دوشنبه‌ها با اهالی کتاب قرار همنشینی داریم تا تلخی روزگار کرونا را با کتاب شیرین کنیم که به فرموده حضرت حافظ: دو یار زیرک و از باده کهن دومنی/ فراغتی و کتابی و گوشه چمنی.
دوشنبه‌ها با پویش #کتاب_یار میهمان صفحات شما در فضای مجازی هستیم. این هفته کتاب «شرح منظومه ظهر» نوشته غلامرضا کافی توسط محمدعلی حضرتی، نویسنده، شاعر و پژوهشگر معرفی می‌شود.
معرفی شناسنامه‌ای کتاب
«شرح منظومه ظهر» نوشته دکتر غلامرضا کافی که دارای عنوانی فرعی با عبارت «نقد و تحلیل شعر عاشورایی از آغاز تا امروز» است در سال ۱۳۸۶ در ۷۸۴ صفحه در قطع وزیری و تیراژ ۵۰۰۰ نسخه توسط «مجتمع فرهنگی عاشورا» منتشر و در سال ۸۸ هم تجدید چاپ شده است.
این کتاب درباره...
«شرح منظومه ظهر» رساله دکتری غلامرضا کافی است که خود از شاعران نامدار عرصه شعر آئینی و پایداری است. کتاب دارای دو مقدمه از استاد رسول جعفریان و محمدرضا سنگری است و در ۷ فصل تدوین شده است. فصل اول و دوم به کلیات، پیشینه تحقیق و رابطه شعر و شرع و پیوندش با مذهب شیعه پرداخته و از فصل سوم وارد اصل موضوع شده است.
نویسنده در این کتاب تاریخ ادبیات آئینی و عاشورایی را به ۴ دوره تقسیم کرده است: دوره اول که از قرن چهارم تا پایان قرن نهم را شامل می‌شود، فصل سوم این کتاب را به خودش اختصاص داده است. کافی در هر فصل ابتدا وضعیت سیاسی- اجتماعی آن عصر را بررسی کرده و بعد وضعیت عمومی شعر را مورد واکاوی قرار داده و سپس به اشعار عاشورایی هر دوره پرداخته است، ویژگی‌های مضمونی، معنایی و زبانی - ساختاری هر دوره‌ای را مورد بررسی قرار داده و گویندگان نامدار و برجسته آن دوره را با نمونه‌هایی از شعرهایشان معرفی کرده است ضمن اینکه سویه نقد در این کتاب بسیار پررنگ است.
مراثی این دوره تقریباً هم‌زاد و هم‌زمان با آغاز شعر دری است و فاصله چندانی با آغاز شعر فارسی ندارد. اگر ما کسائی را که از معاصران رودکی است به عنوان نخستین گوینده شعر عاشورایی تلقی کنیم این سخن، سخن درستی است. در عین حال در این مرثیه‌ها وصف‌هایی که از سیدالشهدا (ع) می‌شود وصف‌های فاخری است و توصیف‌های حقیرانه و ضعف آلود به آن راه پیدا نکرده است و تا حدی عنصر حماسه در این شعرها به چشم می‌خورد و به هیچ یک از اصحاب سیدالشهدا (ع) هم نمی‌پردازد. هدف، یادکرد خود حسین‌بن‌علی (ع) و واقعه بزرگ عاشوراست. فصل چهارم به وضعیت عصر دوم یعنی دوره صفوی می‌پردازد.
در دوره دوم شعر صفوی ما از تلمیح و تلویح به نوعی صراحت در مرثیه می‌رسیم؛ دلیل این امر باز شدن فضای سیاسی جامعه است، تغییر حکومت و راه یافتن غلو و افراطی‌گری که در بین شاهان صفوی بیشتر جنبه سیاسی داشت تا پایه اعتقادی، باعث شد اسطوره‌گرایی و خرافه‌پردازی در این دوره مورد توجه قرار گیرد، اغراق که یکی از پایه‌های مهم شعر سبک معروف به هندی یا شعر دوره صفوی است فضایی را فراهم کرد که برخی از شاعران به گزافه‌گویی و خرافه‌پردازی روی بیاورند و شاهد راه یافتن مضامین همراه با نوعی ذلت و تحقیر خاندان پیامبر در شعر این دوره هستیم که در دوره بعدی به اوج می‌رسد. در عین حال با شعری سرشار از خیال‌پردازی و مضمون‌سازی که متأثر از سبک عمومی رایج در آن دوره است؛ با فراوانی گسترده در عرصه شعر عاشورایی این دوره روبه‌رو می‌شویم.
