شهر قزوین تا چند دههٔ پیش در حلقهٔ سبزی از انبوه درختان بادام و پسته و بوته‌های انگور قرار داشت، باغستان سنتی که قدمت آن به استناد تاریخ مکتوب به بیش از ۱۱۰۰ سال و به گمان بسیاری به دوران ساسانی می‌رسد، به وسعت حدود ۴۰۰۰ هکتار شهر را در برگرفته بود.
به گزارش ایسنا، نقشه‌ای که از شهر قزوین و باغستان در سال ۱۹۱۵ میلادی ترسیم شده است، نشان می‌دهد که ۱۰۰ سال پیش مساحت باغستان در گرداگرد قزوین، حدود شش برابر مساحت شهر بوده است. این در حالی است که براثر توسعهٔ بدون برنامه و نامتوازن شهر حدوداً نیمی از باغستان سنتی قزوین تخریب‌شده است.
مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری بنا به اهمیت باغستان قزوین، گزارشی را دراین‌باره تهیه‌کرده است. این گزارش به استحضار رئیس‌جمهور رسید و وی به وزیر جهاد کشاورزی و وزیران کشور، نیرو، میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست و استاندار قزوین دستور داد تا از باغات قزوین حراست شود.
محمود داوران فعال و کارشناس محیط‌زیست در این خصوص به ایسنا می‌گوید: عرصه ۲۷۸۴ هکتاری باغستان در سال ۹۳ به ثبت ملی رسیده است اما به دلیل سوء مدیریت شهری، در باغستان شاهد تخریب و تغییر کاربری بیشتری بودیم، علی‌رغم این‌که شعارها و وعده‌های زیادی داده‌شده اما تاکنون کار اساسی در حوزه باغستان صورت نگرفته که بتوانیم بگوییم باغستان حفاظت و احیاشده است.
وی ادامه می‌دهد: تاکنون بهره‌برداری پایدار از باغستان که صرفه اقتصادی برای باغدارها داشته باشد و ارائه خدمات اکولوژیکی به شهروندان قزوینی محقق نشده است، در سفر رئیس‌جمهور به قزوین گزارشی از مسائل زیست‌محیطی قزوین ازجمله باغستان تهیه و تأکید شده بود که اکثریت مدیریت شهری طالب حفاظت از باغستان نیست.
داوران تأکید می‌کند: این مسئله را هیئتی که فقط چند روز به قزوین آمده بود؛ تشخیص داده و به دنبال آن رئیس‌جمهور به جهاد کشاورزی، محیط‌زیست، میراث فرهنگی، استانداری و نیرو برای حفظ باغستان دستور داده است، درحالی‌که تاکنون هیچ‌کدام از این سازمان‌ها به‌صورت هماهنگ عزم جزمی نشان ندادند.
مدیران تخریب باغستان را توسعه دادند
وی خاطرنشان می‌کند: قاعده مهم در حفظ باغستان پیشگیری است و تاکنون برای این‌که باغستان تخریب نشود پیشگیری به‌صورت برنامه‌ای و با مدیریت هماهنگ صورت نگرفته است، در مقابل می‌بینیم که از طریق پروژه‌های شهری با توجیهاتی از قبیل پاسخ به نیازهای ترافیکی، احداث رینگ، احداث پارک، احداث جاده، احداث پل، مسکن در پی تخریب باغستان قدم برداشتند.
داوران یادآور می‌شود: طوری برنامه‌ریزی کردند که به باغداران القا شود که باغداری صرفه ندارد و درنهایت باغستان از حیز انتفاع خارج‌شده است، درنهایت می‌توان گفت نه‌تنها از تخریب باغستان پیشگیری نشده بلکه با انواع القائات تخریب را توسعه دادند.
وی خاطرنشان می‌کند: در گزارش رئیس جمهور به‌صورت مشخص از انواع نهادهای اجرایی خواسته‌شده که از باغستان حراست شود، درحالی‌که باید نقش‌ها به‌صورت مشخص تعیین شود، شهرداری در باغستان پل و جاده می‌کشد و توجه‌ای به ثبت ملی ندارد همین امر باعث می‌شود انگیزه باغداران از بین برود و زمین‌ها مرغوبیت خود را از دست بدهند.
داوران اظهار می‌کند: در این دستور، رئیس‌جمهور به جهاد کشاورزی نیز توصیه کرده است باید دید جهاد کشاورزی تا الآن چه‌کار کرده است، آب منطقه‌ای و محیط‌زیست نیز باید در این حوزه پاسخگو باشند، از طرفی رئیس‌جمهور باید دستور مشخص بدهد تا فعالیتی که مجوز قانونی ندارد صورت نگیرد اگر فعالیتی صورت گرفته است نیز باید متوقف شود، باید به رئیس‌جمهور گفت که اگر مطالب به‌صورت ریز مشخص نشود به‌راحتی آن را دور می‌زنند و نمی‌شود به این دستور امیدوار بود.
