حجت الاسلام حمیدرضا ویژه در گفت‌وگو با ایسنا درخصوص روش‌های دستیابی به تمدن اسلامی در زمان ائمه معصوم(ع) اظهار کرد: یکی از نکاتی که باید به آن توجه شود این است که در 250 سالی که اهل‌بیت و معصومین (ع) حضور داشته‌اند؛ همه آن‌ها به دنبال ایجاد تمدن اسلامی بوده‌اند. اما به دلیل اقتضائات و شرایط موجود، هریک رویکرد خاصی را درخصوص این موضوع پیش‌گرفته‌اند. امام سجاد(ع)، امام صادق(ع) و امام محمدباقر(ع) در شرایطی یکسان زندگی می‌کرده‌اند و به تبع آن رویکرد این سه بزرگوار در زمینه تمدن‌سازی نیز تقریباً یکسان بوده‌است. رویکرد این سه امام را «تبیین علمی و فرهنگی اسلام ناب» می‌نامیم.

وی ادامه داد: به این معنی که مباحث علمی را با توجه به شاگردان و شرایطی که داشتند، به طور کامل تبیین می‌کردند؛ به طوری که دوره زندگی این سه امام از سایر امامان متمایز بوده ‌است. با این وجود رویکرد این سه امام تفاوت‌هایی نیز با یکدیگر داشته ‌است؛ به عنوان مثال بیشتر کلاس‌های امام سجاد (ع) به صورت خصوصی برگزار می‌شده‌است؛ به شکلی که ایشان شاگردان و فقهای بزرگی را در زمان امامت خود تربیت کرده‌اند و هم‌چنین کتاب‌هایی مانند صحیفه سجادیه را به یادگار گذاشته‌اند.

این استاد حوزه علمیه بیان کرد: اما شرایط زندگی امام صادق(ع) به گونه‌ای بود که کلاس‌های ایشان به طور کاملا عمومی برگزار شده و به دلیل باز بودن فضا توانستند شاگردان بسیاری تربیت کنند. در مباحث تاریخی، دوره 19 ساله امامت امام باقر(ع) را می‌توان به دو بخش 9 ساله و 10 ساله تقسیم کرد. بنابراین امام باقر(ع) در کنار کلاس‌های خصوصی‌ای که داشتند، در دوره‌ای 10 ساله به دلیل درگیری‌های ایجادشده در حکومت بنی‌امیه و مناسب دیدن شرایط توانستند کلاس‌های عمومی نیز برگزار کنند.

ویژه با بیان اینکه عملکرد امام باقر(ع)  تلفیقی از عملکرد و شیوه امام سجاد(ع) و امام صادق(ع) بوده‌است؛ خاطرنشان کرد: لذا می‌توان بیان کرد که شاخص کار امام باقر(ع) برای ایجاد تمدن گفته‌شده، تبیین علمی بوده‌است. ایشان هم‌چنین به دنبال ایجاد انقلاب فرهنگی و علمی بوده‌اند؛ چنان که آغاز این انقلاب در زمان امام سجاد(ع) بوده و در زمان امام محمدباقر(ع) به اوج خود رسیده و در زمان امام صادق(ع) تکمیل شده‌است.

ایجاد تحول در زمینه علمی، فرهنگی و اجتماعی از شئونات جهاد است

وی تشریح کرد: بنابراین یکی از کارهایی که امام باقر(ع) انجام داده‌اند، «تبیین علمی و فرهنگی» بوده‌است. نکته قابل توجه دیگری که وجود دارد موضوع «جهاد» در مباحث قرآنی است که متأسفانه در بعضی مواقع به خوبی تبیین نمی‌شود. به شکلی که علی‌رغم وجود شئونات بسیاری مانند انقلاب علمی، انقلاب فرهنگی، انقلاب اجتماعی و ... در این زمینه، تنها جنگ و قتال در نظر گرفته‌می‌شود در حالی که جنگ و قتال تنها یکی از شئونات جهاد است.

