سیروس شفقی، زادۀ ارومیه است. او در سال ۱۳۴۴ به‌عنوان استادیار در دانشگاه کلن آلمان مشغول تدریس در رشته نقشه‌کشی و کوچ‌نشینی بوده که نامه دعوت به کار در ایران به دستش می‌رسد و برای ادامه خدمت بین شیراز و اصفهان، شهر اصفهان را انتخاب می‌کند. عضو و مؤسس انجمن جغرافیدانان ایران، بنیان‌گذار گروه جغرافیا در دانشگاه اصفهان و رئیس انجمن دوستداران اصفهان، عصر ۲۲ دی‌ماه و در روزی که به تجلیل از او اختصاص‌یافته بود، در کتابخانه مرکزی پشت تریبون رفت، سخنش را با شرح خاطرات خود آغاز کرد و برای جمعیتی که مشتاق شنیدن او بودند از روند تأسیس گروه جغرافی در دانشگاه اصفهان، همچنین تهیه نقشه جغرافیایی این شهر و ماجرای تألیف کتاب «جغرافیای اصفهان» گفت.
آنچه در گزارش ایسنا می‌خوانید، به تعبیر محمد عیدی، معاون فرهنگی شهردار اصفهان، مشروح سخنان این «عاشیقِ تمام و کمال» در برنامۀ «اصفهان از فراز نقشه‌ها است: «اولین کاری که هنگام ورود به دانشگاه اصفهان انجام دادم، طلب دسترسی به منابع جغرافیایی بود؛ چون به‌هرحال باید شهری که در آن زندگی می‌کردم را می‌شناختم اما از هر کس دراین‌باره پرسیدم نشانی کتابی به نام جغرافیای اصفهان را می‌داد که حدود ۱۵۰ یا ۲۰۰ سال قبل نوشته‌شده بود. بنابراین تصمیم گرفتم منابع مورد نیاز را جمع کنم و خودم کتابی به اسم جغرافیای اصفهان بنویسم. نوشتن کتاب در آن زمان کار راحتی نبود و چاپخانه‌ها روزی چهار صفحه بیشتر حروف‌چینی نمی‌کردند. دستیاری هم نداشتم و هر کس را که استخدام می‌کردیم، بعد از مدتی خودش استاد می‌شد و دیگر دستیاری کسی را نمی‌کرد اما به‌هرحال کتاب تدوین شد.
دو سال بعد خبر دادند که دانشکده ادبیات و علوم پزشکی و داروسازی ادغام و تبدیل به یک دانشگاه شده و پزشکی به نام قاسم معتمدی ریاست این دانشگاه را برعهده‌گرفته است. یک روز که فارغ‌التحصیلان پزشکی برای خداحافظی با رئیس دانشگاه نزد او رفته بودند و او درباره میدان نقش‌جهان حرف زده بود، یکی از دانشجویان از دیگری پرسیده بود، میدان نقش‌جهان کجاست؟ و رئیس بعد از شنیدن این حرف با من تماس گرفت و گفت از فردا باید دو واحد درس جغرافیای اصفهان برای تمام رشته‌ها در سرفصل دروس گنجانده شود تا دانشجویی که چند سال اینجا درس می‌خواند شهر را بشناسد. این‌گونه شد که کتاب «جغرافیای اصفهان» نایاب شد و ما مجبور شدیم آن را به چاپ دوم و سوم و... برسانیم.
اولین نقشه مهم اصفهان را سیدرضا خان، افسر نظمیه تهیه‌کرده بود. روزی که من به همراه دکتر سیاسی مهمان رئیس دانشگاه بودیم او پاکتی دستم داد و گفت وقتی رسیدی دانشکده بازکن اما طاقت نداشتم. در خانه آن را باز کردم و دیدم که نقشه قدیمی شهر اصفهان است.
آن را روی میز چیدم و از صحاف خواستم پشتش را پارچه بچسباند و حدود ۵۰ سال از این نقشه در گروه جغرافیای دانشگاه اصفهان استفاده می‌کردیم که این اواخر دانشگاه دارای موزه‌ای شد و رئیس تشکیلات هم به نقشه بنده چشم‌داشت! از من خواستند نقشه را اهدا کنم من هم به دانشکده جغرافی اهدا کردم تا روال عادی آن انجام شود. در حال حاضر این نقشه داخل قاب و پشت شیشه حفاظت می‌شود به‌طوری‌که امروز آن را در اختیار بنده قرار ندادند تا در این محفل آن را در معرض دید حاضران قرار بدهم. تنها زیراکسی از آن به من دادند که چنگی هم به دل نمی‌زند.