دستور رئیس‌جمهور نشان از اهمیت فراملی باغستان دارد
شکوه کرمانشاهانی فعال محیط زیستی نیز در گفت‌وگو با ایسنا می‌گوید: یکی از مسائل مهمی که در گزارش مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری در خصوص باغستان موردتوجه قرارگرفته، اهمیت فرا منطقه‌ای و فرا استانی باغستان قزوین است که رئیس‌جمهور بر مبنای آن دستور داده است.
وی ادامه می‌دهد: در گزارش چند محور اساسی اهمیت بیشتری دارد که باید موردتوجه قرار بگیرد؛ باغستان در فهرست آثار ملی ثبت‌شده و اهمیتش ملی و اثرات محیط زیستی آن نیز فرا استانی است، این جنبه باید به‌صورت جدی مورد توجه قرار بگیرد، یکی دیگر از جنبه‌های گزارش نیز حمایت از باغداران به‌منظور حفظ باغستان است.
این فعال محیط زیستی خاطرنشان می‌کند: موضوع دیگری که موردتوجه قرار گفته است مدیریت و ساماندهی باغستان است؛ ما در باغستان یکسری مداخلات داخلی داریم که آشفته است، چندین متولی در باغستان حضور دارند که باهم هماهنگ نیستند و در عمل مرکزیت وجود ندارد، حضور برنامه‌ریزی نشده در باغستان بدون تدوین طرح جامعه باعث شده مدیریت پایدار بومی باغستان نیز دچار اختلال شود.
وی خاطرنشان می‌کند: قبل از این‌که سازمان ایجاد و دولت وارد عرصه باغستان شود، باغستان طبق سیستم پایدار خودش زندگی می‌کرد و اگر آن سیستم آسیب می‌دید چه‌بسا حقوق خودش را از این سیستم جدید با همان شکل و همبستگی نیروهای باغستان مطالبه می‌کرد و مشکلی به وجود نمی‌آمد و تا این اندازه چالش نداشت.
کرمانشاهی تأکید می‌کند: ما چالش‌های مختلفی در حوزه باغستان داریم که یک بخش آن به پروژه توسعه برمی‌گردد، یکی از محورهایی که در گزارش به آن توجه شده جاده‌سازی و ساخت و ساز در باغستان است که علاوه بر صدمات مستقیم باعث بی‌انگیزگی باغدارها نیز می‌شود.
دستور رئیس‌جمهور به‌طور شفاف عوامل زوال باغستان را مشخص کرد
دکتر بیدا میرحسینی پژوهشگ حوزه جامعه‌شناسی بابیان این‌که باغستان سنتی قزوین یک میراث فرهنگی محسوب می‌شود، می‌گوید: باغستان سنتی نشانگر مجموعه‌ای از تجارب ارزشمند فرهنگی، مدیریت سنتی منابع انسانی بر اساس مشارکت و اعتماد اجتماعی، شبکه تعاملات اقتصادی مبتنی بر سود و پاک دستی دوسویه، استحکام و تسهیم قدرت نه بر اساس تنها مالکیت بلکه مبتنی بر توانمندی و ایفای نقش مؤثر، پیوند اعضای خانواده بر اساس تقسیم وظایف، مدیریت خردمندانه تقسیم آب و پیروی از سبک زندگی مبتنی بر انس و آشتی با طبیعت و زیست اجتماعی مبتنی بر همزیستی و همدلی است.
وی ادامه می‌دهد: باغستان قزوین در دهه‌های اخیر به بهانه‌های مختلف مورد بی‌مهری و بی‌توجهی قرارگرفته است، در شرایط فقدان مدیریت یکپارچه شهری، باغستان نیاز به حمایت و ورود مدیریت‌های کلان کشوری داشت درواقع می‌توان دستور رئیس‌جمهور را یکی از مهم‌ترین و اساسی‌ترین دستوراتی دانست که طی سالیان اخیر بر اساس مطالبات شهروندان و ورود نهادهای کشوری صادرشده است.
میرحسینی خاطرنشان می‌کند: این دستور بر اساس گزارش کامل و جامع مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری در خصوص باغستان به‌عنوان یک اثر ملی که تخریب آن نه‌تنها آثار استانی بلکه فرا استانی دارد، صادرشده و به‌طور شفاف و دقیق عوامل زوال باغستان را مشخص کرده است.
وی تأکید می‌کند: این گزارش در درجه اول تولید رانت از طریق تغییر کاربری زمین و در درجه بعدی مواردی همچون کمبود آب، آتش‌سوزی‌های مکرر، پروژه‌های غیرضروری جاده کشی و تعریض جاده‌ها، تضعیف سازمان‌یابی سنتی باغداران، رشد کالبدی شهر به سمت باغستان و نقش دستگاه‌های اجرایی و نهاد برنامه‌ریزی در سطح استان را مؤثر دانسته است.
این فعال حوزه محیط‌زیست تصریح می‌کند: در ادامه این دستور به تحلیل تک‌تک موارد گفته‌شده پرداخته و درواقع در عین شفافیت و بیان تقریباً تمامی موارد مرتبط با باغستان و پرهیز از زیاده‌گویی و در عین موجزگویی، راهکارهای ارزشمند و کاربردی را بیان کرده است، این نگاه علمی و تخصصی درواقع از یک نگرش دیالکتیکی منطقی اجتماعی-محیطی برخوردار و قابل‌تقدیر و تحسین است؛ درواقع این دستور تکلیفی برای نهادها و مدیریت‌های برنامه‌ریز و تصمیم‌گیر استان ایجاد می‌کند.
