دبی در کشور امارات، تانگیر (طَنجه) در مراکش، لاگوس (لکی) در نیجریه، اینچئون در کره جنوبی، کلایپدا در لیتوانی، آتلانتا در آمریکا و شهرهای دیگر، نمونه هایی هستند که در اقصی نقاط جهان شناخته شده می باشند و به پشتوانه ایجاد امکانات، توسعه زیرساخت ها و جذب سرمایه گذار خارجی، رشد اقتصادی قابل توجهی را داشته اند و فراز و فرودهای اقتصاد جهانی تأثیر محسوسی بر شکل تجارت در این مناطق ندارد.
یکی از مهمترین دلایل توجه دولت ها به این شهرها، موقعیت های ژئوپولوتیکی آنها است که به نوعی در شاهراه جغرافیایی و سیاسی بین المللی واقع شده اند.
با معرفی اجمالی این مناطق، باید نگاهی را به برخی مناطق مهم اقتصادی در کشور از جمله، کیش، قشم، چابهار، بندرعباس، آبادان و خرمشهر در جنوب و انزلی، آستارا، امیرآباد و نوشهر در شمال کشور داشته باشیم تا ضمن مقایسه زیرساخت های ایجاد شده با این هدف مشخص و مهم، به تأثیرگذاری آنها در رونق اقتصادی فرا منطقه ای بپردازیم.
حال کارشناسان امر تا چه اندازه و با چه رویکردهایی به این مسایل می نگرند، خود جای نقد و اینکه موقعیت های ژئوپولوتیکی تا چه اندازه در ایجاد این زیرساخت ها تأثیر گذار هستند، آن هم جای بحث فراوان دارد.
در میان مناطق اقتصادی مطرح کشور، بندر شهید رجایی، مناطق آزاد کیش، چابهار و اروند (خرمشهر و آبادان) ، از موقعیت بسیار متفاوت و استثنایی برخوردار هستند و در مورد سایر مناطق این موضوع وارونه است.
عدم توجه و فقر امکانات در شهرهای اقتصادی شمال کشور نیز سبب شده است تا به شکل شایسته از موقعیت خاص کشورهای CIS و حاشیه دریای خزر و مسیر اتصال به کشورهای اروپایی از طریق رود ولگا و کانال ولگا – دن استفاده نشود و این نگاه به دلیل توجه بیشتر به جنوب کشور و میل به افزایش مراودات با کشورهای حوزه خلیج فارس و دریای عمان از گذشته تاکنون و کم توجهی به ظرفیت های شمال کشور است.
ایجاد بسترهای جدید اقتصادی در کنار منطقه آزاد انزلی در مناطقی از قبیل آستارا، امیرآباد و نوشهر می تواند جهش قابل توجهی را در تجارت شمال داشته باشد که علاوه بر افزایش درآمد کشور، ایجاد مسیر جدید در ترانزیت کالا بین شمال و جنوب و از همه مهمتر ریشه کنی بیکاری در این شهرها و حتی استان های مربوطه، ماحصل آن است.
آستارا
آستارا "دروازه طلایی اروپا" شهرستانی با جمعیت حدود ۹۳ هزار نفر در غرب گیلان و همجواری شهرستان تالش در همین استان و شهرستان نمین در استان اردبیل و هم مرز با کشور جمهوری آذربایجان و سایر کشورهای حاشیه دریای خزر است.
فعالیت های اقتصادی در این شهر بیش از ۲۰۰ سال قدمت دارد که پس از عهدنامه ننگین ترکمن چای و تعیین رودخانه آستاراچای به عنوان مرز بین المللی ایران و آذربایجان، به دو شکل زمینی و دریایی بوده است.
تجارت در این منطقه پیش از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، بیشتر شکل ترانزیتی داشته و پس از این اتفاق مهم تاریخی و استقلال کشور جمهوری آذربایجان و توجه دولتمردان جمهوری اسلامی ایران، شکل جدیدی به خود گرفت.
"آستارا" هم اکنون به عنوان تنها شهر در کشور است که به شکل توأمان سه مرز زمینی، دریایی و ریلی دارد و این سه مرز به همراه منطقه ویژه اقتصادی بندر در حریم داخلی شهر رونق گرفته است.
