مراسم تعزیه‌خوانی در مناطق مختلف استان همدان در ایام شهادت سید و سالار شهیدان برای نمایش صحنه عاشورا و شناخت بیشتر مردم از پیام واقعی عاشورا از سوی ارادتمندان خاندان عصمت و طهارت(ع) اجرا می‌شود.
مردم این دیار از طریق تعزیه‌خوانی که با فرهنگ مردم ایران زمین عجین شده، ارادت قلبی خویش را به اهل بیت عصمت و طهارت(ع) ثابت می‌کنند.
پیشینه عزاداری مذهبی در همدان را باید در عصر صفویه جست‌وجو کرد، نخستین مستند در این باره «سیاحت‌نامه اولیا چلبی» است، چلبیِ سیاح حدود سال ۱۰۶۵ هجری قمری از درگزین(درجزین) همدان عبور کرده و مشاهدات خود از آنجا را به تفصیل توصیف کرده است.
گزیده آنچه او درباره وضع مردم و رسوم مذهبی نقل کرده این است: «شهر درگزین مانند دیاربکر(در عراق) است، قلعه آنجا ذخایر زیادی از سلاح و مهمات دارد و پادگان نظامی مهمی با داروغه و خدم و حشم نگهبان آنجاست. مردم شهر به نجوم و اسطرلاب توجه زیادی دارند و مجالس سرور و نشاط بسیاری برپا می‌کنند وضع شیعی مذهبان آنجا تماشایی است چراکه دهه اول محرم یکسره به سور و سرور همگانی می‌گذرد روز دهم که «نوروز عاشورا» گویند از اطراف خان درجزین صلای عام به طعام درمی‌دهند. روز یازدهم در بیرون شهر صدها سراپرده و چادرهای رنگارنگ و تکیه برپا می‌کنند و آشپزها در کار پختن خوراک می‌شوند. به اشارت خان، نقاره‌ها نواخته می‌شود، در این حال بر تخته تکیه مزبور تعزیه امام حسین(ع) و مقتل خوانی آغاز می‌شود.»
در نوشته‌های «عبدالله مستوفی» نیز توصیف‌هایی درباره تعزیه همدان آمده است، به گفته‌ی او یکی از مخالف‌خوانان تعزیه تکیه دولت در عهد ناصری اهل همدان بوده است.
میرزاحسین تعزیه‌ساز از دیگر تعزیه‌خوانان همدانی دربار قاجار و تکیه دولت بود که با میرزا محمدباقر معین‌البکاء همکاری داشته است، او تعزیه نامه‌های متعددی از جمله تعزیه زن شمر و ورود به کوفه را سروده و ساخته و برخی نسخه‌ها و مجموعه‌های تعزیه‌های تکیه دولت را گردآوری و تصحیح کرده است، در برخی جُنگ‌ها و نسخه‌ها نام تعزیه‌ساز یا میرزاحسین همدانی دیده می‌شود.
از معروف‌ترین تعزیه‌گردانان همدان می‌توان به میرزا اسماعیل مکتب‌دار(حدود ۱۲۴۰_۱۳۴۵ هجری قمری) اشاره کرد، او استعداد جوانان را سنجیده و برای ماه‌های عزاداری تربیتشان می‌کرد، مردم نیز فرزندانشان را برای یادگیری اشعار تعزیه به مکتب‌خانه میرزا اسماعیل می‌فرستادند، از معروف‌ترین شبیه‌خوانان همدان در عهد قاجار و از شاگردان میرزا اسماعیل می‌توان از میرزا حسن نام برد که در خانه حاکم شهر همدان به اجرای تعزیه می‌پرداخت.
گفتنی است اصلی‌ترین بانیان تعزیه در عهد قاجار شاهان و شاهزادگان بودند و حاکمان سایر شهرها هم به تبعیت از آن‌ها به این امر اهتمام می‌ورزیدند، حکام همدان نیز از این قاعده مستثنی نبودند و منزل و حیاط شخصی آن‌ها محلی برای اجرای تعزیه بود.
از محلات همدان که جایگاه‌های بزرگ آن‌ها محلی برای اجرای تعزیه داشتند می‌توان به محله‌های ورمزیار، کبابیان، امامزاده یحیی، آقاجانی بیگ، جولان و چشمه قصابان اشاره کرد.
گفت‌وگوی نقش‌های مختلف در قالب شعر و موسیقی در تعزیه امروزین همدان ریشه در دوره قاجار دارد، درباریان آن دوره در تهران به طراحی این‌گونه نمایش اقدام می‌کردند و در سایر مناطق کشور نیز به تبعیت از پایتخت چنین نمایشی پدید آمد.
در همدان کارگاه‌های تولید ابزار و البسه تعزیه وجود ندارد بنابراین همه ابزارها از استان‌های همجوار تهیه می‌شود، پوشش تعزیه‌خوانان همدان هیچ گونه تفاوتی با مناطق دیگر کشور ندارد، تنها در برخی از مناطق از لباس‌های محلی استفاده می‌کنند.
برگرفته از کتاب «مجلس نامه غم؛ تاریخ تعزیه در استان همدان»، پژوهش و تألیف اسماعیل مجللی
انتهای پیام