«از باغات قزوین حراست کنید»؛ این دستوری بود که چندی پیش رئیس‌جمهور به وزیران جهاد کشاورزی، کشور، نیرو، میراث فرهنگی، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست و استاندار قزوین داد تا از باغات ۱۰۰۰ ساله قزوین حراست شود.
باغستان سنتی قزوین، میراثی است که دغدغه‌مندان محیط زیست و باغستان تا به امروز برای حفظ آن به آب و آتش زدند، ولی برخی از سودجویان آنرا به آتش کشیدند؛ باغاتی که به‌خاطر منفعت طلبی برخی، محلی برای سودجویی شده و در حقیقت با این روش سرمایه زیست‌محیطی این دیار به تاراج می‌رود.
سال ۹۷ دوست‌داران و دغدغه‌مندان باغستان در اعتراض به عبور پل امام رضا (ع) از میانه باغات هزار ساله قزوین گرداگرد درخت پسته‌ای که همچون سربازی پیش تاخته مقابل غول سیمانی پل قرار گرفته است، حلقه زدند تا صدای باغستان را به گوش مسئولین برساندند، همین فعالیت‌های سازمان‌های مردم نهاد و رسانه‌ها باعث شد که اجرای پروژه پل امام رضا (ع) تا امروز متوقف شود اما همچنان احتمال دارد که تصمیمات نادرست مسئولان همچون تبری بر پیکره باغستان ضربه وارد کند.
فروردین ۹۸ که موضوع سیل تمام کشور را درگیر کرد؛ این باغستان سنتی قزوین بود که همچون سیل بند در برابر حجم بارندگی‌ها ایستاد و سیلاب قزوین را در دل خود نگه داشت تا علاوه بر جلوگیری از خسارت منجر به حفظ آب‌های سطحی شود، اینجا بود که نقش باغستان به عنوان یک سیستم آبیاری ظهور و بروز پیدا کرد، نقشی که در خشکسالی‌ها نمود نداشت و فراموش شده بود.
جهاد کشاورزی تخصصی‌ترین متولی در امر باغستان است
دکتر بیدا میرحسینی پژوهشگر و جامعه‌شناس در گفت‌وگو با ایسنا با اشاره به دستور رئیس‌جمهور به وزارت جهاد کشاورزی، اظهار می‌کند: با توجه به اهداف و شرح وظایف جهاد کشاورزی در امر سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی و نظارت، امور پژوهش و آموزش و ترویج، امور زیربنایی و کشاورزی، امور آبخیزداری، امور زراعی و امور حمایتی، تخصصی‌ترین متولی در امر باغستان همین سازمان می‌تواند باشد.
وی ادامه می‌دهد: البته باید در نظر گرفت که باغستان به‌عنوان یک منظر متداوم فرهنگی و یک میراث، نیازمند نگاه همه‌جانبه اجتماعی، فنی و آینده‌نگری است، باید موضوعات متفاوت ازجمله حفظ، احیا و حتی ارتقاء برخی بخش‌های در حال تخریب آن را در نظر گرفت، حفظ باغستان نیازمند برنامه‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت است درواقع باید نگاه جامع و بر اساس توسعه پایدار به باغستان داشت.
دستور رئیس‌جمهور در گام اول خطاب به وزیر جهاد کشاورزی است
شکوه کرمانشاهانی فعال محیط زیستی در گفت‌وگو با ایسنا، در این خصوص تأکید می‌کند: دستور رئیس‌جمهور به‌صورت مستقیم و در گام اول خطاب به وزیر جهاد کشاورزی است، حضور جهاد کشاورزی در حفظ و احیای باغستان اهمیت ویژه‌ای دارد، چراکه باغستان قبل از هر چیز یک عرصه کشاورزی و یک سیستم آبخیزداری است ولی سازمان جهاد کشاورزی در استان قزوین هم‌اکنون حضور کم‌رنگی در باغستان دارد.