این استاد حوزه علمیه افزود: اگر شرایط ایجاب کند، قتال و جنگ نیز مانند زمان امام حسین(ع) لازم است؛ اما عده‌ای فکر می‌کنند برای تبیین و ترویج دین تنها باید به سمت قتال پیش رویم. در صورتی که جهاد شاخه‌های دیگری مانند فرهنگی، اجتماعی و علمی نیز دارد به طوری که بتوانیم تحولی در زمینه اجتماعی، فرهنگی و علمی ایجاد کنیم. من فکر می‌کنم تمامی ائمه معصومین (ع) جهاد داشته‌اند اما متناسب با زمان و شرایط خاص آن‌ها متفاوت بوده‌است. بزرگ‌ترین کاری که امام باقر(ع) انجام داده‌اند، ورود به مباحث علمی با توجه به شرایط موجود مانند مسائل، کتاب‌های مختلف، مشکلات ایجادشده در زمینه اعتقادی و ... بوده‌است. به همین دلیل با دقت در سیر احادیث و روایات ائمه(ع) متوجه می‌شویم بیشترین روایت از این سه امام و به‌ویژه امام باقر(ع) و امام صادق(ع) بیان شده‌اند.

زندگی فعالانه، ویژگی مهم زندگی امام معصوم(ع) است

ویژه تصریح کرد: یکی از ویژگی‌های مهم زندگی اهل‌ بیت‌(ع)، زندگی فعالانه آن‌ها است به گونه‌ای که هیچ‌گاه زندگی منفعلانه نداشته و همیشه ابتکارعمل داشته‌اند؛ به این معنی که منتظر رخ‌دادن اتفاقات و سپس واکنش نشان دادن نسبت به آن‌ها نبوده‌اند. به عنوان مثال زمانی که هشام امام را به شام و دمشق آورده‌بود، شرایطی به وجود آمد که باعث شکل‌گیری مناظره با یک مسیحی شد. به طوری که وقتی امام باقر(ع) وارد شدند؛ پیرمرد مسیحی به امام نگاهی کرد و از ایشان پرسید: شما از مسلمانان هستید و یا از مسیحیان؟ امام پاسخ دادند که از مسلمانان هستم. سپس مسیحی پرسید: از دانشمندان مسلمان هستید و یا از نادانان؟ امام باقر(ع) فرمودند: شما فقط بدانید که از نادانان نیستم.

وی ادامه داد: پس از آن گفت‌وگوهایی شکل گرفت که من یکی از آن‌ها را بیان می‌کنم. مسیحی از امام باقر (ع) پرسید: گفته‌می‌شود غذا و خوراکی که انسان در بهشت می‌خورد، هیچ چیز زائد و مدفوعی ایجاد نمی‌کند؛ شما چطور می‌توانید این گفته را ثابت کنید؟ امام پاسخ دادند: همان‌طور که در دنیا، نوزاد 9 ماه در رحم مادر تغذیه می‌کند اما مدفوع ندارد. با این پاسخ مسیحی دیگر حرفی برای گفتن، نداشت. بنابراین به نظر من در دست داشتن ابتکارعمل در مسائل علمی، یکی از بزرگترین حرکت‌های سیاسی است.

تبیین مباحث علمی، حرکتی سیاسی است

این استاد حوزه علمیه اضافه کرد: فکر می‌کنیم حرکت‌های سیاسی همواره در دست داشتن تفنگ و شمشیر و مبارزه است؛ در حالی که این‌ها تنها قسمتی از حرکت سیاسی است. اما نباید فراموش کنیم مهم‌ترین حرکت‌های سیاسی، حرکت‌های علمی و فرهنگی است. یکی از نکات قابل توجه، مبارزه امام باقر(ع) با غلات و کسانی است که می‌گویند پاک بودن دل انسان کافی است. به نظر من شکل‌گیری این تفکرات، عقبه سیاسی دارند تا بتوانند مردم را به سمت و سویی سوق دهند تا به وسیله آن اهداف و کارهای خود را پیش ببرند و لذا امام همواره با به دست گرفتن ابتکار عمل به نوعی با چنین تفکراتی با آن‌ها مبارزه، بحث، گفت‌وگو و مناظره می‌کرده‌اند.

ویژه عنوان کرد: به این ترتیب به نظر من تبیین مباحث علمی به این شکل و در آن زمان، حرکتی سیاسی است که با استفاده از آن آگاهی درستی به مردم داده شود و نگاه گفتمانی و رفتاری ایجاد و اصلاح شود. در زمان امامت امام باقر(ع)، بحث «نظریه امامت» و «ولایت» از سمت ایشان بسیار ترویج پیدا کرد که نشان‌دهنده این است که هدف امام، آگاهی مردم از تفاوت‌های موجود بین حکومت ولایی و حکومت موجود بوده‌است؛ بنابراین تبیین گفتمانی چنین مباحثی، می‌تواند حرکتی سیاسی باشد.

