چنین پروژه‌ای مستلزم چارچوبی تحلیلی برای واکاوی تاریخ است این چارچوب در موضوعات انسانی باید بر عنصری متغیر و جهت‌دار و تکیه کرده باشد که صرف نظر از آرزوها یا داوری‌های ارزشی ذهنی یا معاصر ما،- یعنی ظرفیت مستمر و فزاینده نوع انسان در کنترل نیروهای طبیعت به واسطه کار یدی و کار ذهنی فناوری و سازمان تولید- قابل مشاهده و عینی است.»
این جملات اریک هابسبام، مورخ نامدار انگلیسی، در خصوص کارکرد تاریخ تا حد قابل قبولی در اثر برجسته یرواند آبراهامیان نمود پیدا می‌کند. «ایران بین دو انقلاب» اثری جامع در خصوص تاریخ سیاسی و اجتماعی ایران از سال های انتهای قرن 12 تا سال 1357 است.
آبراهامیان به خوبی می‌داند که بدون شناخت ساختارهای اجتماعی و سیاسی نمی‌توان برداشت آگاهانه‌ای از تاریخ داشت و همچنین او بر نقش و جایگاه طبقات مختلف اجتماعی در دگرگونی‌های عمده جوامع از جمله انقلاب‌های اجتماعی واقف است از همین روی در ابتدای کتاب خود به ساختارهای اجتماعی و سازمان‌های موجود در جامعه ایران در قرن 13 می‌پردازد و وضعیت طبقات اجتماعی را در آن دوران مورد بررسی قرار می‌دهد. آبراهامیان به طور دقیق هدف این کتاب را بررسی سیاست در ایران نو از طریق تحلیل کنش متقابل سازمان‌های سیاسی و نیروهای اجتماعی معرفی می‌کند.
آبراهامیان در ادامه بحث خود برای آن که بتواند شرح و تفسیری بر انقلاب مشروطه ایران داشته باشد عوامل تاثیرگذار در این انقلاب و زمینه های شکل گیری آن را مبتنی بر اسناد و مدارک از نظر می‌گذراند و پس از آن به جریان‌ها و اعتراضات منتهی به انقلاب مشروطه می‌پردازد.
فصل دیگر ایران بین دو انقلاب با گذر از روند سقوط سلسله قاجار به دوران پهلوی اول نگاهی می‌اندازد. این فصل اقدامات رضاخان و جریان‌های سیاسی غالب و جنبش های اجتماعی آن دوران را در خلال جنگ جهانی سوژه پژوهش خود قرار می‌دهد و شرایط سیاسی و اجتماعی ایران را در زمان اشغال توسط شوروی و انگلستان به تصویر می‌کشد. این فصل مسیر «رضاخان» تا «رضا شاه» را در اثنای وقایع انتهای قرن 13 مورد بحث قرار می‌دهد آبراهامیان این مسیر تبدیل را آهسته اما بی وقفه می‌داند؛ مسیری که از عناوین سردار سپه، وزیر جنگ و نخست وزیر می‌گذرد و اقداماتی همچون سرکوب نهضت جنگل و در عین حال حفظ روابط با شوروی و در نتیجه موفقیت در تخلیه ارتش سرخ را در برمی‌گیرد. در نهایت به دوران سلطنت رضا شاه پهلوی و اقدامات و سیاست‌های اقتصادی و اجتماعی او پرداخته می‌شود.
بخش دوم کتاب دوره‌های مختلف مجلس از مجلس سیزدهم تا نخست وزیری دکتر مصدق را مورد بررسی قرار می‌دهد و وقایع هر دوره را نیز در بحث خود می‌گنجاند. اگر چه آبراهامیان در اثر دیگر خود یعنی «کودتا» مفصلا به کودتای 28 مرداد پرداخته است اما در ایران بین دو انقلاب نیز در هنگام بررسی دوران نخست وزیری دکتر مصدق این واقعه را به صورت تاریخی تحلیل می‌کند.
همان طور که آبراهامیان خود در پیش گفتار کتاب بیان می‌کند این اثر در ابتدا به منظور تحقیق در پایگاه‌های اجتماعی حزب توده، سازمان عمده کمونیستی ایران، شروع شد و هدف از آن پاسخ به این مساله بود که در جامعه شیعه مذهب ایران با سلطنتی سنتی و حس ملی گرایی شدید چگونه یک سازمان غیرمذهبی، رادیکال و مارکسیستی به شکل نهضتی توده‌ای درمی‌آید. گرچه آبراهامیان بعدها پی میبرد که بدون پرداختن به زمینه‌های تاریخی مختلف نمی‌توان به این پرسش پاسخ داد و بنابراین این اثر به شکل جامعی که امروز در اختیار ما قرار دارد در می‌آید، اما همچنان آن‌جا که به مساله حزب توده و فراز و فرودهای آن می‌پردازد و در خلال آن مبارزات این سازمان را بررسی می‌کند و تقابل‌ها و سرکوب‌های آن را از نظر می‌گذراند و ریشه‌ها و پایگاه طبقاتی و قومی آن را مورد پژوهش قرار می‌دهد، از مفصل‌ترین و قابلتوجهترین بخش‌های کتاب به شمار می‌آید.
بخش انتهایی کتاب به دوران پساکودتا تا سال 57 و انقلاب می‌پردازد. نویسنده در این بخش بررسی و تحلیلی بر سیاست توسعه نامتوازن در ایران می‌پردازد و نتایج و آثار آن را بررسی می‌کند. در ادامه گروه‌های مخالف رژیم در سال‌های پس از کودتای 28 مرداد تشریح می‌شوند. نقش روحانیت مخالف که از سال 42 به طور خاص فعال می‌شود و نقش آن تا انقلاب اسلامی ادامه دارد، در این بخش کتاب گنجانده شده است. اعتراضات و تظاهرات‌های طبقه متوسط و طبقه کارگر را که به سقوط شاه و انقلاب سال 57 می‌انجامد نیز در این فصل از کتاب تشریح شده است.
انتهای پیام