حال به معرفی زیرساخت های اقتصادی و گردشگری موجود در این شهر می پردازیم تا علاوه بر معرفی پتانسیل های موجود، بر الزام ایجاد "منطقه آزاد آستارا" با هدف افزایش بازده تولیدی، ایجاد اشتغال منطقه ای و ارتقای امور تجاری تأکید داشته باشیم.
زیرساخت های اقتصادی، صنعتی و گردشگری آستارا:
گمرک زمینی : ۴۳ هکتار
منطقه ویژه اقتصادی بندر : ۶۱ هکتار (بلوار اسکله)
منطقه ویژه اقتصادی آستارا : ۸۰ هکتار (اراضی روبروی دانشگاه آزاد اسلامی که مطالعه آن به پایان رسیده است)
بارانداز راه آهن بین المللی آستارا – آستارا : ۶۰ هکتار (ضلع غربی کمربندی سردار شهید قاسم سلیمانی)
شهرک صنعتی هودول : ۲۰ هکتار (روستای هودول)
شهرک صنعتی مرزی (در مرحله جانمایی)
بازار بزرگ ساحلی با ۹۰۰ غرفه و ۶۰ پاساژ و مجتمع تجاری عرضه اجناس داخلی و خارجی در اقصی نقاط شهر
دهکده توریستی و گردشگری تله کابین حیران (روستای حیران)
طرح مدرن سلامت دریا "سفیر امید" : ۵ هکتار
طرح سلامت دریا "صدف" : ۱۷ هکتار (داداش آباد)
اقامتگاه ها: ۴۰ واحد اقامتگاه دارای درجه که در سامانه جامع نظارت، آمار و اطلاعات تأسیسات گردشگری ثبت شده اند که در میان آنها ۲ هتل بین‌المللی، ۱۲ هتل، ۳ هتل آپارتمان، ۶ مهمانپذیر و سایر اقامتگاه ها با ۴۶۷ اتاق و ۱۴۰۲ تخت به گردشگران داخلی و خارجی خدمات ارائه می کنند.
(لازم به توضیح است که ۲ هتل بین المللی و ۲ هتل سه ستاره جدیدالاحداث دیگر با ۱۲۰ اتاق در آستانه افتتاح می باشند که ظرفیت فعلی را تا حد قابل توجهی افزایش می دهد.)
جاذبه های منحصر بفرد طبیعی و ژئوپولوتیکی آستارا
آغاز جنگل های هیرکانی در شمال کشور از آستارا در غرب گیلان به سمت "گلیداغ" در استان گلستان
تالاب استیل عباس آباد به وسعت ۱۳۸ هکتار "تالاب درختان توسکای شناور"
پناهگاه حیات وحش لوندویل به وسعت ۱۰۷۴ هکتار (جلگه ای)
پارک جنگلی بی بی یانلو به وسعت ۱۵۱۲ هکتار (کوهستانی)
مرتفع ترین آبشار چهار فصل کشور "لاتون" یا "بارازاو" با دو سر ریز در مجموع به طول ۱۷۰ متر
فاصله شهر آستارا با فرودگاه اردبیل ۷۰ کیلومتر
فاصله تا فرودگاه سردار جنگل رشت ۱۸۰ کیلومتر
پایانه های موجود در آستارا :
پایانه مرزی : مرز زمینی بین ایران و آذربایجان (۴ هزار مترمربع)
پایانه مسافری : (بلوار بسیج)
پایانه بار : ۸ هکتار (روبروی تالاب استیل عباس آباد)
پایانه گل و گیاه : (در دست احداث)
پایانه بار بندر : ۵۰ هکتار (منطقه ویژه اقتصادی بندر)
پایانه غلات بندر : ۵ هکتار (منطقه ویژه اقتصادی بندر)
پایانه نفتی بندر : (در دست احداث)
پایانه مسافری بندر: (در دست احداث)
پایانه بار راه آهن : ۳۵ هکتار
پایانه غلات راه آهن : (در دست احداث)
پایانه نفتی راه آهن : (در دست احداث)
خط لوله اول سراسری گاز ایران : خط لوله اول از خطوط لوله سراسری انتقال گاز طبیعی در ایران (IGAT) است که از چاه‌های مارون آغاجاری و اهواز به پالایشگاه بیدبلند در آبادان آغاز شده و با عبور از تهران، رشت، به آستارا رسیده و پس از صادرات از مرز آستارا، تا شهر حاجی‌قابول در کشور جمهوری آذربایجان با قطر ۴۲ اینچ و فشار ۱۰۰۰ پوند بر اینچ مربع امتداد می‌یابد.
