به گزارش ایسنا، حتما شما هم تا کنون فیلمی از یک رخداد تاریخی دیده‌اید یا کتابی را که به روایت دوره‌ای از تاریخ پرداخته است، خوانده‌اید. معمولا آن‌چه به هنرمندان، نویسندگان و ... در تولید چنین آثاری کمک می‌کند، داده‌ها و اطلاعاتی است که از آن دوره‌ به ثبت رسیده‌ است.

البته این روزها اهمیت ثبت داده‌ها از رخدادها فراتر از آثار هنری و ادبی رفته است، کمااین‌که گفته می‌شود پژوهشگران ایرانی توانسته‌اند با استفاده از ذخیره توییت‌های عمومی‌ای که در آن‌ها درباره داروها گفته شده است، دیتاست مناسبی برای تولید داروها تهیه کنند. علاوه‌بر موضوعات پزشکی، امروزه حفظ و ذخیره داده‌ها و تولید اطلاعات و دانش مورد نیاز از آن‌ها در جهان از جمله علوم به‌روز و مورد توجه است که سرمایه‌گذاری‌های کلانی برای آن می‌شود، چیزی که از آن در علم به عنوان «دیتاساینس» و «دیتاماینینگ» یاد می‌شود و می‌توان در تاریخ و ادبیات آن را به گونه‌ای مستندنگاری یا ثبت تاریخ شفاهی دانست. 

شیوع ویروس کرونا نیز در دنیا به عنوان یکی از مهم‌ترین رخدادهای تاریخی در این زمینه بسیار مورد توجه بوده است. داده‌های عمومی مردم از روزهای کرونایی هر روز ثبت و ضبط می‌شود؛ از یک سو توسط نهادی مثل کتابخانه‌ها و از طرف دیگر توسط دانشمندان علم داده؛ برای مثال zenodo.org در ۳۱ مارس ۲۰۲۰ یک دیتاست ۳.۵ گیگابایتی را از توییت‌های کووید-۱۹ منتشر کرد.

آن‌چه در این میان بیش از هر چیزی توجه را به خود جلب می‌کند، این میزان از توجه به داده‌های عمومی است و نه قشری خاص. درحالی که از مدت‌ها قبل فراخوان‌های گوناگونی توسط کتابخانه‌های مختلف جهان مبنی بر ثبت و ارسال خاطره‌های عموم مردم از رویدادهای کرونایی منتشر شد، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در روز دوشنبه (بیست و یکم مهرماه) شیوه‌نامه ثبت تجربه‌های کرونایی فرهیختگان را اعلام کرد که بر مبنای آن، در مصاحبه‌هایی تقریبا ۲۰ تا ۶۰ دقیقه‌ای براساس شیوه‌نامه مصاحبه‌های تاریخ شفاهی، تجربه‌های فرهیختگان مستند می‌شود. به نظر می‌آید کتابخانه ملی برخلاف رویکرد اغلب کتابخانه‌های جهان به دریافت اطلاعات از خواص بسنده کرده است. اما آیا تنها مصاحبه با خواص می‌تواند معیار ثبت تاریخ برای آینده و حتی حال باشد؟ 

در این‌جا برخی از تجربیات دیگر کتابخانه‌های جهان در ثبت داده‌ها و اطلاعات از دوران کرونا را بررسی می‌کنیم. 

پروژه خاطرات کرونایی‌ در کتابخانه نیویورک

چندی پیش کتابخانه عمومی شهر نیویورک در پروژه‌ای از مردم خواست تا خاطرات خود از همه‌گیری کرونا را برای حفظ، نگهداری و تحقیقات آینده برای این کتابخانه ارسال کنند. این کتابخانه که از بزرگ‌ترین کتابخانه‌های جهان است و در سال ۱۸۹۵ میلادی تأسیس شده‌، در توضیحی درباره «پروژه خاطرات همه‌گیری (Pandemic Diaries Project)» نوشته است: کتابخانه عمومی نیویورک همیشه متعهد به حفظ و در دسترس قرار دادن داستان‌هایی است که تاریخ ما را شکل می‌دهد تا مردم امروز و نسل بعدی پژوهشگران، دانشجویان و آفرینندگان بتوانند دنیای ما و یکدیگر را بهتر درک کنند. ما در حال حاضر یک لحظه موثر در تاریخ خود را تجربه می‌کنیم و می‌خواهیم داستان شما را بشنویم و حفظ کنیم.