وی اظهار می‌کند: مدیریت شهری باید به این نکته اساسی باور داشته باشد که رعایت و احترام به حقوق تمامی شهروندان باید در رأس امور قرار گیرد، مدیریت شهری باید پاسخگوی مطالبات بر حق شهروندان به‌عنوان حقوق شهروندی باشند و سهم نسل‌های آینده را در تمامی منابع، فراموش نکند، همچنین باید باغستان سنتی شهر را به‌عنوان یک میراث بی‌نظیر اجتماعی، نسلی و محیط زیستی حفظ، حمایت و احیا کند.
وزارت میراث فرهنگی، شیوه‌نامه برای ترغیب مالکان به حفظ درختان تصویب کند
علی کمالی وکیل دادگستری و فعال محیط زیستی نیز در این خصوص می‌گوید: رئیس جمهور بالاترین مقام اجرایی و طبق اصل ۱۱۳ قانون اساسی پس از مقام معظم رهبری، عالی‌ترین مقام رسمی کشور است؛ افزون بر این، رئیس‌جمهور مسئولیت اجرای قانون اساسی را بر عهده دارد که ازجمله اصول آن، اصل پنجاهم قانون اساسی درباره حفاظت از محیط‌زیست است.
وی ادامه می‌دهد: دستور اخیر رئیس‌جمهور خطاب به چهار وزیر، رئیس سازمان محیط‌زیست و استاندار درباره حفظ باغستان، نقطه عطفی در حمایت دستگاه‌های اجرایی از باغستان است؛ از دیدگاه حقوقی، منشور حقوق شهروندی که با پشتیبانی رئیس‌جمهور تهیه و چهار سال پیش منتشر شد، از یک‌سو در ماده ۷۵ از حق مالکیت شخصی حمایت می‌کند و از سوی دیگر در مواد ۱۱۲ تا ۱۱۵ بر حق محیط‌زیست سالم تأکید می‌کند.
کمالی یادآور می‌شود: جمع حقوق مالکان باغستان، اهمیت محیط زیستی و ارزش میراث فرهنگی باغستان باید به نحوی صورت بگیرد که باغداران تشویق شوند در باغستان بمانند و آن را آباد نگه‌دارند، عدم‌حمایت جدی نهادهای اجرایی و دولتی، شورای شهر و شهرداری درگذشته، منجر به نفوذ سوداگران زمین به میان باغستان و باغداران شد.
وی خاطرنشان می‌کند: آن‌ها باانگیزه تغییر کاربری در جهت نابودی این جنگل شهری تلاش کردند و هنوز در تلاش‌اند، انتظار می‌رود وزارت میراث فرهنگی، در راستای اجرای دستور رئیس‌جمهور، شیوه‌نامه‌ای را تدوین کند که منجر به ترغیب مالکان به حفظ درختان شود.
این وکیل دادگستری بیان می‌کند: ضروری است نظر نمایندگان باغداران واقعی، کسانی که باغ‌های آباد دارند و در آن کار می‌کنند، در تدوین شیوه‌نامه منعکس شود. به‌علاوه لازم است اساسنامه باغستان نیز که در شورای شهر تصویب‌شده، روزآمد شود به صورتی که چند نفر از نمایندگان باغداران فعال در عرصه کشاورزی و چند نفر از تشکل‌های محیط زیستی در جلسات تصمیم‌گیری حضور پیدا کنند.
کمالی عنوان می‌کند: به‌هرروی، بخشی از هوای پاک و مطلوب شهر قزوین مدیون باغستان است، امیدوارم مردم شهر نسبت به این جنگل شهری بی‌تفاوت نباشند و در جهت بقای آن، پیوسته اقدام کنند؛ مدیریت شهری نیز به‌منظور احیای باغ‌های رهاشده عمل و باغستان را در شرق و غرب شهر احیا کند.
به گزارش ایسنا، در چند سال اخیر سایه توسعه غیراصولی و ناپایدار شهری، مانند احداث پل‌های غیرضروری، بلوارهای عریض و کمربندی‌ها به موجودیت باغستان سنتی قزوین آسیب جدی وارد کرده و بخش‌های قابل توجهی از باغستان را از بین برده است؛ باغستانی که علاوه بر چرخه اقتصادی و بهبود شرایط محیط زیستی و آب و هوایی برای ذخیره آب نیز سیستم قابل توجهی دارد و با مدیریت آب‌های سطحی، هم خودش از آب استفاده می‌کند و هم سفره‌های آب زیرزمینی را تغذیه می‌کند؛ مزایای باغستان سنتی قزوین به اندازه‌ای است که رئیس جمهور دستور حراست از این میراث فرهنگی ارزشمند را صادر می‌کند؛ حال باید دید این دستور تا اندازه کاربردی است و توسط مسئولان استان قزوین اجرا می‌شود.
انتهای پیام