خط مبادله انرژی برق ایران : وجود شبکه صادرات، واردات و ترانزیت برق ایران از آستارا به شبکه برق کشور آذربایجان و اتصال به خطوط گرجستان و اروپا با ظرفیت ۷۰۰ مگاوات، الزام ایحاد زیرساخت های نیروگاه در آستارا و به خصوص بهره مندی از انرژی باد در گردنه حیران و آب در دریای خزر را نیز افزایش می دهد.
گمرک
فعالیت اداره کل گمرک آستارا به عنوان فعال ترین و پرترددترین گمرک شمال کشور، در سه مرز مذکور به شکل ۱- زمینی ۲- دریایی ۳- ریلی و ۴- منطقه ویژه اقتصادی بندر با ارائه خدمات و اعمال رویه های گمرکی در امور بندری، واردات و صادرات قطعی، ورود و خروج موقت، تعاونی مرزنشینان، ترانزیت داخلی و خارجی، کارنه تیر بین‌المللی، مبدا و مقصد کارنه تیر، کاپوتاژ، امور مسافری، مرجوعی، امانت‌های پستی و قضایی به شکل شبانه روزی در حال انجام است.
عباس صابر، فرماندار آستارا در خصوص مقایسه اجمالی آمار و ارقام منتشر شده از سال ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۸ اداره کل گمرک این شهرستان، اظهار کرد: در سال ۱۳۹۴ میزان صادرات از گمرکات آستارا ۳۷۳ هزار تن به ارزش ۱۵۵ میلیون دلار بوده که این رقم در سال ۱۳۹۸ به ۷۷۴ هزار تن به ارزش ۴۱۰ میلیون دلار افزایش یافته است.
وی ادامه داد: این افزایش در ترانزیت کالا هم مشاهده می شود که از رقم ۵۶ هزار تن به ارزش ۸۳ میلیون دلار در سال ۱۳۹۴ به رقم ۱۲۶ هزار تن به ارزش ۲۳۲ میلیون دلار نیز در سال ۱۳۹۸ افزایش پیدا کرده است.
وی یادآور شد: ارزش واردات کالا در سال ۱۳۹۴ نیز ۱۲۱ میلیون دلار بوده که در سال ۱۳۹۸ به رقم ۲۱۷ میلیون دلار رسیده است.
صابر با اشاره به فعالیت های این گمرک در هفت ماه گذشته و با توجه به تشدید تحریم ها و سیر در دوران کرونا، اضافه کرد: ۸۰ درصد صادرات استان گیلان از گمرکات آستارا انجام می شود و در صادرات به ترتیب رشد ۳۹ درصدی وزن و ۷۱ درصدی ارزش و در ترانزیت کالا رشد ۲۸ درصدی وزن و ۱۱۴ درصدی ارزش را ثبت کرده ایم.
بندر
بندر آستارا، نخستین بندر خصوصی کشور است، که در ۲۰ فروردین ۱۳۹۲ افتتاح شده و پایانه غلات آن به صورت تمام مکانیزه از طریق خطوط انتقال به سیلوها منتقل می شود.
این بندر، شمالی ترین بندر کشور در نقطه صفر مرزی در حاشیه دریای خزر و هم مرز با کشور جمهوری آذربایجان و فاصله آن تا بندر باکو ۱۳۳ مایل دریایی، بندر آکتائو ۳۵۰ مایل دریایی، بندر ترکمن باشی ۲۴۰ مایل دریایی، ماخاچ کالا (مخاچ قلعه) ۳۷۳ مایل دریایی، آستراخان ۲۴۰ + ۱۷۰ مایل دریایی، فریدون کنار ۲۰۵ مایل دریایی، بندر انزلی ۶۵ مایل دریایی، بندر نوشهر ۱۶۵ مایل دریایی و بندر امیرآباد ۲۳۵ مایل دریایی است.
این بندر با سه پست اسکله به طول ۲۹۰ متر، قابلیت پذیرش همه کشتی های متردد در دریای خزر را دارد و ظرفیت اسمی آن ۳,۵ میلیون تن، ظرفیت واقعی در فاز یک ۶۰۰ هزار تن و ظرفیت واقعی در فاز دو ۲,۵ میلیون تن است.