علی اکبری، مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان قزوین در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار می‌کند: باغستان سنتی قزوین قدمتی دیرینه دارد و دارای چند ویژگی مهم است؛ نخست آن‌که این باغستان سیلاب‌گیر است، اگر به سیل ۲ سال اخیر بنگریم می‌بینیم استان‌های زیادی درگیر سیل شدند که خوشبختانه در قزوین به‌دلیل وجود باغستان، سیل خسارت‌باری را شاهد نبودیم چون باغستان به‌عنوان یک آبخوان عمل و سفره‌های زیرزمینی دشت قزوین را تغذیه می‌کند.
مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان قزوین خاطرنشان می‌کند: در گذشته باغستان قزوین اقتصادی بوده و برای صاحبان آن شغلی کامل محسوب می‌شد، علاوه بر آن منظر زیبایی داشته و از لحاظ زیست‌محیطی هم برای استان مفید بوده است. این روزها کشور درگیر ریزگردهاست که این باغستان می‌تواند در کنترل ریزگردها نقش مهمی داشته باشد. اگر باغستان از بین برود با معضل سیلاب، خشک شدن آب چاه‌ها و ریزگردها مواجه خواهیم شد.
وی عنوان می‌کند: تأمین آب و امنیت باغداران و حفظ محصول باغستان از جمله مسائلی است که در حفظ آن نقش اساسی را ایفا می‌کنند، کم آبی باغستان حاصل محدود شدن مسیرهای آبرسانی به‌دلیل توسعه شهری بوده است، البته باید بگوییم این محدودیت طی ۳۰ سال اخیر به‌دلیل توسعه شهری قزوین شدت گرفته است.
اکبری تصریح می‌کند: توسعه شهری به‌صورت راه و کمربندی در داخل باغستان اتفاق افتاده است و علاوه بر آن توسعه احداث ساختمان در جنوب شرقی و شمال شرقی باغستان را شاهد هستیم، همچنین جاده نسیم شمال و مسیر گازرسانی از جمله دیگر اقداماتی بوده که در پی توسعه شهری اتفاق افتاده است.
وی اضافه می‌کند: کاهش صرفه اقتصادی باغات موجب شده که باغداران باغات خود را رها کنند و با افزایش قیمت اراضی مسکونی انگیزه باغداران حاشیه شهر برای تغییر کاربری چندین برابر شده است، به همین جهت شاهد رهاشدگی باغات از سوی جوانان و باغداران هستیم.
اهمال جهاد کشاورزی در حمایت از باغستان
به گزارش ایسنا، مسئله تأمین آب باغستان یکی از موضوعات مهم در حفظ و نگهداری از این باغات است و در گذشته رودخانه‌های فصلی قزوین حق‌آبه باغستان بودند.
کرمانشاهانی خاطرنشان می‌کند: باغستان سنتی ثبت ملی شده اما یک عرصه زنده است، حفظ آن زمانی مقدور می‌شود که باغداری در آن تداوم پیدا کند، برای اینکه این اتفاق بیفتد در درجه اول و همانطور که در گزارش مرکز بررسی‌ها آمده است باید سیستم مدیریت بومی باغستان در محوریت قرار بگیرد و سایر سازمان‌ها از آن حمایت کنند؛ این درحالی است که باغستان سنتی قزوین نسبت به تمام عرصه‌های کشاورزی در شهر قزوین از طرف جهاد کشاورزی و آب منطقه‌ای کمتر مورد حمایت قرار گرفته است.
این فعال محیط زیستی یادآور می‌شود: این دستور به وزیر جهاد کشاورزی نشان می‌دهد که باید حمایت خاصی از باغداران صورت بگیرد، شهر، دشت قزوین و باغات جنوب باغستان، از باغستان و سیستم آبیاری آن بهره‌برداری می‌کنند اما باغستان در حیطه کشاورزی و آبیاری نه تنها کمترین حمایت را دریافت می‌کند بلکه با طرح‌های بالادست و طرح‌های توسعه شهری مورد آسیب جدی قرار می‌گیرد و حقابه آن زایل می‌شود.
اختصاص آب سد طالقان برای باغستان
مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان قزوین می‌گوید: برداشت آب از رودخانه‌های فصلی از جمله باراجین به باغستان سنتی قزوین آسیب زده است. در کنار رودخانه‌های فصلی ویلا و باغاتی ایجاد شده‌اند که در سال‌های خشک موجب کم‌آبی شده است، همچنین بایستی مسیر رودخانه‌ها پاکسازی شوند.
