اگرچه ایران در منطقه خشک و نیمه خشک جهان واقع شده است، اما خشکسالی های پی در پی و راندمان پایین آبیاری، حفر چاه های غیر مجاز، افت شدید سفره های زیرزمینی و تشدید بحران کم آبی را به همراه داشته است.

به اعتقاد کارشناسان نگاه یک جانبه به توسعه کشاورزی و عدم رعایت الگوی مصرف از جانب متولیان امر کشاورزی از عوامل اصلی بروز پدیده نامطلوب افت ادامه دار سطح آب زیرزمینی (ایستابی) آبخوان های کشور محسوب می شود. با توجه به نقش تعیین کننده آب زیرزمینی در تامین آب مورد نیاز برای مصارف مختلف از جمله شرب، صنعت و کشاورزی در مناطق مختلف کشور ارزش و اهمیت آن بر همگان روشن است. بی توجهی به تغییرات کمی و کیفی این منابع حیاتی تبعات جبران ناپذیری را برای کشور به همراه خواهد داشت و بیم آن می رود که حیات و مدنیت بخش گسترده ای از کشور را به مخاطره انداخته و آینده ای مبهم را برای ساکنان ایران رقم بزند. وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی و سازمان زمین شناسی کشور به عنوان زیر مجموعه وزارت صنعت، معدن و تجارت، با توجه به این موضوع و مصوبات پانزدهمین جلسه شورای عالی آب مبنی بر ارایه طرحی برای مقابله با این بحران اقدام به تهیه طرح احیاء و تعادل بخشی آب های زیرزمینی که مشتمل بر ۱۵ پروژه اجرایی است که این پروژه ها از سال ۱۳۹۴ در کل کشور در حال اجراست.

به آبخوان های کشور بدهکاریم

طی ۴۰ سال اخیر سالانه ۱۴ میلیارد مترمکعب و به صورت تجمعی بیش از ۱۳۰ میلیارد متر مکعب از منابع تجدید ناپذیر آب زیرزمینی کشور برداشت شده که بعد از اجرای طرح احیا و تعادل بخشی از سوی وزارت نیرو و تاکید وزارت نیرو بر توقف شیب برداشت از منابع آب زیرزمینی، به طور متوسط، سالانه از برداشت ۲.۵ میلیارد جلوگیری و به نوعی از تخلیه آبخوان جلوگیری کرده ایم، اما به گفته مدیر حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای اصفهان، همچنان سالانه ۱۱.۵ میلیارد مترمکعب، این میزان را به آبخوان های کشور بدهکار هستیم.

سید مهدی میرباقری به ایسنا، گفت: در سال ۱۳۵۷ حدود ۶۰ هزار حلقه چاه مجاز و غیرمجاز در کل کشور وجود داشت که اکنون به بیش از ۸۰۰ هزار حلقه چاه رسیده است که از این تعداد بیش از ۴۸۰ هزار حلقه مجاز به میزان ۴۸.۸ میلیارد مترمکعب و همچنین ۳۲۰ هزار حلقه چاه غیرمجاز نیز ۲.۶ میلیارد مترمکعب و در مجموع ۵۱.۴ میلیارد مترمکعب از آبخوان های کشور آب برداشت می شود.

او تصریح کرد: در طرح احیا و تعادل بخشی مقرر شده طی مدت ۲۵ سال اضافه برداشت ها از منابع آب زیرزمینی متوقف و به تدریج ۱۳۰ میلیارد جبران شد. از آن جایی که این مهم فرابخشی و فرادستگاهی است، همکاری و همیاری تمام متولیان امر، بهره برداران، ذی نفعان و ذی مدخلان در قوای سه گانه کشور ضروری است و فقط در این صورت می توانیم از تخلیه مازاد از آبخوان های کشور جلوگیری کرده و متعاقب آن مرگ آبخوان ها را متوقف کنیم.

افت آبخوان های اصفهان خطر وقوع پدیده فرونشست

چندی پیش نیز مدیرعامل شرکت آب منطقه ای اصفهان با بررسی وضعیت منابع آب های زیرزمینی اصفهان، کسری مخزن آب استان را سالیانه ۴۰۸ میلیون متر مکعب اعلام کرد و گفت: برداشت های اضافی از مخازن آب مشکلات پیچیده ای را در استان رقم زده که علاوه بر افت آبخوان باعث فرونشست شده ست.

به گفته مسعود میرمحمدصادقی، در استان اصفهان ۳۵ محدوده مطالعاتی وجود دارد که ۲۷ محدوده آن ممنوعه و ممنوعه بحرانی است و برداشت های اضافی از مخازن آب مشکلات پیچیده ای را در استان رقم زده که علاوه بر افت آبخوان، باعث فرونشست شده است.

