رشد سریع ابعاد فیزیکی و کالبدی، ساخت‌وسازهای شهری و صنعتی‌سازی ساختمان‌ها باعث از بین رفتن هویت و پیشینه اجتماعی و فرهنگی شهرها شده و افزایش افسردگی و آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی را به دنبال داشته است، از طرف دیگر این اتفاقات باعث از دست رفتن کارکرد بناها مانند خالی شدن خانه‌ها از سکنه، تبدیل به انباری و تخریب آن به علت عدم نگهداری، مرمت و ساخت بناهای ناسازگار با ارزش‌های تاریخی شده است.
عوامل نامبرده به علت تداخل وظایف و اختیارات سازمان‌های دست اندکار، فقدان سیاست مشخص در برخورد با بافت تاریخی، سیاست‌های موازی و گاه متضاد، تخریب عمدی یا غیرعمدی بافت‌ها را سبب شده است، مجموعه اتفاقاتی که نشانه‌های آن را در تخریب کلی و یا بخش‌هایی از خانه‌های قدیمی مانند خانه نراقی، باغ جواهری، محوطه محله کبابیان، بانک شاهی، کاروانسراها و ده‌ها عمارت تاریخی شاهد بوده‌ایم.
توجه به ویژگی بافت قدیمی شهرها می‌تواند در جذب توریسم فرهنگی و تاریخی، اشتغالزایی، ارزآوری، رونق اقتصادی و احیای بافت‌های ناکارآمد مؤثر باشد و به نظر می‌رسد حفظ هویت، تاریخ و فرهنگ این کهن شهر باید اولویت تصمیم‌گیری ارگان‌های مرتبط قرار گیرد.
مدیر منطقه مرکزی شهرداری همدان درباره هدف و ضرورت تشکیل شهرداری منطقه ۵ به خبرنگار ایسنا گفت: پیرو سیاست‌های وزارت کشور مبنی بر ایجاد مدیریت واحد جهت هدایت و بازآفرینی مراکز کلان‌شهرهای کشور به ویژه شهرهای تاریخی در مواجهه با تغییرات کالبدی و فرهنگی ضرورت ایجاد مدیریت واحد شهری برای هسته‌ی مرکزی همدان تصویب شده است.
حمیدرضا طبی‌مسرور اضافه کرد: در آینده نزدیک با راه اندازی این منطقه شاهد رشد، تعالی و حفظ بافت‌های ارزشمند خواهیم بود همچنین این اتفاق ظرفیت خوبی در زمینه جذب گردشگر در راستای سیاست‌های کلی گردشگری شهر همدان محسوب می‌شود.
وی ادامه داد: تشکیل شهرداری منطقه ۵ گامی مؤثر در جهت هدایت رفتارهای مناسب اجتماعی، فرهنگی و کاهش ناهنجاری‌ها و بزه‌های اجتماعی موجود در این مناطق با رویکرد توجه به مباحث اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، روانشناختی، زیست محیطی و کالبدی خواهد بود.
طبی مسرور در مورد بخش‌های شهرداری منطقه ۵ اظهار کرد: تشکیل آن با توجه به ماهیت شکل‌گیری منطقه نوعی برخورد جدید با مقوله شهر فارغ از تفکر بلدوزری حاکم بر شهرهای مدرن و تخریب کالبد گذشته است.
وی خاطرنشان کرد: از آنجا که هدف اصلی بازآفرینی در کنار تعالی مباحث اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و معیشتی است، نمودار سازمانی آن به شکلی خواهد بود تا از توان و ظرفیت متخصصان در زمینه معماری و شهرسازی ایرانی اسلامی و فن ساختمان، علم مرمت و احیاء و نظر متخصصان علوم اجتماعی، فرهنگی، محیط زیست شهری، توریسم شهری، بهداشت محیط و توان هنرمندان برای پردازش بصری بهره‌گیری شود.
شناسایی، تعمیر و نگهداری بناهای واجد ارزش در بافت فرسوده شهر
این مقام مسئول درباره برنامه‌های مربوط به شناسایی، تعمیر و نگهداری بناهای واجد ارزش در بافت فرسوده شهر هم گفت: به زودی نقشه قدمت ابنیه محدوده مصوب منطقه مرکزی تهیه و براساس ارزش‌گذاری با شاخصه‌های معماری و شهرسازی اصیل ایرانی اسلامی پرونده‌های مجزایی باز خواهد شد.
