شاردن می‌نویسد: «خیابان چهارباغ که می‌توان آن را گردشگاه مشجر عمومی اصفهان نامید، زیباترین معبری است که من تاکنون دیده‌ام یا شنیده‌ام. طول این خیابان، سه میل و دویست پا و عرض آن ۱۱۰ پاست. اطراف این خیابان فرح‌انگیز دلپسند، باغ‌های وسیع زیبایی است که هر یک دارای دو عمارت کلاه‌فرنگی است.
این خیابان، در آن‌طرف رودخانه (جنوب رودخانه) طویل‌تر از این‌طرف است. کوچه‌هایی که به خیابان می‌پیوندند دارای جوی‌های آب و دو ردیف درخت چنار است. این خیابان به عمارت تفریحی شاه که به دلیل بزرگی به هزارجریب موسوم است ختم می‌شود. ابتدای این خیابان دلپذیر زیبا، عمارت کلاه‌فرنگی مربع بلند و بزرگ است که مقابل عمارت هزارجریب واقع است؛ به‌طوری‌که این دو عمارت در دو انتهای این خیابان قرارگرفته.
حوض‌هایی که باعث شکوه و زیبایی این خیابان در قسمت بین رودخانه و شهر است، هفت تاست و در اطراف این حوض‌ها، باغ‌هایی وجود دارد که نام تعدادی از آن‌ها به این شرح است: باغ هشت‌بهشت، باغ الاغ، باغ تخت، باغ بلبل، باغ مو، باغ درخت توت، باغ عنب ابراهیم، باغ مرغدان، باغ شاهی و باغ خانه شیران.
(علاوه بر باغ‌هایی که شاردن به آن اشاره‌کرده به باغ بابا حسین پینه‌دوز، باغ بادام، باغ سهیل، باغ قوشخانه، باغ گوشه ران، باغ مراد، باغ معمارباشی، باغ مقبره، باغ مکه، باغ میر معز صوفی و باغ وزیر نیز می‌توان اشاره کرد.)
باغ هزارجریب:
برای ختم وصف چهارباغ؛ خیابان زیبای اصفهان، باید به شرح باغ فرح‌انگیزی که در انتهای این خیابان واقع و به نام هزارجریب_نه ازنظر اینکه هزارجریب است، بلکه برای بزرگی _ موسوم است پرداخت.
طول آن یک میل و عرض آن تقریباً یک میل است و از طبقات مسطحی که محاط به دیوارهای سنگی است ساخته‌شده است. (توضیح: اگر ابعاد این باغ از هر طرف یک میل بوده مساحت آن قریب دو هزار و ۵۸۹ جریب بوده است.)
این باغ، از ۱۲ طبقه مسطح که هر یک شش یا هفت پا بالای دیگری است بناشده و به‌وسیله خاک‌ریزهای کم شیب و یا پلکان‌های سنگی، اطراف جوی‌ها به هم اتصال دارند.
این باغ، پانزده خیابان دارد که ۱۲ تای آن خیابان‌های عرضی است که به هم راه دارند و در هر چهارتای این خیابان‌ها یک جوی بزرگ آب است که به‌موازات باغ عبور می‌کند. سه خیابان طولی نیز باغ را از زیر سقف‌های آجری طی می‌کند به‌طوری‌که آن را قطع نمی‌کند. این سه خیابان ازیک‌طرف به‌طرف دیگر باغ وصل می‌شود.
خیابان میانی، دارای نهری سنگی با عمق هشت انگشت و عرض سه پاست که در هر ده قدم آن فواره نصب‌شده و آب را به هوا می‌جهاند. پایین هر طبقه در محل آبشارها که شیب ملایمی دارد، حوضی است که قطر آن ده پاست و در میان و کنار فواره‌های متعددی دارد.
این حوض‌ها به اشکال مختلف دایره و مربع چندضلعی است. حوض طبقه سوم ۱۲ ضلعی است و محیط آن ۳۰۰ پاست. در دو جناح هر حوض عمارت کلاه‌فرنگی بسیار بلند نقاشی، زرنگار و لاجوردی است که ساختمان آن‌ها شبیه ساختمان‌هایی که ذکر آن گذشت.
وسط طبقه ششم عمارت کلاه‌فرنگی است که خیابان را قطع می‌کند. این خیابان سه‌طبقه و به‌اندازه‌ای بزرگ و وسیع است که ۲۰۰ نفر می‌توانند گرد آنجا بنشینند.
یک عمارت در ابتدا و یک عمارت در انتهای باغ است که ازهرجهت شبیه یکدیگرند. هنگام بهار و موسم گل به‌خصوص موقعی که آب فراوان است (اگرچه آب همواره در این باغ بسیار است) این باغ منظره عجیب و دلپسندی دارد. مخصوصاً اطراف جوی‌ها و کنار حوض‌ها گل‌های فراوانی کاشته‌اند و فواره‌های بی‌شماری که تا چشم کار می‌کند پیداست. قفس‌های مرغ خوش‌الحان نیز لای درخت‌ها آویخته و عطر و بوی خوش گل‌ها به مشام انسان می‌رسد.»
به کوشش: علیرضا میرسعیدی، عضو هیئت‌مدیره جمعیت حمایت از منابع طبیعی و محیط‌زیست - پیام سبز
انتهای پیام