«پروژه خاطرات همه‌گیری (Pandemic Diaries Project)» از شما دعوت می‌کند که از طریق فرم آنلاین، صوت‌ ضبط‌شده خودتان یا عزیزتان را که داستان‌های شخصی‌‍‌شان در مورد زندگی در میان همه‌گیری کووید-۱۹ را تعریف می‌کنند، ارسال کنید. این خاطرات صوتی در کتابخانه‌ عمومی نیویورک، از کتابخانه‌های تحقیقاتی مشهور جهان ساختمان Stephen A. Schwarzman، مرکز Schomburg، و کتابخانه عمومی هنرهای نمایشی نیویورک حفظ ‌شده و در دسترس پژوهشگران آینده، روزنامه‌نگاران، دانشجویان و عموم مردم قرار می‌گیرد.

«پروژه خاطرات همه‌گیری (Pandemic Diaries Project)» به دنبال بازتاب تمام موضوعات است؛ از جمله: خانواده‌ها، والدین، آموزش و پرورش، موسسه‌های فرهنگی، تجارت و کار، زندگی در قرنطینه، هنر و ادبیات، سازمان‌های اجتماعی، رکود اقتصادی، مراقبت‌های بهداشتی، بیمارستان‌ها، کمک متقابل، اعتراض‌ها به بی‌عدالتی نژادی و ... . 

«شما بخش قابل دسترسی از سوابق تاریخی خواهید بود»

همچنین کتابخانه‌های دانشگاه ویلیام و مری (که پس از دانشگاه هاروارد قدیمی‌ترین دانشگاه ایالات متحده آمریکا است) در فراخوانی با عنوان «مستندسازی زندگی در طی کووید-۱۹» از مردم ویلیامزبرگ و اعضای خود خواسته است تا خاطرات خود را از این دوران در اختیار آنان قرار دهند. 

در فراخوان این پروژه آمده است: در همین حال که همه ما با واقعیت‌های جدید تحمیل‌شده با کووید-۱۹ سازگاری پیدا می‌کنیم، کتابخانه‌های ویلیام و مری از همه اعضا و جامعه بزرگ ویلیامزبرگ دعوت می‌کنند تا صدای خود را به کلکسیون ویژه اضافه کنند. ما از ارسال انواع بازتاب‌های شخصی برای افزودن به بایگانی فیزیکی و دیجیتالی در مرکز تحقیقات کلکسیون‌های ویژه کتابخانه Swem استقبال می‌کنیم.

تجربه شما فقط همین است - شما - و نحوه ضبط آن به خود شما بستگی دارد! با خیال راحت خاطرات خود را به هر روشی که انتخاب می‌کنید ثبت کنید و هر بخشی از تجربه خود را به اشتراک بگذارید. ایده‌ها شامل موارد زیر است: نثر، شعر، نقاشی، عکس، صوتی/ تصویری و ... .

خاطرات شما مهم است و تجربیات شما قسمت مهمی از تاریخ مشترک ما هستند. به عنوان بخشی از سوابق محفوظ در کلکسیون ویژه، مطالب شما بخش قابل دسترسی از سوابق تاریخی خواهد بود و به تحقیقات برای سال‌های آینده کمک می‌کند.

پروژه حافظه کووید-۱۹ وسترویل

کتابخانه عمومی وسترویل نیز در فراخوانی به مردم می‌گوید «با به اشتراک گذاشتن تجربه خود از همه‌گیری کووید-۱۹، این لحظه بی‌نظیر از تاریخ را برای نسل‌های آینده ثبت کنید». 

مسئولان این کتابخانه نوشته‌اند: مرکز تاریخی و موزه وسترویل دسترسی به گذشته را از طریق مجموعه‌های تاریخی و تجربیات یادگیری فراهم می‌کند تا درک ما از جامعه و جایگاه آن در جهان را تعمیق ‌بخشد. هر آن‌چه در مورد گذشته می‌دانیم از سوابق بازمانده افرادی مانند شما حاصل می‌شود و مشارکت‌های شما به نسل‌های آینده و مورخان کمک می‌کند تا همه‌گیری کووید-۱۹ را درک کنند.