وی اظهارکرد: گاهی در انجام کار و یا بیان سخنی مخاطب ما خواص هستند که طبیعتاً شیوه ما در مواجهه با آن‌ها نسبت به زمانی که مخاطب ما عوام هستند؛ متفاوت خواهد بود. یکی از مهم‌ترین نکات درخصوص زمانی که مخاطب ما عوام هستند، پایبند بودن به مباحث و حضور اجتماعی فرد است تا مردم به مرور زمان متوجه شوند؛ در این روش نیاز زیادی به سخن و گفت‌وگو نیست. به عنوان مثال زمانی که امام باقر(ع) مشغول کار و فعالیتی بودند؛ فردی که ادعای زاهد بودن می‌کرد به امام گفت تو چرا اهل دنیا هستی و به انجام چنین کارهایی می‌پردازی؟ امام در پاسخ به او فرمودند من کاری که انجام می‌دهم را عین عبادت می‌دانم. به این ترتیب امام با عملکرد و توضیح خود نگرش اشتباه فرد به دنیا را تصحیح می‌کنند.

این استاد حوزه علمیه گفت: اصلاح عوام با اصلاح خواص متفاوت است؛ بنابراین امام محمدباقر(ع) در مواجهه با مخاطب عوام با رویکردی عمل‌گرایانه و نصیحت‌گونه ورود پیدا کرده و آن‌ها اصلاح می‌کردند. یکی از موضوعاتی که امام باقر(ع) در بحث مردمی درمورد آن گفت‌وگو و بحث می‌کردند، موضوع طبقات و کمک‌های مالی است. امام باقر(ع) در جواب افرادی که دنیادوستی را به ایشان نسبت می‌دادند، می‌فرمودند هرکسی که برای استقلال مالی، توسعه مالی خانواده و یا کمک و احسان به مردم به دنبال دنیا باشد و برای آن تلاش کند، صورت او در روز قیامت مانند ماه شب چهارده خواهد درخشید. در حالی که اگر مخاطب ایشان خواص باشند، هیچگاه این‌گونه با آن‌ها سخن نخواهند گفت.

ویژه ادامه داد: حضور مستمر بین مردم و انجام کارهایی که همه در روزمره خود انجام می‌دهند سبب اصلاح آن‌ها و آشنایی آن‌ها با امامت و ولایت می‌شود. اما متأسفانه ما می‌بینیم برخی افراد خود را کنار کشیده و در بین مردم حضور ندارند ولی به دنبال اصلاح آن‌ها نیز هستند در صورتی که در چنین شرایطی اصلاح صورت نمی‌گیرد.

تقیه، به معنی استفاده از تاکتیک در مسیر مبارزه است

وی تشریح کرد: یکی از بخش‌های تبیین علمی، اعتقادات مانند توحید، نبوت و ... است و بخش دیگر آن در خصوص بایدها و نبایدهای زندگی انسان‌هاست که جزء شئونات فقه محسوب می‌شود. امام محمدباقر (ع) در هر دو زمینه ورود پیدا کرده و جزئیات آن‌ها را تبیین کرده‌اند. گاهی برخی افراد تقیه را مخفی شدن افراد به طور کلی تعریف می‌کنند؛ در حالی که چنین نیست. در واقع «تقیه» به معنی استفاده از تاکتیک‌ دیگری در مسیر مبارزه است.

این استاد حوزه علمیه تصریح کرد: این تاکتیک به این معنی است که در عین حالی که در بین دشمنان و مخالفان حضور داریم، کارهای خود را انجام می‌دهیم و اصلاحات را نیز ایجاد می‌کنیم، طوری رفتار نکنیم که دستمان رو شود. در زمام امام باقر(ع) و امام صادق(ع) دستوراتی در خصوص انجام تقیه داده‌ شده ‌است. به این ترتیب در زمان امام باقر(ع)، «تبیین مباحث فقهی» در کنار مباحث اعتقادی و گفتمانی بسیار افزایش یافت؛ زیرا به نوبه خود اصلاحی بزرگ تلقی می‌شود.

انتهای پیام