وضعیت فوق بحرانی منابع آب‌های زیرزمینی اصفهان

چندی پیش نیز معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای اصفهان به ایسنا، گفت که متأسفانه دشت‌ها و منابع زیرزمینی آب استان اصفهان در وضعیت بحرانی و فوق بحرانی قرار دارند و متناسب با این موضوع برداشت‌های کشاورزی در این دشت‌ها ممنوع شده است.

به گفته حسن ساسانی، اگر فرایند برداشت بی‌رویه از منابع آب‌های زیرزمینی کنترل و جلوگیری نشود، طبیعتاً فرونشست‌ زمین در دشت‌های مختلف استان اصفهان اتفاق خواهد افتاد.

او با تأکید بر اینکه باید منابع آب موجود را حفظ کنیم، تصریح کرد: با مسدود کردن چاه‌های غیرمجاز، نصب کنتورهای حجمی هوشمند، نظارت دقیق بر منابع و مصارف حوضه زاینده‌رود می‌توان از بدتر شدن وضعیت منابع آب‌های زیرزمینی جلوگیری کنیم.

او با بیان اینکه تنها ورودی آب به حوضه آبخوان دشت اصفهان رودخانه زاینده‌رود است، گفت: وقتی آبی در رودخانه جاری نشود، به ‌طور قطع آبخوان‌ها تغذیه نمی‌شود و تا زمانی که برداشت‌ها از منابع آبی ادامه داشته باشد، نگرانی برای فرونشست زمین همچنان به جا خواهد بود.

احتمال وقوع فاجعه ای جبران ناپذیر با وقوع پدیده فرونشست

چندی پیش نیز رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان اصفهان با اشاره به باز و بسته شدن زاینده رود و افت شدید سفره های آب زیرزمینی به ایسنا، گفت که خشکی زاینده رود علاوه بر مشکلات اقتصادی برای کشاورزان و تامین آب شرب، موجب پدیده فرونشست زمین در اصفهان شده است.

به گفته غلامحسین عسکری، متاسفانه با افزایش برداشت آب از سفره های زیرزمینی و زاینده رود، نه تنها ساختمان های قدیمی، بلکه ساختمان های تازه احداث نیز از ناحیه فرونشست زمین دچار آسیب و خسارت شده اند.

او تاکید کرد که با توجه به امنیتی بودن فرونشست زمین در برخی مناطق، بررسی و مطالعات لازم در این باره انجام شده است، اما برخورد با این پدیده نیازمند عزمی ملی بوده و آنچه مشخص است؛ هنوز کار اساسی برای مقابله با پدیده فرونشست زمین نشده است و در این راستا نیازمند جریان دائمی زاینده رود و همچنین جلوگیری از برداشت از سفره های آب زیرزمینی هستیم.

فعالیت ۱۱ هزار حلقه چاه غیرمجاز در اصفهان

مدیرحفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای اصفهان نیز با بررسی آخرین وضعیت منابع آبی برداشت از چاه های استان، به ایسنا، گفت: در حال حاضر از ۴۰ هزار و ۵۴۶ هزار حلقه چاه مجاز استان حدود ۳.۳۶ میلیارد مترمکعب  و از ۲۱ هزار و ۲۹۷ حلقه چاه غیرمجاز، حدود ۱۱ هزار حلقه آن فعال است و حدود ۳۷۰ میلیون مترمکعب برداشت غیرمجاز آب صورت می گیرد.

میرباقری ادامه داد: از سال ۱۳۸۴ تاکنون ۶۵۶۷ حلقه چاه غیرمجاز در استان اصفهان پر و مسدود شده که با این امر از تخلیه ۲۱۴ میلیون مترمکعب از منابع آب زیرزمینی جلوگیری شده است.

او با تاکید براینکه در قالب طرح احیا و تعادل بخشی اعتباراتی جهت مسدود و پر کردن چاه های غیرمجاز در نظر گرفته می شود، توضیح داد: از ۱۵ پروژه مربوط به طرح احیا و تعادل بخشی، متولی ۱۲ پروژه وزارت نیرو است که سه پروژه اصلی و پر چالش آن، پُر و مسدود کردن چاه های غیرمجاز، اصلاح و تعدیل پروانه چاه های کشاورزی و همچنین نصب کنتور حجمی هوشمند است.

او تاکید کرد: از سال ۱۳۹۵ تاکنون ۱۳ هزار و ۱۸۸ پروانه اصلاح و تعدیل پروانه چاه های کشاورزی صادر شده که موجب صرفه جویی حدود ۷۶۳ میلیون مترمکعب آب و یا واقعی شدن میزان بهره برداری از اینگونه چاه ها شده است.