بندر فوق نزدیکترین بندر به کشورهای CIS (با اهداف کاهش هزینه سوخت، استهلاک و کرایه حمل در نتیجه کاهش قیمت تمام شده کالا)، نزدیکترین بندر به استان های شمال غربی و غرب کشور (با صرفه ترین و کم هزینه ترین مسیر برای صادرات و واردات به این استان ها) است و امکان ترانشیپ بین بنادر شمالی کشور که باعث افزایش درآمد ملی و افزایش ظرفیت و سهم ناوگان تجاری ایران در دریای خزر می شود، در آن وجود دارد.
آستارا، ایمن ترین بندر از لحاظ شرایط طبیعی جغرافیایی (پناهگاه طبیعی) و وجود پتانسیل بالا در ایجاد خطوط مسافری است و صرفه جوئی در هزینه های حمل و نقل خشکی بیش از ۱۰۰ میلیارد ریال در سال و کاهش حوادث، نزدیک بودن به مرز عراق و مناسب ترین بندر جهت ترانزیت سوخت به کشور عراق، ایجاد بازارهای جدید شامل: بازار مشترک کشورهای ترکیه، عراق، آذربایجان، ارمنستان و روسیه با ایران از دیگر ویژگی های آن می باشد.
کیانوش امیری، رئیس اداره بندر و دریانوردی آستارا در خصوص میزان جابجایی کالا در هشت ماه گذشته از این بندر، اظهار کرد: در مدت مذکور ۱۳۵ هزار تن کالا در این بندر تخلیه و بارگیری شده و این میزان نسبت به مدت مشابه سال ۱۳۹۸ بالغ بر ۴۳ درصد افزایش یافته است.
وی ادامه داد: در نیمه نخست امسال به وسیله ۷۵ فروند کشتی در بندر آستارا، ۹۸ هزار تن کالا صادر و ۳۷ هزار تن کالا وارد شده است.
وی اضافه کرد: در مدت یاد شده تعداد کشتی های پهلو گرفته نسبت به مدت مشابه سال قبل، حدود ۳۰ درصد افزایش یافته است.
راه آهن
راه آهن بین المللی آستارا – آستارا بین دو کشور جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان احداث شده است و پس از برگزاری آیین رسمی افتتاح این پروژه در فروردین ماه ۱۳۹۷، هم اکنون از پایانه بار این خط آهن، کالاهای صادراتی به کشورهای روسیه، گرجستان، جمهوری آذربایجان و قزاقستان ارسالی می شود و شاهد واردات کالا از کشورهای روسیه و جمهوری آذربایجان به داخل کشور هستیم.
غلامحسین ولدی، مدیرکل راه آهن شمال دو در گفت و گو با ایسنا گفت: در بازه زمانی هفت ماهه امسال در مجموع ۲۲۷ هزار و ۶۸۰ تن کالا در پایانه ریلی آستارا حمل شده که نسبت به ۱۹۱ هزار و ۸۲۱ تن مدت مشابه سال گذشته، ۱۹ درصد رشد داشته است.
وی اضافه کرد: در این مدت در مجموع ۱۱۹ هزار و ۲۴۶ تن کالا از طریق پایانه ریلی آستارا به کشور آذربایجان صادر شده که نسبت به ۵۹ هزار ۲۶۳ تن مدت مشابه سال قبل ۱۰۱ درصد رشد داشته است.
در حال حاضر و با تکمیل قطعه رشت – آستارا، کریدور شمال – جنوب تکمیل و بارانداز ریلی بین المللی آستارا به راه آهن سراسری کشور متصل می شود که آب های جنوب را به اروپا و روسیه متصل می کند.
منطقه ویژه اقتصادی بندر
دولت در تابستان ۱۳۸۸ لایحه ایجاد منطقه ویژه اقتصادی آستارا در استان گیلان را با هدف پشتیبانی از فعالیت های اقتصادی و برقراری ارتباط تجاری بین المللی و تحرک در اقتصاد منطقه ای، ایجاد اشتغال مولد و جلب و تشویق سرمایه گذاری داخلی و خارجی و به منظور رفع موانع رشد و توسعه و ایجاد رونق اقتصادی در برخی مناطق کشور، پس از تصویب در هیأت دولت، جهت انجام تشریفات قانونی تقدیم مجلس می کند و بالاخره نمایندگان در اواخر پاییز ۱۳۸۹ با ایجاد این منطقه ویژه اقتصادی موافقت می کنند.
