیات‌پردازی درست و روشنی از موضع خود کردیم تا مسئله مشخص شود؛ چراکه زیارت یک رابطه دیالکتیک بین حرم و شهر است و ما زیارت را یک وضعیت حرم شهری می‌دانیم.
وی در خصوص فاز اکولوژی تهیه این طرح، تاکید کرد: در زیارت طبیعت مد نظر است. در طرح‌های قبلی بافت اطراف حرم، برخورد بی مهابا با منابع طبیعی صورت گرفته است. بافت پیرامونی حرم در زیست محیطی فراتر از مسئله درخت و فضای سبز است. ما با بحرانی در بحث زمین مواجه هستیم. زمین به مثابه محصول و ارزش اقتصادی تبدیل شده است.
مدیر دفتر محلی طرح حریم رضوی دانشگاه تهران با بیان اینکه «افق این طرح ۱۰ ساله است»، خاطرنشان کرد: اساس ما این است که طرحی تحقق‌پذیرتر را پیشنهاد و ارائه کنیم. طرح بازنگری به جای ۳۵۰ تملک ۲۵۰ تلمک را پیش پای می‌گذارد. در هیچ کجای طرح صحبتی برای احیای گذشته بیان نشده است. عنوانی به نام بازگشت آینده در طرح داشتیم. اساسا ظرفیت توسعه باید بتواند مبتنی بر ظرفیت حفظ شود. ۲۹ میلیون زائر هرسال به مشهد می‌آیند.
۶۷ درصد زائران ما با درآمدهای کم و در دهک‌های پایین هستند
خدایی افزود: ما درخصوص پساتاش صحبت می‌کنیم. آن چه تاش صحبت می‌کند نگاهی به عناصر شعاعی اقتصادی است. نظام فعالیتی را نمی‌بیند و به صاحب هندسی نگاه می‌کند. زائر در هنگام تشرف نیاز به خرید ندارد و بعد از زیارت به سراغ خرید می‌رود. طرح تاش بافت را کم زائر می‌کند. سازوکار نظام اقتصادی را از بین می‌برد. ما با مازاد عرضه پاساژهای تجاری و رویای مجتمع‌های اقتصادی بزرگ مواجه هستیم. ۶۷ درصد زائران ما با درآمدهای کم و در دهک‌های پایین هستند. عملا ۹۶ درصد ظرفیت اقتصادی و اطراف حرم به دهک‌های خوب اختصاص داده شده است. غیر واقعی دیدن اعداد کمی، توسعه است اما این توسعه بادکنکی است. طرح تاش مسئله را کامل ندیده که سبب انهدام بافت شده است. نگاه انهدامی و پاک کردن مسئله برای اصلاح ماهیت متفاوت است حتی اگر ظاهر شعاعی باشد.
طرح فعلی بافت پیرامونی حرم اولین طرح تفصیلی شهری نیست
وی ادامه داد: یکی از دلایل محکم در این طرح به رسمیت پذیرفتن مالکیت است. ماهیت این کار بر این اساس نبوده است که ما با زمین و بیابان مواجه باشیم. در آن طرح پودها جایگاهی ندارد اما در طرح جدید پودها نقش اصلی پیدا می‌کنند. طرح تاش محورهای تشرفی را به رسمت نمی‌شناسد. در حال حاضر این طرح در حال بررسی در کمیسیون‌های فنی ماده ۵ است. طرح فعلی بافت پیرامونی حرم اولین طرح تفصیلی شهری نیست. افراد در فضاها به گونه‌ای تبلیغ کردند که اولین طرح تفصیلی شهری همین طرح است. مراحل طرح‌های ویژه تفصیلی ارسال به کمیته‌های تخصصی ماده پنج، بررسی در کمیسیون ماده ۵ و تصویب در شورای عالی معماری و شهرسازی است.
همچنین در ادامه این جلسه، شهاب الدین کرمانشاهی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و مدیر طرح حریم رضوی در خصوص کلیات و فرآیند طرح حریم رضوی یا بافت پیرامونی حرم، اظهار کرد: یکی از موضوعات عجیب و خاص این طرح این است که زمینه کار اصلی من حمل‌ونقل است و مدیریت این طرح به نام بنده زده شد که خدارا شاکرم این فرصت برای من فراهم شد. همه ما شنیده و دیده‌ایم که برنامه‌ریزی در حوزه اموری، امری سیاسی بوده و نه یک فعالیت فنی و علمی. فعالیت علمی و فنی مهم است اما فرآیند برنامه‌ریزی سیاسی است. یکی از بزرگ‌ترین نتایجی که تیم ما گرفت این بود که در طرح قبلی بافت، افراد دخیل آن تثبیت وضع موجود را می‌خواستند، می‌خواهند و احتمالا خواهند داشت. در حال حاضر نمی‌توان گفت که کارها تمام شده به نتیجه رسیده است.
وی ادامه داد: همچنین خیلی راحت نمی‌توان در مقابل کارهای به نتیجه رسیده ایستاد. افرادی همیشه باید مخاطره و ایستادگی کنند. اگر افراد ایثار بیش از حد می‌داشتند، کار به اینجا نمی‌رسید. توجه به این نکات فارغ از طرح امری ضروری است. اگر بخواهیم کاری به سر انجام برسد، تنها نکات فنی آن مهم نیست، بلکه برنامه‌ریزی سیاسی آن مهم است.
انتهای پیام