تاراج منابع آب تجدید ناپذیر

مدیر حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای اصفهان با تشریح وضعیت سفره های آب زیرزمینی، اظهار کرد: این سفره ها از دو بخش تجدیدناپذیر یا ذخایر استاتیک که باید به عنوان پس انداز برای نسل های آینده در آبخوان باقی بماند و همچنین منابع آب تجدیدپذیر زیرزمینی یا دینامیک تشکیل شده که برداشت از آنها از طریق چاه ها انجام می شود و آب حاصل از نزولات جوی پس از نفوذ در خاک و زمین به سفره های آب زیرزمینی می رسد. از منابع تامین کننده آب زیزمینی می توان به آب برگشتی زمین های زراعی، تغذیه آبخوان ها توسط جریان آب سطحی و رودخانه ها و همچنین اجرای طرح های تغذیه مصنوعی و پخش سیلاب اشاره کرد.

او با تاکید بر اینکه متاسفانه امروز نه تنها از بهره برداری بیش از حدمجاز در استفاده منابع تجدید ناپذیر عبور کردیم، بلکه بی مهابا منابع استاتیک را نیز هم به تاراج برده ایم، تصریح کرد: هر کشوری که بیش از ۲۵ درصد منابع آب زیرزمینی تجدیدناپذیر را برداشت کند، وارد بحران شده است که متاسفانه در ایران ما بیش از ۸۵ درصد این منابع را برداشت کرده ایم و این برداشت ها در اصفهان تا جایی ادامه یافته که اکنون در ردیف استان هایی هستیم که بیشترین برداشت از منابع آب زیرزمینی را دارد.

شرایط خوبی پیش روی استان نیست

میرباقری با بیان اینکه پایین رفتن سطح آب زیرزمینی موجب پدیده فرونشست زمین می شود که در این مرحله، مرگ آبخوان یا منابع آب زیرزمینی را به همراه خواهد داشت، تاکید کرد: بیشترین افت تجمعی سطح آب زیرزمینی در استان اصفهان به ترتیب دشت مهیار شمالی ۴۷ متر، دشت دامنه-داران با ۴۰ متر، دشت اصفهان-برخوار ۳۵ متر و دشت گلپایگان ۲۷ متر اتفاق افتاده است.

او تصریح کرد: فرونشست زمین علاوه بر اراضی کشاورزی، در مسیر خطوط انتقال نیرو، راه آهن اصفهان - یزد، فرودگاه شهید بهشتی اصفهان (سالانه ۵ سانتی‌متر و به صورت تجمعی ۱۸ سانتی‌متر) نیز ایجاد شده به طوری که ۳۱ شهر استان اصفهان از جمله خمینی شهر، شاهین شهر، فلاورجان، لنجان، برخوار، نجف آباد، شهرضا، مهیار، کاشان، دامنه و ... تحت تاثیر فرونشست زمین قرار گرفته اند و در پهنه فرونشست با خطر بالا و در ردیف اول قرار دارند. آثار این پدیده به ویژه در دشت های مهیار، دامنه – داران و اصفهان - برخوار مشهود است و اگر همت جمعی افراد و دستگاه ها نباشد، متاسفانه شرایط خوبی پیش روی استان نخواهد بود.

مرگ آبخوان ها تا یک قرن دیگر

مدیر حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای اصفهان با تاکید بر اینکه در اثر پایین رفتن سطح آب زیرزمینی، پدیده فرونشست زمین و مرگ آبخوان اتفاق خواهد افتاد و حتی اگر بارندگی داشته باشیم، گفت: به دلیل متراکم شدن خاک و از بین رفتن تخلخل موثر موجود بین ذرات جامد، روان آب های حاصل از بارندگی به درون خاک و زمین نفوذ نمی کند و متعاقب آن آبخوان ها تغذیه نمی شوند، بنابراین بارش ها به جای فرصت، به تهدید و ایجاد سیلاب‌های مخرب منجر می شوند.

او البته تاکید کرد: می توان با اجرای هم زمان پر و مسدود کردن چاه های غیرمجاز، نصب کنتورهای هوشمند حجمی الکترومغناطیس و اصلاح و تعدیل پروانه بهره برداری چاه های کشاورزی، در کنار اجرای سایر پروژه های طرح احیا و تعادل بخشی، سرعت نابودی آبخوان ها را کاهش و حتی متوقف کرد.

او یادآور می شود: جهت جلوگیری از برداشت های بی رویه از منابع آب زیرزمینی در استان از سال ۱۳۹۲ تاکنون ۲۷۳۰ دستگاه حفاری غیرمجاز توقیف و همچنین ۱۴۰۷ دستگاه کنتور حجمی هوشمند و ۳۷۹۶  کنتور هوشمند آب و برق (فهام) نصب شده است.

به اعتقاد میرباقری، بحث آب موضوعی فرادستگاهی، فرابخشی و ملی است که تمام اقشار حقیقی و حقوقی باید نسبت به نحوه و میزان بهره برداری از آن حساس باشند، اما اگر با همین رویه پیش رویم، تصور نمی شود بتوان تا کمتر از یک قرن آبخوان ها را از مرگ نجات داد.

انتهای پیام