وی اضافه می‌کند: در پی کمبود آب برای باغستان مصوب شد از آب سد طالقان سالانه هشت میلیون مترمکعب برای ۲۰۰۰ تا ۲۵۰۰ هکتار از باغستان و تغذیه سفره‌های زیرزمینی در نظر گرفته شود تا در سال‌هایی که خشکسالی وجود دارد مورد استفاده قرار گیرد.
اکبری تشریح می‌کند: سازمان باغستان مستقل نیست و یک ردیف بودجه کشوری به صورت مستقل ندارد؛ در دستور رئیس‌جمهور برای حراست از باغستان پیشنهاد شده است یک تعاونی مستقل متشکل از مردم ایجاد شود، این ایده، طرح خوبی است به شرطی که مستقل و به‌صورت هیئت‌امنایی باشد و علاوه بر آن از جانب وزارت کشور بودجه و ردیف اعتباری داشته باشد.
وی بیان می‌کند: ضمن تشکیل تعاونی باغداران، وجود سازمان باغستان مستقل کمک شایانی به حفظ این میراث خواهد کرد در حقیقت باید بگوییم که فعالیت این ۲ نهاد مکمل هم خواهد بود.
این مسئول یادآور می‌شود: طی سال‌های گذشته از زمانی که متوجه شدیم باغستان در خطر است اقداماتی انجام شد، در نخستین قدم در دهه ۸۰ همایش ملی حفظ باغستان سنتی توسط شهرداری و جهاد کشاورزی برگزار شد که تشکیل سازمان باغستان خروجی آن همایش ملی بود.
مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان قزوین تشریح می‌کند: پس از آن شهرداری و جهاد کشاورزی تا جایی که اعتبارات اجازه می‌داد کمک‌هایی را انجام دادند که از جمله آن‌ها می‌توان به نصب بیش از ۱۰۰ مورد تانکر آبرسانی در باغستان سنتی و توزیع نهال‌های بادام، پسته و سموم در بین باغداران اشاره کرد، همچنین باغستان سنتی قزوین جزو بیمه کشاورزی نبود که تحت پوشش این بیمه قرار گرفت؛ اگر باغستان ردیف اعتباری مستقل داشته باشد اقدامات بسیاری را می‌توان انجام داد.
وی اظهار می‌کند: مقرر شد سازمان باغستان‌ها هزینه آب کانال را تأمین و سازمان جهاد کشاورزی تله‌های فرمونی مبارزه با آفات درختان پسته و کارت زرد را به‌صورت رایگان در بین باغداران توزیع کند که این اقدامات انجام شده است ولی باید بگوییم این اقدامات کافی نیست و کفایت نمی‌کند.
ردیف اعتباری مستقل برای باغستان سنتی نداریم
اکبری بیان می‌کند: باغستان سنتی قزوین نیاز به اصلاحیه باغات و مکانیزاسیون دارد؛ چون هزینه باغداری سنگین است باید از دستگاه‌های پیشرفته در آن استفاده کرد و برای استفاده از ماشین‌های مکانیزه حتماً باید مسیرهای دسترسی در باغستان اصلاح شوند. البته قرار بود اداره آب مسیرهای آبرسانی باغستان سنتی را اصلاح کند.
مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان قزوین ضمن تأکید بر اینکه سازمان باغستان باید مستقل شود، عنوان می‌کند: در جهاد کشاورزی کارهای روتینی که در دیگر باغات انجام می‌دهیم در باغستان هم اجرایی می‌شود ولی باید بگوییم به‌صورت مستقل ردیف اعتباری برای باغستان سنتی قزوین نداریم و این در حالی است که برای حفظ آن باید ردیف اعتباری مستقل تعریف شود؛ تا زمانی که این اقدام صورت نگیرد باغستان سنتی قزوین متولیان متفاوتی خواهد داشت.
