حسین حجتی در گفت‌وگو با ایسنا در خصوص آخرین وضعیت پدیده فرونشست زمین در اصفهان، اظهار کرد: بررسی های دو ساله اخیر نشان داده که استان اصفهان بالاترین نرخ فرونشست در میان استان های کشور را داشته است، به طوری که در دو سال اخیر از ۳۵ دشت موجود استان که ۹۱ درصد وسعت استان اصفهان را در برمی گیرند، ۲۷ دشت ممنوعه اعلام شدند و از بین آنها ۱۰ دشت، ممنوعه بحرانی است و علت این امر تمرکز استان اصفهان بر کشاورزی است.
وی همچنین افزود: کمبود بارش در سال‌های گذشته و همچنین جنس خاک و ساختار زمین‌شناسی منطقه همگی از عواملی هستند که در شکل‌گیری فرونشست و ایجاد شکاف در دشت های استان طی سال‌های گذشته نقش داشته‌اند و شکاف‌های ناشی از فرونشست و خاک‌های مساله‌دار در بسیاری از دشت‌های استان اصفهان قابل مشاهده است.
زاینده رود عامل تامین کننده اصلی منابع آب سطحی و زیرزمینی
رئیس دفتر منطقه‌ای مرکز تحقیقات راه ومسکن وشهرسازی به نقش زاینده رود به عنوان تامین کننده اصلی منابع آب سطحی و زیرزمینی استان اشاره کرد و گفت: زاینده رود بزرگترین و حیاتی ترین رودخانه آبریز ایران مرکزی است که زایش آب های زیرزمینی حاشیه رودخانه در گذشته آن قدر مشهور بوده که نام زاینده رود را به این دلیل به آن، داده اند.
وی با بیان اینکه شرایط اقلیمی حاکم بر این حوضه باعث شده منابع آب زیرزمینی نقش حیاتی و بارزی در تامین نیازهای ساکنان این منطقه داشته باشد، اظهار کرد: البته در سال های اخیر به دلیل برداشت بی رویه از آب های زیرزمینی با حفر چاه های عمیق و قطع و وصل جریان آب در رودخانه، زایش طبیعی حاشیه رود از بین رفته است، اما نکته مهمتر اینکه، به دلیل واقع شدن این رودخانه در منطقه خشک و کویری، همواره ساکنان این حوضه با محدودیت منابع آب روبرو بوده اند که طومار شیخ بهایی پاسخی به تنش ها و درگیری های ناشی از کم آبی بین ساکنان و بهره مندان از آب زاینده رود بوده است.
ضرورت مدیریت یکپارچه منابع آبی حوضه زاینده رود
حجتی افزود: امروزه به نظر می رسد با گذشت زمان و افزایش جمعیت و شهرنشینی و همچنین گسترش دامنه مصرف آب در زاینده رود، به کارگیری سیاست های جدیدی برای مدیریت یکپارچه منابع آبی و پیشگیری از تنش های احتمالی در این حوضه، ضروری است.
وی با تاکید بر اینکه اگرچه انتقال آب بین حوضه ای، سیاستی ترمیمی است که همچنان راهکاری ضروری قلمداد می شود، تصریح کرد: البته با وجود انجام آن، همچنان نیاز آبی در این حوضه زیاد است و تاکنون نه تنها نتوانسته مشکل کم آبی زاینده رود را حل کند که خود به عنوان عاملی تهدیدزا بر زندگی ساکنان حوضه تاثیرگذار بوده است و طی این سال ها تلاش برای دستیابی به آب در حوضه زاینده رود از یک خواسته مدنی به یک نیاز حیاتی و بقایی تبدیل شده است و به شکل تنش و درگیری و اعتراض ها و نیز آشوب های اجتماعی وارد عرضه جدیدی شده است.
تشدید بحران زاینده رود و پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی
رئیس دفتر منطقه‌ای مرکز تحقیقات راه و مسکن و شهرسازی گفت: پیش‌بینی می‌شود با تشدید بحران آب در زاینده‌رود پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی را به وجود آورده که عوامل سازنده بحران هیدروپلیتیک آن را فراهم کرده است و به عنوان بحرانی ژئوپلیتیک، نه تنها امنیت عمومی و اجتماعی این حوضه آبریز را به مخاطره انداخته که می تواند بر امنیت ملی نیز تأثیر بگذارد.