طبی‌مسرور افزود: با استفاده از ظرفیت بخش خصوصی و توان دستگاه‌های دولتی سعی در احیاء و معرفی زندگی جدید در کالبدهای قدیمی را خواهیم داشت، برای بخش‌هایی که فارغ از قدمت و مباحث تاریخی هستند نیز در طرح‌های وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری پروانه‌های ساختمانی و فعالیت صنوف با همیاری اتحادیه‌های اصناف و سایر بخش‌های تصمیم‌گیر براساس طرح جامع و تفصیلی شهر صادر خواهد شد.
وی درباره برنامه‌های شناسایی و گردآوری فهرست نقاط دیدنی، اماکن موجود و خانه‌های تاریخی همدان توضیح داد: شهرداری در حال تهیه اطلس محله‌بندی، منطقه‌بندی و تدقیق محدوده‌های محلات واجد ارزش با اتفاقات کالبدی صورت گرفته در محدوده منطقه مورد نظر است، یکی از مفاد شرح خدمات مشاوره هم پرداختن به شناسایی و تحلیل بناهای واجد ارزش خواهد بود، امر شناسایی نیز همزمان در حال انجام است.
مدیر منطقه مرکزی شهرداری همدان مطرح کرد: این شناسایی شامل سه بخش شناسایی فضاهای مستعد ایجاد هویت شهری سپس شناسایی محلات قدیمی و در نهایت شناسایی ابنیه واجد ارزش معماری است.
وی درباره نحوه ارتباط با ادارات مربوطه از جمله میراث فرهنگی و راهنمایان گردشگری بیان کرد: با توجه به ماهیت تاریخی و فرهنگی محدوده مورد نظر، جاذبه‌های قابل پردازش توریستی و گردشگری در این بخش، وجود بناهای مذهبی، تجاری، اداری و فرهنگی از ابتدای سیاست‌گذاری با جلب نظر اساتید، کارشناسان و صاحب‌نظران جلساتی با حضور مداوم نمایندگان دستگاه‌های دولتی از جمله استانداری، فرمانداری، راه و شهرسازی، میراث فرهنگی، دانشگاه‌ها و نمایندگان شورای اسلامی شهر برگزار شده است.
این مقام مسئول تصریح کرد: برای دریافت بسته‌های حمایتی و تخصیص بودجه‌های ملی و استانی نیاز به حمایت نمایندگان شهر در مجلس شورای اسلامی ضروری به نظر می‌رسد که به دنبال برگزاری جلسه با آنها و برقراری تعامل سازنده و دائمی با اصناف، سمن‌ها و فعالان حوزه گردشگری و توریست هستیم.
طبی‌مسرور خاطرنشان کرد: با توجه به ظرفیت اقتصادی مغفول مانده این محدوده در ادوار گذشته و عدم توجه کافی خدمات شهری و اجتماعی و مفاهیم کالبدی دچار رکود و تخریب فیزیکی به مرور زمان شده‌اند.
وی افزود: با تدوین سیاست‌های منطبق بر بازآفرینی مراکز شهری به ویژه سابقه تاریخی چند هزار ساله شهر همدان، معرفی آن در سطح ملی و فراملی، ظرفیت موجود در زیرساخت‌های لازم در این محدوده، فعالسازی املاک و مستغلات شهرداری و توجه ویژه به موضوع خدمات شهری، پردازش صنوف مختلف و تعریف کاربری‌های همسو با سیاست‌های بافت‌های تاریخی و گردشگری، ایجاد فضای مشارکتی با بخش‌های خصوصی به دنبال احیاء و افزایش بهره‌وری فضاهای کالبدی متروکه و برقراری تعاملات اجتماعی در فضاهای موجود و مستعد این فعالیت‌ها و تعیین تکلیف املاک رها شده هستیم.
طبی مسرور اظهار کرد: با عملیاتی شدن این اقدامات شاهد رونق اقتصادی قابل قبولی از حیث گردش مالی در محدوده مورد نظر و برخورداری شهرداری و بخش‌های خصوصی و دولتی از سهام ایجاد شده و ورود گردشگر در این محدوده‌ها و فضاهای خدماتی و رفاهی جاذب توریست خواهیم بود.