واکنش وسترویل به همه‌گیری کووید-۱۹ تا حدودی به همه‌گیری آنفلوآنزا در سال ۱۹۱۸ شباهت دارد، اما این شبیه چیزی که آمریکایی‌های امروزی زندگی می‌کنند نیست. اگرچه ما هنوز نمی‌دانیم آن‌ها چه هستند، اما همه‌گیری، عواقب طولانی‌مدتی برای وسترویل، ایالت اوهایو و کشور به دنبال خواهد داشت.

از این‌که در حفظ میراث کووید-۱۹ برای جامعه وسترویل به ما کمک می‌کنید متشکریم.

پروژه کتابخانه ملی چین در «نبرد» با کرونا

«سی جی تی ان» نیز در آوریل سال جاری از این‌که کتابخانه ملی چین «بانک حافظه جمعی» را برای مستند کردن داستان‌های شیوع ویروس کرونا راه‌اندازی کرده خبر داده و گفته بود: کتابخانه ملی چین «بانک حافظه جمعی» را برای جمع‌آوری و حفظ موارد و داستان‌های «نبرد» چین علیه شیوع ویروس کرونا راه‌اندازی کرده است.

هدف این پروژه مستندسازی تأثیر همه‌گیری بر زندگی، احساسات و روابط اجتماعی مردم بیان شده بود. مقالات، تصاویر، صوت، فیلم، منابع چندرسانه‌ای، نسخه‌های خطی، نامه‌ها، عکس‌ها، نقاشی‌ها و خوشنویسی‌های مربوط به «نبرد» با کووید-۱۹ برخی از مواردی هستند که این پروژه به دنبال آن‌ها است.

آن‌چه گفته شد تنها بخش کوچکی از تلاش کتابخانه‌های سراسر جهان برای مستندنگاری عمومی است و کتابخانه‌های دیگری نیز در این مدت اقدام‌های مشابهی داشته‌اند. 

البته پیش‌تر داده‌های عمومی مود توجه برخی از کتابخانه‌های جهان بوده است؛ برای مثال با هدفی مشابه، کتابخانه کنگره آمریکا نیز از سال ۲۰۱۰ بایگانی توییت‌های همه کاربران توییتر را آغاز کرد. این کتابخانه از هر توییتی که از هر کاربر عمومی منتشر شد، یک نسخه در آرشیو خود نگه داشت. البته در سال ۲۰۱۷ اعلام شد که بایگانی تمام توییت‌ها به این روش امکان‌پذیر نیست و از آن پس توییت‌ها گزینشی آرشیو شدند.

یونسکو چندی پیش با تاکید بر حمایت میراث مستند در همه‌گیری کووید-۱۹ گفته بود که میراث مستند، منبع مهمی برای ارائه اطلاعات باکیفیت و دیدگاه تاریخی در مورد چگونگی رسیدگی به موارد اضطراری بهداشت جهانی در گذشته است. یونسکو همچنین اعلام کرده بود که از طریق برنامه حافظه جهانی (MoW)، آماده پشتیبانی همه کشورها و موسسات عضو است که مایل به حفظ سوابق رسمی مربوط به کووید-۱۹ در مورد حفظ و دسترسی به میراث مستند هستند.

یونسکو همچین گفته بود که آن‌ها با ابتکاراتی از توانایی علمی، آموزشی و هنری میراث مستند برای کنترل بیماری همه‌گیر استفاده می‌کنند.

با این حال پس از گذشت حدود هشت ماه از شیوع ویروس کرونا در ایران هنوز اقدامی در جهت حفظ داده‌ها و مستندات عمومی مردم با مشارکت جمعی انجام نشده است. انتظار می‌رود کتابخانه‌ها در این امر همانند سراسر جهان توجه بیشتری نسبت به حفظ میراث مستند عمومی در این دوران داشته باشند.

انتهای پیام