مرکز نقشه‌کشی سحاب هم نقشه‌ای از شهر اصفهان تهیه‌کرده بود که اندازه آن را درست کردیم به‌طوری‌که قابل‌چاپ باشد اما این نقشه غلط‌هایی در اسم‌گذاری داشت که نیاز به وجود نقشه‌ای دیگر را پررنگ می‌کرد. بر اساس عکسی هوایی که از اصفهان ثبت‌شده بود و با هزار واسطه توانستیم آن را به دست بیاوریم نقشه‌ای با همراهی چند تن از دانشجویان خوش‌ذوق تهیه کردیم و از آن‌ها خواستم که دقت کافی را در درج اسامی به کار ببرند که خوشبختانه چنین هم شد و نقشه جغرافیایی اصفهان به دست آمد. نقشه تهیه‌شده را با ابعاد و مقیاس‌های مختلف چاپ کردیم و وقتی آوازه آن در ادارات پیچید، شهردار، ارتش و مدیران یکی‌یکی برای گرفتن این نقشه به دیدار من آمدند و به‌این‌ترتیب نیاز نقشه‌ای شهر اصفهان در آن دوره کوتاه کاملاً رفع شد.»
در این لحظه، حشمت‌الله انتخابی، اصفهان شناس و پژوهشگر از معاون فرهنگی شهردار اصفهان خواست که این نقشه را به شکلی شایسته و قابل‌دسترس، برای عموم چاپ کند و او نیز موافقت کرد.
شفقی سپس با بیان اهمیت دانش جغرافیا ادامه داد: «جغرافیا بدون نقشه معنایی ندارد. یک روز از هیتلر می‌پرسند راز موفقیت تو در مقابل ارتش فرانسه چیست؟ و او می‌گوید ما اطلاعات جغرافیایی بالایی داریم. می‌دانیم کدام آبادی چقدر مساحت، جمعیت، زمین، مواد غذایی و آب دارد و این راز موفقیت ماست.»
او با اشاره به نقشه‌های تهیه‌شده از اصفهان گفت: «قدیم‌ترین نقشه اصفهان توسط کمپفر تهیه‌شده. از او خواسته بودند نقشه کل شهر را تهیه کند اما با دیدن پیچ‌وخم‌های جوباره منصرف شد و ترجیح داد فقط نقشه بخش شاهی شهر را نقاشی کند. دومین نقشه مهم اصفهان از پاسکال کوست است که سال ۱۸۶۷ تهیه‌شده و نقشه‌ای نیز توسط عبدالله شاه سیاه داریم که بیشتر کپی‌ای از همان نقشه سیدرضا خان است.»
این پژوهشگر، نقشه‌هایی که از پراکندگی مالی، مذهبی، مادی‌های اصفهان و میزان توسعه این شهر تهیه‌کرده بود را نیز به حاضران نشان داد و یادآور شد که مرز محلات اصفهان را نیز در یکی از نقشه‌های خود تعیین کرده است.
همچنین، رضوان پورعصار، مدیر مرکز اصفهان شناسی و خانه ملل وابسته به سازمان فرهنگی اجتماعی و ورزشی شهرداری اصفهان که این برنامه را تدارک دیده بود، از حقیقتی درباره نقشه سیدرضا خان پرده برداشت و گفت: متجاوز از بیست سال است که آثار "میرسید علی جناب" را تدوین و تصحیح می‌کنم و این مرد تمام هستی و زندگی خود را صرف تحقیق درباره اصفهان کرده بود. جلال‌الدین همایی سال ۱۳۴۷ در دانشکده ادبیات دانشگاه اصفهان درباره او سخنرانی می‌کند و آنجا خبر می‌دهد که پیش از سیدرضا خان، "میرسید علی جناب" درصدد تهیه نقشه‌ای از شهر اصفهان بوده اما جوانی نوخاسته از صاحب‌منصبان نظمیه، فکر او را می‌رباید و بی اهلیت کامل و بی‌سروصدا، نقشه‌ای چاپ‌شده را رونمایی می‌کند؛ نقشه‌ای که مرحوم محاسب الدوله بر آن تقریظ می‌نویسد و میرزا شکرالله منعم نیز ماده‌تاریخ آن را می‌سراید.
پورعصار ادامه داد: "جناب"، بعدازاین اتفاق به حدی متأثر می‌شود که بیم مرگش را می‌برند و روزی که جلال‌الدین همایی به دیدار او رفته بوده درباره این اتفاق با او سخن می‌گوید. او اظهار تأسف کرده که در مملکت برای دزدی فکر مواخذه و مجازاتی نیست و از اینکه شخصی مثل محاسب الدوله برای این نقشه نادرست تقریظ نوشته بسیار اظهار ناراحتی می‌کند.
مدیر مرکز اصفهان شناسی و خانه ملل تصریح کرد که هیچ جایی بهتر از این برنامه، برای بیان این خاطره از مرحوم همایی در وصف آنچه بر میرسید علی جناب رفته نبود.
پایان‌بخش برنامه «اصفهان از فراز نقشه‌ها»، تجلیل از سیروس شفقی، بابت یک عمر تلاش در جهت معرفی اصفهان و تحقیق و پژوهش علمی پیرامون این شهر بود که با حضور معاون فرهنگی شهردار اصفهان، معاون فرهنگی سازمان فرهنگی اجتماعی و ورزشی شهرداری اصفهان، اعضای کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر اصفهان و همچنین اساتید دانشگاه اصفهان انجام شد.
انتهای پیام