پس از مصوبه مجلس شورای اسلامی، در بهمن ماه ۱۳۸۹ «رئیس جمهور وقت» قانونی را ابلاغ می کند که براساس آن دولت می تواند در کنار سایر مناطق از کشور، در «بندر مرزی آستارا» منطقه ویژه اقتصادی ایجاد کند.
در جلسه ۱۷ اسفند ماه ۱۳۹۳ هیأت وزیران که به پیشنهاد شماره ۴۷۷۴ / ۱۰ / ۹۳۲ مورخه ۱۵ اسفند دبیرخانه شورای عالی مناطق آزاد تجاری - صنعتی و ویژه اقتصادی و به استناد تبصره ۱ ماده ۱ و بند الف ماده ۳ قانون تشکیل و اداره مناطق ویژه اقتصادی جمهوری اسلامی ایران مصوب ۱۳۸۴ تشکیل شده بود، دستور ایجاد منطقه ویژه اقتصادی بندر آستارا در استان گیلان با گرایش‌هایی از قبیل فعالیت‌های دریایی، بندری، صنایع و خدمات وابسته و لجستیکی و ایجاد ارزش افزوده تصویب می کند که در همان ایام توسط «اسحاق جهانگیری» معاون اول رئیس جمهور ابلاغ گردید.
این منطقه در ۶۱ هکتار محوطه بندر چند منظوره آستارا در خشکی و شاخه‌های موج شکن احداث و از تاریخ فوق، "بندر آستارا" به «بندر و دریانوردی منطقه ویژه اقتصادی آستارا» تبدیل شد که می‌توان زون‌های صنعتی، خدماتی، صنایع تبدیلی، صنایع سبز و همچنین زون‌های سوختی را در داخل این منطقه طراحی کرد.
اهداف کلی در بخش تجاری مناطق ویژه :
به موجب قانون تشکیل و اداره مناطق ویژه اقتصادی جمهوری اسلامی ایران مصوب ۰۵/۰۹/۱۳۸۴ و آئین نامه اجرایی آن اهداف کلی منطقه به صورت ذیل می باشد:
۱-فراهم نمودن زمینه استراتژی نوین برای توسعه و گسترش منطقه به منظور افزایش تولید و صادرات
۲-ارتقای سطح تکنولوژی و بهره گیری از فن آوری های برتر و نوین اقتصادی
۳- جذب سرمایه های خارجی و داخلی
۴-به وجود آوردن عرصه فعالیت های تولیدی و تجاری برای افزایش صادرات کالا و ارائه بهینه خدمات برای حضور فعال در بازارهای منطقه ای و بین المللی
۵-به وجود آوردن فرصت های شغلی تازه و ارتقاء سطح اشتغال در کشور
۶-کم کردن هزینه های تولید به هدف ورود به بازارهای رقابتی جهان
۷-اجرای سیاست های توسعه منطقه ای و ایجاد قطب های اقتصادی و صنعتی
۸- پردازش کالا یا به وجود آمدن تغییرات در آن برای تحصیل ارزش افزوده با استفاده از امکانات بالقوه
مزیت های مناطق ویژه اقتصادی :
۱- صدور مجوز ساخت و پایان کار به صورت رایگان
۲-تبعیت از قانون کار مناطق آزاد تجاری و صنعتی در مناطق ویژه
۳- ورود ماشین آلات خط تولید و ابراز و اثاثیه اداری بدون عوارض گمرکی
۴-معافیت گمرکی تا سقف ارزش افزوده و پرداخت عوارض گمرکی مازاد بر ارزش افزوده قطعات خارجی در تولیدات
تاریخچه طرح ایجاد منطقه آزاد آستارا
موارد عنوان شده بخش کوچکی از ویژگی های شهرستان ۳۴۴ کیلومتر مربعی آستارا می باشد که متأسفانه تصمیم گیران و کارشناسان اقتصادی شاغل در وزارتخانه های مرتبط، آنطور که باید و شاید در بهره برداری از تأسیسات اقتصادی کشور از آنها بهره مند نشده اند.