این مسئول اضافه می‌کند: بعد از حل مشکل آب، امنیت باغستان و اقتصادی نبودن آن مهم‌ترین مسئله است، باید به باغداران کمک کنیم تا تولید محصول برایشان اقتصادی باشد، هرچند که قیمت محصول افزایش پیدا کرده است اما با برقراری امنیت است که محصول حفظ خواهد شد.
وی اشاره می‌کند: دستگاه‌های اجرایی باید با هماهنگی سازمان باغستان وارد باغات شوند و برای احداث جاده و امثال آن اقدام کنند در حالی که دستگاه‌های اجرایی بدون آمایش سرزمینی و باغستان اقدام به احداث در باغستان کردند و فعالیت آن‌ها موجب از بین رفتن مسیرهای آبرسانی باغستان شد.
اکبری می‌گوید: بایستی مسیرهای آبرسانی باغات احیا و برداشت از رودخانه‌ها کنترل شود و هر گروه از دستگاه‌های اجرایی که قصد فعالیت در باغستان را دارند حتماً از سازمان باغستان و تشکل‌های مردمی اجازه بگیرند و دیگر در باغستان قزوین شاهد احداث ساختمان نباشیم چون باغداران حاشیه باید متوجه شوند که به اراضی آنان ارزش افزوده تعلق نخواهد گرفت.
مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان قزوین بیان می‌کند: اقتصادی کردن باغستان با توسعه گیاهان دارویی، اصلاحیه باغات، امنیت و حفظ با جاده‌های دسترسی، تشکیل تعاونی، اصلاح مسیرهای آبرسانی و عدم دخالت ارگان‌های دیگر در باغستان سنتی محقق خواهد شد.
عملکرد ضعیف جهاد کشاورزی در احیای باغستان
مرتضی تدین که از باغداران قدیمی قزوین است در گفت‌وگو با ایسنا اظهار می‌کند: بنده تا سال گذشته معتقد بودم اگر جهاد کشاورزی تعطیل شود هیچ اتفاقی نمی‌افتد اما الان می‌گویم اگر جهاد کشاورزی تعطیل شود به نفع باغستان است، از زمانی که کادر جدید سازمان آمده‌اند هیچ اتفاق مثبتی در حوزه باغستان رخ نداده است.
وی می‌گوید: ۱۰۰ تانکر آبرسانی در باغستان هم که مسئولان جهاد اظهار می‌کنند؛ مربوط به ۸ سال گذشته است ضمن اینکه ۱۰۰ تانکر نبود بلکه ۷۰ تانکر بود و با پیگیری بنده که رئیس تعاونی بودم صورت گرفت، ۲۰۰ هزار نهال در زمان مدیریت قبلی سازمان بین باغدارها توزیع شد و در این چند سال اخیر نهال و سمی بین باغدارها توزیع نشده است.
تدین تأکید می‌کند: سال گذشته ۱۴ میلیون پول دادند، با این مبلغ ۲ تانکر می‌توان تهیه کرد؛ امسال هم می‌گویند ۱۷ میلیون پول داده‌ایم؛ با این مبلغ اگر بخواهیم نهال بخریم فقط برای یک باغدار کفایت می‌کند.
چقدر آب سد طالقان به باغستان تعلق گرفته است؟
کرمانشاهانی نیز در ادامه می‌گوید: دست اندازی به حق‌آبه باغستان و رودخانه‌ها نه تنها کم نشده بلکه افزایش هم داشته است، در بالادست توسعه نادرست گردشگری در بوستان باراجین، ایجاد سافاری پارک، دهکده طبیعت و دریاچه‌های تفریحی چند نمونه از این موارد است؛ ضمن اینکه در سمت شرق و غرب هم با جاده کشی‌های نادرست، ایجاد پارک و موزه به سیستم آبیاری باغستان صدمه وارد شده است و این با هیچ منطقی سازگار نیست.
وی اضافه می‌کند: اینکه مسئولان جهاد کشاورزی می‌گویند برای رفع کمبود آب باغستان آب سد طالقان را اختصاص دادیم درست است اما اینکه هر سال چقدر از این آب به باغستان تعلق گرفته است و چقدر هزینه از باغداران بابت آن گرفته شده محل سوال است.