وی با تاکید بر اینکه مدیریت آب رودخانه زاینده‌رود بدون مدیریت آبهای زیرزمینی ممکن نخواهد بود، زیرا سطح آب زیرزمینی دشت‌های همجوار رودخانه زاینده‌رود بیش از حد پایین آمده است، اظهار کرد: نخست باید از حفر غیرقانونی چاه‌ها در حاشیۀ رودخانه جلوگیری شود و با مصرف صحیح بر ذخیرۀ سفرۀ آبهای زیرزمینی افزود تا افزون بر جلوگیری از پایین‌آمدن آب زاینده‌رود، از پدیده‌هایی مانند فرونشست زمین نیز پیشگیری کرد.
مناطق درگیر با فرونشست زمین در اصفهان
حجتی افزود: با توجه به فرونشست زمین در برخی مناطق شهر اصفهان از جمله مناطق ۱۵،۱۴،۱۲،۷ و اخیرا در منطقه ۹ شهر اصفهان و دشت های کاشان، گلپایگان، مهیار، اردستان، برخوار و اصفهان، بررسی و مطالعات لازم در این باره انجام شده است، اما برخورد با این پدیده نیازمند نگاه و عزمی ملی بوده و آنچه مشخص است، هنوز کار اساسی برای مقابله با پدیده فرونشست زمین در استان نشده است.
وی تاکید کرد: در خصوص شهر اصفهان نیازمند جریان دائمی زاینده رود و همچنین جلوگیری از برداشت از سفره های آب زیرزمینی هستیم.
رئیس دفتر منطقه‌ای مرکز تحقیقات راه و مسکن و شهرسازی، جاری نبودن زاینده رود و عدم تغذیه سفره های زیرزمینی، فرونشست زمین را تشدید کرده است، همچنین باید توجه کرد که بسیاری از تاسیسات زیرزمینی شهری همانند مترو و شبکه فاضلاب شهری در حال اجراست و هرگونه تغییر و جابه جایی ناشی از فرونشست زمین می تواند در عملکرد آنها موثر باشد.
قطع و وصل کردن جریان زاینده رود و وارد کردن شوک به ابنیه های فنی
وی افزود: عدم جریان همیشگی زاینده رود در سال های اخیر و قطع و وصل کردن جریان رودخانه ضمن وارد کردن شوک به ابنیه های فنی و زیر ساخت های حاشیه رودخانه، در مناطق شمالی دشت برخوار و اصفهان نیز باعث تغییر جهت جریان آب زیر زمینی و نفوذ و ورود بیشتر آبهای شور به سفره آب زیر زمینی دشت برخوار اصفهان شود.
نرخ ۱۶ سانتی متری فرونشست زمین در اصفهان
وی ادامه داد: بررسی ها و مطالعات ژئوتکنیک نشان می دهد که اندازه و جنس رسوبات دشت اصفهان از سمت جنوب به سمت شمال و شمال غربی ریزدانه تر شده و همچنین برش خاک محدوده شهر اصفهان نشان دهنده این است که به طور کلی محدوده شهر اصفهان غالباً از سه لایه تشکیل شده است این سه لایه به ترتیب از سطح به عمق شامل لایه ریز دانه بالائی، درشت دانه میانی و ریز دانه زیرین است که این لایه ها در برخی از محدوده ها به صورت بین انگشتی و عدسی شکل گسترده شده اند.
به گفته حجتی، علل عمده فرونشست زمین در محدوده شهر اصفهان را می توان، عدم جریان دائمی رودخانه زاینده رود، تغییر الگوی آبیاری، کاهش نفوذ پساب فاضلاب به علت گسترش شبکه فاضلاب، عدم جریان آب در مادی های سطح شهر، برداشت بی رویه از منابع آب زیرزمینی خارج از توان آبخوان طی چهاردهه گذشته عنوان کرد که افت ممتد سطح ایستابی منجر به کاهش فشار آب منفذی و افزایش تنش موثر و نهایتاً فرونشست زمین و ایجاد ترک و شکاف و ناپایداری در سازه ها می شود.
وی اظهار کرد: براساس آخرین مطالعات صورت گرفته در دشت اصفهان و برخوار، میانگین سالانه و نرخ فرونشست زمین در این دشت ۱۶ سانتی متر است و امیدوارم با نگاه ملی به این پدیده فرونشست و اتخاذ سیاست های آبی درست در استان اصفهان، علاوه بر جلوگیری از بحران هیدروپلیتیکی شاهد اقدام جدی برای کاهش خطرات این پدیده در استان باشیم.
انتهای پیام