طرح ایجاد منطقه آزاد بندر آستارا با جدیت تمام در ۲۱/۰۷/۱۳۷۷ با پیگیری های "شاپور مرحبا" نماینده وقت شهرستان در مجلس شورای اسلامی مطرح گردید و پیرو آن کمیسیون خاص رسیدگی به طرح "منطقه آزاد تجاری صنعتی بندر آستارا" در تاریخ ۰۵/۱۱/۱۳۷۷ تشکیل و اعضای ۶ نفره آن معرفی شد.
در پی تشکیل این کمیسیون، بازدیدهایی مکرری از شهرستان مرزی بندر آستارا و کشور جمهوری آذربایجان، با هدف بررسی و مطالعه پتانسیل و استعدادهای آستارا و ارتباط شاهراه آن با کشور جمهوری آذربایجان و سایر کشورهای حاشیه دریای خزر انجام شد که متأسفانه با دخالت های دست های پشت پرده، کلیات آن در جلسه مجلس آن دوره، رأی لازم را کسب نکرد.
لازم به توضیح است، یکی از انتقادهایی که همواره به مناطق آزاد کشور می شود، این است که این مناطق به دروازه های واردات تبدیل شده اند و نگاه به آمار و ارقام بالا نشان می دهد که ویژگی های آستارا سبب گردیده تا رشد صادرات کشور به مهم ترین مزیت آن تبدیل شود.
برخی استان ها دارای دو و یا سه منطقه آزاد هستند
غلامرضا مرحبا، نماینده شهرستان مرزی بندر آستارا در مجلس شورای اسلامی، در گفت و گو با ایسنا، به اتفاقات دهه هفتاد در مجلس شورای اسلامی و دخالت برخی از مقامات در موافقت نکردن با ایجاد منطقه آزاد آستارا اشاره و خاطرنشان کرد: طی این دو دهه بسیاری از زیرساخت ها در این شهرستان مهیا شده است و هم اکنون پیگیر این مهم هستیم تا این طرح را دوباره مطرح کنیم.
وی تبادل فناوری، صادرات کالاهای تولید داخل و ایجاد شرایطی برای واردات برخی کالاها را از اهداف ایجاد مناطق آزاد عنوان و تصریح کرد: در برخی از استان ها از قبیل هرمزگان (کیش، قشم و پارسیان) و سیستان و بلوچستان (هامون و چابهار) دو و یا سه منطقه آزاد تعریف و راه اندازی شده است و مبین این موضوع می باشد که وجود منطقه آزاد انزلی هیچ مانعی برای ایجاد منطقه آزاد آستارا در استان گیلان نخواهد بود.
مرحبا در پاسخ به افرادی که ایجاد مناطق آزاد در کشور را تجربه ای غلط می دانند، گفت: نباید ایراد در جانمایی های ایجاد این مناطق، دلیلی برای فرار از مسئولیت ها و قبول اشتباهات باشد و با نگاه به سیاست های ایجاد مناطق آزاد اروند و جلفا در کشور و الگوبرداری از سیاست های ۲۷ منطقه آزاد کشور ترکیه و سایر مناطق جهان، بسترهای لازم عمران و آبادانی کشور را فراهم کنیم.
وی موقعیت جغرافیایی و استراتژیکی آستارا را یک ظرفیت بی مثال در سطح کشور دانست و افزود: در وضعیت کنونی تحریم ها باید از همجواری زمینی، دریایی و ریلی آستارا با کشورهای تازه استقلال یافته حوزه قفقاز و آسیای میانه نهایت استفاده را داشته باشم.
به گزارش ایسنا، حال پس از دو دهه و افزایش ظرفیت های موجود در شهرستان، تحمیل تحریم های ظالمانه بر علیه کشور و تأکید مقام معظم رهبری بر افزایش مراودات اقتصادی و تجاری با همسایگان، شرایط برای ایجاد "منطقه آزاد تجاری و صنعتی آستارا" با نگاهی متفاوت به اراضی مناسب با ایجاد این منطقه در شهرستان به خصوص اراضی روستاهای قره سو، حیران، کشفی و نوار مرزی حاشیه رود آستاراچای، پس از دو دهه مساعدتر است و طرح مذکور با توجه به افزایش زیرساخت ها قابل توجیه تر می باشد که می توان با همت جمعی مسئولان شهرستان و نگاه ویژه مسئولان استان گیلان و سایر استان های همجوار، به این هدف مهم نایل شد.
انتهای پیام