وی اضافه کرد: در این مورد به دنبال تدوین تفاهم‌نامه اقتصادی سه جانبه با مشارکت شهرداری همدان، مرکز خدمات سرمایه‌گذاری استان و بخش خصوصی در راستای تحقق درآمدهای پایدار برای شهرداری از جمله صنعت توریسم، فعالسازی فضاهای متروکه، استفاده بهینه از فضای شهری و معرفی فعالیت‌های پویا و درخور مرکز شهر همدان به ویژه فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی هستیم.
باید به مظاهر تاریخ و تمدن شهر اهمیت دهیم
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان نیز به خبرنگار ایسنا گفت: بافت ۱۶۸ شهر در کشور از جمله چهار شهرستان همدان، ملایر، نهاوند و تویسرکان از سوی شورای عالی معماری و شهرسازی کشور تصویب و ابلاغ شود و محدوده تدقیق شده این بافت نیز در آبان سال ۱۳۹۴ به استانداران و دستگاه‌های ذیربط از جمله دبیرخانه کمیسیون ماده ۵ ابلاغ شده و اینکه گفته می شود اداره یا شخصی این ضوابط را به امر خویش تصویب کرده امری نادرست است.
علی مالمیر افزود: در بخشنامه‌های ابلاغی دبیرخانه شورای عالی معماری و شهرسازی و دستورالعمل‌های حفاظتی به صراحت و براساس قوانین ذیربط تأکید شده که باید الزامات و ضوابط مربوط به بافت را تمامی دستگاه‌ها از جمله دستگاه‌هایی که مجوز صادر می‌کنند و یا دستگاه‌های پاسخ دهنده، رعایت کنند.
وی با اشاره به اینکه در اعمال ضوابط بافت و رعایت آنها الزام قانونی است و سلیقه‌ای عمل نمی‌شود، اظهار کرد: در حال حاضر نمی‌توانیم دستگاه‌هایی که در گذشته مجوز صادر کرده و نسبت به استعلام از دستگاه‌های ذیربط و رعایت ضوابط اقدام نمی‌کردند را زیرسوال ببربم و با عدم رعایت قانون توسط مجموعه‌ای در گذشته مقایسه کنیم.
مالمیر اضافه کرد: جای تأسف است که مجموعه‌های وظیفه‌مند در حفاظت از بافت که احیاناً با عملکرد یا سکوتشان سبب تخریب بافت شده‌اند، حفاظت، توجه به بافت و رعایت قانون را زیر سوال ببرند و تأکید کنند امر نامطلوبی است.
وی تصریح کرد: حفظ بافت همدان در بحث محدوده و ضوابط براساس مصوبات ذکر شده لازم‌الاجراست و اگر اعتقاد داریم که همدان پایتخت تاریخ و تمدن ایران و در این چارچوب از استان‌های گردشگرپذیر هستیم و محور توسعه را بر مبنای گردشگری تعریف کرده‌ایم، باید به مظاهر این تاریخ و تمدن اهمیت دهیم.
مالمیر ادامه داد: یکی از ویژگی‌های منحصربفرد همدان افزون بر ۳۰۰۰ سال تاریخ مدنیت شهر این است که در دوران مختلف حیات داشته و وجود محوطه چند هزار ساله هگمتانه در دل شهر و ارتباطات آن که در دوره‌های مختلف با مجموعه بازار و بافت قدیمی شهر، نشان از تاریخ و تمدن آن است.
شناسنامه شهر بافت مصوب آن است
مدیرکل میراث فرهنگی استان همدان با بیان اینکه شناسنامه شهر بافت مصوب آن است، گفت: اگر الزامات بافت را رعایت نکنیم یعنی نمی‌خواهیم قدر تاریخ و ویژگی‌های خاص تاریخی و فرهنگی همدان را بدانیم.
وی افزود: اگر افراد یا دستگاه ذی‌صلاحی اعتقاد دارند پرداختن به بافت واجد ارزش تاریخی شهر یا محدوده آن نیاز به اصلاح دارد یا امر نامطلوبی است قانون‌گذار مسیر را روشن کرده بنابراین می‌توانند پیشنهادات اصلاحی خود را بدهند و تا زمانی که اصلاحات و ابلاغات انجام نشود همه دستگاه‌ها از جمله میراث فرهنگی موظف به اجرای قانون است.
مالمیر درباره بافت تاریخی و تأثیر آن در ساخت‌وساز و قیمت مسکن در شهر همدان مطرح کرد: تحلیل‌های بسیار سطحی در این مورد تعجب برانگیز است چراکه برخی بدون اینکه تحلیل دقیقی داشته باشند اظهارنظری می کنند که ممکن است موجب تشویش ذهن مخاطب شود.