این فعال محیط زیست عنوان می‌کند: باغدارها برای نهال کاری جدید در یک زمان مشخص از سال به آب احتیاج دارند درصورتی که چاه‌های داخل باغستان از دسترس باغدارها خارج شده است؛ از سویی دیگر چاه‌های آب شرب در باغستان حفر می‌شود که منجر به پایین رفتن سطح آب زیرزمینی خواهد شد.
وی تصریح کرد: در کنار مصرف آب به دلیل توسعه بالادست شهر قزوین، مصرف مردم شهر و دشت قزوین تنها منبع تولید آب که می‌تواند آب‌های سطحی را جمع‌آوری کرده و باعث افزایش سطح سفره‌های آب زیرزمینی شود باغستان است که این گونه نادیده گرفته می‌شود و حتی سازمان متعلق به باغستان هم زیر نظر شهرداری است که یک سازمان بهره‌بردار است.
کرمانشاهانی عنوان کرد: در سال ۹۶ با حضور تعدادی از مدیران کل وزارت جهاد کشاورزی و مدیران استانی در نشست بررسی چالش‌های باغستان مصوب شده که کمیته‌ای با ریاست رئیس سازمان جهاد کشاورزی در استان قزوین و حضور معاونت‌های مرتبط، امور اراضی و نمایندگانی از آب منطقه‌ای با نام «کمیته باغستان» در سازمان جهاد کشاورزی قزوین تشکیل شود و به طور مرتب مسائل باغستان را رصد کرده و به رفع مشکلات کمک کند، در حالی که تا امروز این کمیته تشکیل نشده است.
این فعال محیط زیستی ادامه می‌دهد: در مطالبه مجددی که توسط تشکل‌های مردم نهاد از معاونت باغداری وزارت جهاد کشاورزی انجام شد، وی بر تشکیل این کمیته تأکید کرد با این حال همچنان هنوز این جلسه تشکیل نشده است.
وی تأکید کرد: حمایت‌هایی که باغدارها از سازمان جهاد کشاورزی می‌خواهند فقط حمایت مادی نیست و نیاز به منابع مالی ندارد؛ بلکه نوعی حمایت اداری، علمی و پژوهشی مد نظر است که نیاز به ردیف بودجه مجزا هم ندارد.
میرحسینی پژوهشگر و جامعه‌شناس نیز اظهار می‌کند: امید است که سازمان جهاد کشاورزی با نگاه مسئولانه و همه‌جانبه، بهره‌برداری از تجارب حافظان اصلی باغستان بتواند این میراث فرهنگی گران‌بها را حمایت، حفظ و احیا کند، همچنین این سازمان باید از تجارب افرادی که به‌عنوان کنشگران خط مقدم باغستان هستند یعنی باغداران، باغبانان، دخوها و دیگر معتمدین این عرصه استفاده کند.
به گزارش ایسنا، حفاظت و احیای باغستان نیازمند عزم مسئولین است، یک دست صدا ندارد و همه باید برای حفظ این میراث هزار ساله آستین همت بالا بزنند تا باغستان مانند گذشته سرپا شود و علاوه بر نقش زیست‌محیطی برای باغداران هم اقتصادی باشد. فعالان محیط زیست و باغداران نقش جهاد کشاورزی را به عنوان مهم‌ترین عامل حراست از باغستان در استان قزوین ضعیف می‌دانند، در مقابل مسئولان جهاد کشاورزی اظهار می‌کنند اگر باغستان اعتبار و ردیف بودجه مستقل در سازمان برنامه و بودجه داشته باشد مشکلات حل خواهد شد. با توجه به نظر فعالان محیط زیست و باغداران مسئولان سازمان جهاد کشاورزی استان قزوین اگر تنها به این یک سوال پاسخ بدهند و بگویند «کمیته باغستان» که در سال ۹۶ مقرر شده در این سازمان تشکیل شود چه سرانجامی داشته؛ چند جلسه تشکیل داده، صورت جلسات و خروجی آن کمیته چیست، به منتقدان این سازمان پاسخ خواهند داد.
انتهای پیام