فصل پنجم کتاب به وضعیت مرثیه‌سرایی در عصر سوم یعنی دوره افشاریه، زندیه و قاجاریه پرداخته و با همان الگوی تشریح وضعیت سیاسی- اجتماعی این دوره، به وضعیت عمومی شعر عصر سوم و ویژگی‌های معنایی، زبانی، و ساختاری شعر و معرفی مرثیه‌سرایان نامدار این دوره پرداخته است. در این دوره، شاعران خاص شعر عاشورایی ظهور می‌کنند؛ شاعرانی مثل صامت بروجردی، حجت‌الاسلام نیر تبریزی، صفی‌علیشاه، عمان سامانی کسانی هستند که در تاریخ ادبیات ما به شاعران عاشورایی شهرت پیدا کرده‌اند. در این دوره ما علاوه بر افزایش کمّی شعر عاشورایی شاهد افزایش تعداد شاعران هم هستیم. در معنا و مضمون هم دو رویکرد عمده را می‌بینیم؛ یک رویکرد مرثیه صرف است که باید از آن به تعبیر نویسنده با عنوان «سوگ ملال» یاد کرد و بخشی از آن هم نگاهی عارفانه-عاشقانه به ماجرای کربلا دارد که به تعبیر استاد موسوی گرمارودی باید از آن با عنوان «سوگ جلال» یاد کرد که همراه با شکوه، فخامت، عزت و سربلندی برای قهرمانان صحرای کربلاست.
بخش قابل ملاحظه‌ای از کتاب «شرح منظومه ظهر» به عصر چهارم یعنی دوره معاصر، اختصاص پیدا کرده که شعر دوره پهلوی و دوران انقلاب اسلامی را شامل می‌شود و به معرفی گویندگان آئینی و دگرگونی‌های محتوایی و ساختاری مرثیه‌های عاشورایی دوران معاصر پرداخته است.
این کتاب را توصیه می‌کنم به...
این کتاب آئینه‌ای است از چگونگی تحول معنا و مضمون و فرم در شعر عاشورایی، از این جهت بسیار خواندنی است، به ویژه برای دوست‌داران تاریخ و فرهنگ ایرانی موضوع قابل توجهی است؛ این کتاب برای گویندگان مذهبی و همین‌طور مداحان و شاعران علاقه‌مند به عرصه ادب آئینی نیز بسیار خواندنی و به عبارت بهتر، لازم است.
این کتاب به ما کمک می‌کند که...
این کتاب به ما کمک می‌کند که برداشت واقع‌بینانه‌ای از سیر شعر عاشورایی و زوایای پنهان و ناشناخته این عرصه داشته باشیم، گویندگان و شاعران ممتاز شعر عاشورایی را با نمونه شعرهایشان بشناسیم و یک مواجهه رو در رو با شاعران این عرصه از کسائی تا پایان دهه ۷۰ صورت دهیم.
کتاب «شرح منظومه ظهر» از جامع‌ترین کتاب‌ها در نوع خود به شمار می‌رود. زیرا نویسنده در این کتاب ضمن بررسی صورت و معنای شعر عاشورایی هزار سال گذشته، آسیب‌شناسی گذرایی هم انجام داده است. مهم‌ترین آسیب‌شناسی که به وسیله متکلمان و گویندگان مذهبی در ۵۰ سال اخیر راجع به حادثه عاشورا انجام شده معطوف است به راه‌یابی عنصر تحریف و خرافات در نقل حوادث و طبیعی است که دکتر کافی هم از این منظر به آسیب‌شناسی شعر عاشورایی بپردازد.
این پاراگراف از کتاب را خیلی پسندیدم...
«یکی از تبعات عوام‌زیستی، خرافه‌گرایی است. این پدیده در شیعه‌گری افراطی نخستین شاهان صفوی، یعنی شاه اسماعیل و شاه تهماسب رونق گرفت و با استفاده از کتاب «روضه‌الشهدا» اثر ملأ حسین واعظ کاشفی که در نخستین سال‌های قرن دهم پدید آمده بود، به طور مستند ترویج یافت. غالی‌گری و تعصب‌ورزی، این خصیصه را به ذهن و زبان شاعران هدایت کرد و گرچه گهگاه اعتراض علما و عقلا را در پی داشت، اما از آنجا که نفع سیاسی داشت، از سوی حاکمان نادیده گرفته شد و گاه ترویج و اشاعه داده شد، تا آنجا که در عصر قاجاریه با پدید آمدن کتاب‌های «ملأ فاضل دربندی» به مرز «حسین‌اللهی» کشیده شد. این موضوع در عصر پهلوی، از سوی استعمارگران حربه‌ای موافق طبع شناخته شد تا به وسیله آن تعریف و تحریفی ناگوار از دین ارائه دهند.»
از یک تا ۵ به این کتاب ۴ ستاره می‌دهم
با توجه به اینکه ساختار پایان‌نامه‌ای را در کتاب حفظ کرده و قدری نیازمند پالایش است که به یک کتاب عمومی تبدیل شود و همین‌طور وجود لغزش‌هایی به ویژه اشتباهات حروف‌چینی که البته اجتناب‌ناپذیر است.
انتهای پیام