این مقام مسئول با اشاره به اینکه موضوعات اقتصادی ابعاد پیچیده‌ای دارد، یادآور شد: با تحلیل یک بُعدی نمی‌توانیم این موضوعات را تحلیل کنیم چراکه متغیرهای مختلفی در بازار و فرآیند اقتصادی تأثیرگذار هستند که هر کدام از آنها در درون و خارج از کشور می‌توانند بر بازار تأثیر بگذارند.
شهرهایی که بافت قدیمی ندارد هم قیمت مسکن متلاطم است
وی ادامه داد: در شهرهایی که بافت قدیمی وجود ندارد هم قیمت مسکن دچار تلاطم شده و دلایل متعددی می‌تواند داشته باشد بنابراین نیاز است کارشناسان با اطلاعات دقیق آن را تحلیل کنند؛ مثلاً آیا در تلاطم قیمت نقدینگی تأثیر ندارد؟ اگر سکه و خودرو گران می‌شود هم بافت شهر همدان مقصر است؟
مالمیر خاطرنشان کرد: در دوره‌های مختلف شاهد صعود قیمت مسکن بودیم و اگر بازار مسکن شهر همدان در گذشته را تحلیل کنیم این موضوع دیده می‌شود؛ به عنوان مثال در سال ۸۴ هم شاهد این صعود بوده‌ایم، آن زمان بافت مصوبی نداشتیم چرا قیمت صعود کرد؟ چرا امسال با توجه به شرایطی که در حوزه اقتصاد وجود دارد دلایلش را در بافت واجد ارزش تاریخی همدان می‌بینند.
مدیرکل میراث فرهنگی استان همدان با بیان اینکه مساحت بافت واجد ارزش همدان ۵۰۰ هکتار است، گفت: بخش اعظم این بافت به تپه هگمتانه، بازار و معابر عمومی تعلق دارد که نقشی در ساخت و ساز ندارد بنابراین اگر این مساحت را نسبت به ۵۷۰۰ هکتار محدوده شهر بسنجیم مساحت بافت تاریخی همدان یک یازدهم است یعنی کمتر از پنج درصد مساحت محدوده شهر مربوط به بافت است.
۷۰ تا ۸۰ درصد بافت قدیمی همدان حفظ می شد اگر ...
وی افزود: در بافت واجد ارزش معمولاً معابر عریض نیستند و طرح تفصیلی ارتفاع را از معبر می‌گیرند به همین علت اختلاف ضوابط طرح تفصیلی با ضوابط بافت بسیار اندک و حدود ۲۰ درصد است یعنی حدود ۸۰ درصد ضوابط بافت و طرح تفصیلی منطبق با هم هستند و اگر در گذشته به ضوابط طرح تفصیلی احترام می‌گذاشتیم ۷۰ تا ۸۰ بافت حفظ می‌شد و اینکه برخی قسمت‌های بافت آسیب دیده به علت رعایت نکردن این ضوابط است.
مالمیر با اشاره به اینکه اگر امروز در داخل بافت ساختمان هشت طبقه وجود دارد یعنی به ضوابط طرح تفصیلی احترام نگذاشته‌ایم، مطرح کرد: میزان محدودیت‌های ضوابط بافت در میزان ساخت و ساز حدود یک درصد تأثیر دارد چراکه حدود ۲۰ درصد طرح تفصیلی داریم و پنج درصد مساحت قابل ساخت و ساز بافت به بافت واجد ارزش شهر اختصاص دارد بنابراین تأثیرگذاری محدودیت‌های ضوابط بافت در میزان ساخت و ساز در شهر همدان بسیار اندک است.
وی ادامه داد: قدم زدن در هنگام غروب در بافت نشان می‌دهد ساکنان این قسمت‌ها دچار تنگناهایی شده‌اند که به علت بارگذاری انجام شده، تردد ترافیک، تراکم خودرو در کوچه‌ها است.
مالمیر با بیان اینکه باید به بحث اهمیت و چگونگی تعامل بافت با تأمل بیشتری ورود کنیم، همه جانبه به آن بنگریم و با تحلیل ساده نسبت به آن موضع گیری نکنیم، گفت: به عنوان مثال یکی از مکاتبات شورای عالی شهرسازی نامه‌ای است که در تاریخ ۱۰ خرداد ۹۶ از طریق معاون معماری و شهرسازی و دبیر شورای عالی معماری و شهرسازی به استان‌ها ابلاغ شده است و بندهایی را تأکید کرده که باید براساس مصوبه شورای عالی معماری و شهرسازی لحاظ شود.
وی ادامه داد: این بندها دایر بر مصوبات تاریخ ۱۶ اسفند ۹۵ است و در بند ۷ آن اشاره می‌کند محدوده‌های تاریخی و فرهنگی شهرها مجموعه‌ای یکپارچه است که هرگونه مداخله در آن به ویژه مداخله کالبدی از جمله تخریب بناها، تعریض گذرها، افزایش ارتفاع، افزایش تراکم جمعیت و ... وحدت آن را مخدوش و موجب از بین رفتن هویت و شواهد ناظر بر ارزش‌های تاریخی، اجتماعی و کالبدی بوده و امکان بازشناسی ارزش‌های نهفته را از میان خواهد برد.
میراث فرهنگی ریالی بابت نگهداری بناهای قدیمی بودجه ندارد
رئیس مرکز مطالعات و پژوهش‌های شورای شهر همدان هم به خبرنگار ایسنا گفت: مباحثی در اقتصاد کشور به ویژه در حوزه زمین و مسکن اتفاق افتاده که در همدان هم به تبع آن تحولاتی را شاهد بوده‌ایم، افزایش قیمت در همدان بسیار عمیق‌تر و شدت بالا رفتن قیمت‌ها بسیار شگرف بوده است.
ابراهیم مولوی ادامه داد: یکی از دلایل اصلی گرانی زمین و مسکن در همدان عدم توجه به ضوابط و مقررات طرح تفصیلی است، سازمان میراث فرهنگی طی بخشنامه‌ای اعلام کرده رینگ اول و دوم همدان که بیش از حدود ۵۰ درصد مساحت و بافت متراکم شهر را شامل می‌شود محدودیت ارتفاع دارد و این یکی از عواملی است که هم به گرانی زمین و مسکن دامن زده و هم مشکلات روحی، روانی و قضایی برای شهروندان ایجاد کرده است.
وی اضافه کرد: اگر در شهر همدان به دنبال حفاظت و حراست از بافت ارزشمند و بناهای واجد ارزش هستیم بحث دیگری است اما میراث فرهنگی در حال حاضر نیز در راستای حفاظت، حراست، نگهداری، تعمیر و بازسازی تک بناهای واجد ارزش مانند خانه پوستی‌زاده، خانه سیفی، مهمان‌سرای آبادان، مدرسه صالحان، بانک شاهی، مدرسه آزاد و دبستان جنت دچار مشکل است و ریالی بابت نگهداری آنها بودجه و اعتبار ندارد.
مولوی تصریح کرد: وقتی میراث فرهنگی نمی‌تواند تک بناها که ثروت‌های فرهنگی ما هستند و موظف به حفاظت آنها هستیم را مدیریت کند چطور بافت ۲۰۰۰ تا ۳۰۰۰ هکتاری را زیر طرحی خلق‌الساعه برده و برای مردم و منافعشان مشکل ساز شده است؟ چه بسا شهروندانی که با پیمانکاران برای مشارکت در ساخت‌وساز در این محدوده‌ها عقد قرارداد کرده‌اند و هم اکنون با توجه به محدودیت ارتفاع مشکلاتی برایشان به وجود آمده است.
مولوی گفت: می‌توانیم ضوابط و مقررات طرح تفصیلی مصوب را به عنوان ملاک عمل ارتفاع سازی قرار دهیم که هم ارزش املاک آبا و اجدادی مردم همدان که ساکن در رینگ اول و دوم شهر هستند، از بین نرود و هم بتوانیم طبق ضوابط و مقرراتی که در مورد ثروت‌های فرهنگی است از میراث فرهنگی‌مان حراست کنیم.
وی درباره شهرداری منطقه ۵ یا شهرداری منطقه مرکزی هم گفت: این شهرداری تقریباً در آستانه تصویب در شورای شهر همدان است و در مورد محدوده آن بحث‌های متعددی انجام شده است.
رئیس مرکز مطالعات و پژوهش‌های شورای شهر ادامه داد: تمامی متولیان امر و مدیریت شهری مرتبط با این شهرداری به میدان آمده‌اند تا بتوانیم با تشکیل آن خدمات بهتر و قوانین هماهنگ‌تری در این حوزه ارائه دهیم.
گزارش از: میثم رضایی‌مظفر و آزاده صفی
انتهای پیام